Dagblaðið Vísir - DV - 02.10.2000, Blaðsíða 15

15
MÁNUDAGUR 2. OKTÓBER 2000
PV_____________________________________________________________________________________ Menning
55
Sú kvalda ást
Horfðu reiður um öxl þótti marka tímamót
í breskri leikritun, bæði efni þess og fram-
setning, og John Osborne varð holdgervingur
heillar kynslóðar rithöfunda. Gagnrýni á
stéttskiptinguna sem hafði mótað breskt sam-
félag um aldir var þessum höfundum sameig-
inleg og verk þeirra voru innblásin reiði yfir
því að fátt hafði hreyst þrátt fyrir tvær heims-
styrjaldir og gríðarlegar tækninýjungar. Sam-
félagsrýnin er líka sá þáttur sem er mest áber-
andi í Horfðu reiður um öxl og þvi eðlilegt að
við spyrjum okkur hvaða erindi verkið eigi á
íslenskt leiksvið rúmum fjörutíu árum síðar.
Svarið felst í framsetningarmátanum því Os-
bome kaus að gera stéttaátökin jafnframt að
átökum kynjanna og þar hefur lítið breyst á
hálfri öld. Sambönd þar sem annar aðilinn ríf-
ur hinn stöðugt niður eru ótrúlega algeng.
Þrátt fyrir allt geta þau Jimmy og Alison ekki
hvort án annars verið og því er fullkomlega
eðlilegt að Alison snúi til baka þegar hún hef-
ur upplifað stærstu sorg lífs síns.
Uppsetning Stefáns Baldurssonar á Horfðu
reiður um öxl er um margt ágætlega heppnuð,
samt er eins og vanti herslumuninn. Kannski
er því fyrst og fremst um að kenna að „tíma-
leysið“ sem Stefán velur sýningunni gengur
ekki upp. Þar nægir að nefna undirkjólana
Það ánægjulegasta viö nýafstaðna bók-
menntahátið er að ekki var látið nægja að
taka á móti góðum gestum og hlýða á lestur
þeirra og spaklegar ræður heldur hefur einnig
verið gerð gangskör að því að gefa verk
þeirra sumra hverra út á íslensku. Því
þótt mannfundir séu æ til gagns og gleði
vara þeir stutt og ekki gefst öllum kost-
ur á að hlýða á það sem fram fer. Þýð-
ingar auka þau kynni, færa þau út og
gera varanlegri. Þá minna þær á
þau sigildu sannindi sem vilja
gleymast í umræðugleðinni að
bækur höfunda skipta meira máli
en höfimdurinn sjálfur.
Þess mun hafa nokkuð gætt
með einn þeirra höfunda sem
sóttu okkur heim, Bretann
Magnus Mills, margrómaðan
nýgræðing á skáldakri fyrir
fyrstu skáldsögu sína
Taumhald á skepnum, að
ekki hafi þótt minna til
þess koma að hann væri
strætóbílstjóri að at-
vinnu. Mér er alls
ókunnugt um hversu ritfær-
ir vagnstjórar eru yflrleitt en ef-
laust leynast í þeirri stétt menn með
skáldadrauma líkt og víðar. Þess starfsvett-
vangs gætir þó hvergi í umræddri skáldsögu
og hlýtur því að liggja milli hluta.
Höfundurinn mun einnig hafa haft nokkur
kynni af þeim vettvangi sem hann lýsir í þess-
ari sögu sem segir frá farandvinnuflokki í
sem konur eru löngu hættar að nota og verða
fáránlegir undir nútímalegum fatnaði Alison
og Helenu. Líka koma mótsagnir fram í text-
anum því á stöku stað hefur þýðingin verið
færð til nútímalegra horfs en í öðrum tilvik-
um er hún látin standa. Þetta ber vott um
skort á heildarsýn leikstjórans og kemur líka
niður á leiknum sem er miður því Stefán er
með úrvalsfólk í þessari sýningu. Reyndar
stendur Hilmir Snær Guðnason sig frábær-
Leiklist
lega og greinilegt að allt verður að gulli í
höndunum á þeim pOti. Reiðin, sársaukinn,
vonleysið, allt varð þetta ljóslifandi í blæ-
brigðaríkri túlkun Hilmis og á köflum var
Jimmy svo fullkomlega óþolandi að erfítt var
að halda kyrru fyrir á áhorfendapöllunum.
Samt tekst honum að vekja með okkur samúð
og það er einmitt forsendan fyrir því að við
skiljum hvað Alison og Helen sjá við þennan
gallagrip. Rúnar Freyr Gíslason vann líka vel
úr hlutverki Cliffs, vinarins sem fylgist árvök-
ull með og virkar eins og stuðpúði í storma-
sömu sambandi ungu hjónanna.
Elva Ósk Ólafsdóttir gerði margt ágætlega í
hlutverki Alison og var lokasenan sérstaklega
áhrifamikil. Samt var eins og vantaði botn í
girðingarvinnu. Sagan er þó engan veginn
hefðbundin verkalýðssaga upp á gamla móð-
inn því þótt viðskipti atvinnurekanda og laun-
þega og samkeppnin margblessuð komi við
sögu er ekki verið að fást við stéttabaráttuna
(enda hver man hana núorðið). Mann-
leg samskipti eru í brennidepli
og þó mjög komi við sögu
valdboð og stjóm-
un er það oft á
ferskan og ný-
stárlegan hátt. í
vinnuflokki þess-
um, er frá greinir,
eru þrir menn, tveir
skoskir, þeir Tammi
og Rikki sem líta út
eins og „hreinræktaðir
villimenn, stríðsmenn
með sítt hár að víkinga-
sið“, og sögumaðurinn
sem í upphafl er skipaður
verkstjóri yfir hinum tveim-
ur því „Þeir geta ekki farið til
Englands upp á eigin spýtur“.
Sögumaður kemst brátt að
því að þótt undirmenn hans séu
víkingar til vinnu á stundum og
ekki síður víkingar til drykkju
eru þeir i engum tengslum við um-
hverfi sitt eða sjálfan veruleikann.
Umsjón hans nær því langt út yflr verkstjóm-
ina eina. Þannig skýrist og heiti sögunnar og
fær skemmtilega tvíræða merkingu. Girt er til
að hafa taumhald á skepnum og sögumaður
persónuna og vil ég skrifa það á reikning um-
rædds „tímaleysis" því það skiptir máli hvort
verið er að túlka persónu frá sjötta áratug 20.
aldar eða fyrstu árum þeirrar 21. Einnig
fannst mér Helena sem Halldóra Björnsdóttir
leikur gerð of einsleit. Hún er vissulega ein-
strengingsleg og ákveðin en líka slæg, annars
hefði henni aldrei tekist að bola Alison burt.
Hjárænulegasta persónan í þessari uppfærslu
er þó Redfem ofursti og greinilegt að Gunnar
Eyjólfsson átti erfítt með að samsama sig þess-
um fulltrúa hnignandi heimsveldis. í meðför-
um Gunnars varð hann brjóstumkennanlegur
og skorti myndugleik.
Þrátt fyrir ofangreinda galla leiðist manni
alls ekki á sýningunni og myndræn útfærsla
er með miklum ágætum ef við látum ósam-
ræmið í búningum liggja milli hluta. Ég hefði
reyndar kosið að sjá yngri leikara kljást við
þetta verk en það er vist eitt af því sem gagn-
rýnandi má ekki láta út úr sér; hann á jú bara
að fjalla um það sem hann sér á sviðinu.
Halldóra Friðjónsdóttir
Þjóöleikhúsiö sýnir á litla sviöinu Horföu reiöur um
öxl eftir John Osborne. Þýöing: Thor Vilhjálmsson.
Lýsing: Páll Ragnarsson. Leikmynd og búningar: Þór-
unn Sigríöur Þorgrímsdóttir. Leikstjórn: Stefán Bald-
ursson.
verður að ná taumhaldi á sínum undirsátum
til að ljúka verkinu svo öllum líki. Atburða-
rásin tekur oft óvænta og nær fjarstæðu-
kennda stefnu og Mills vill sem söguhöfundur
gjaman skemmta sínum áheyrendum og les-
endum. Gamansemin er að vísu grá og sagan
oft á mörkum rökvísinnar en þar er höfundur
að sjálfsögðu á hefðbundnum slóðum módem-
ismans.
Þetta eru asnar Guðjón
Það er mikil tíska að vitna til Kafka þegar
um slíkar „firringarbókmenntir" er rætt og
bregst höfundur káputexta ekki í því tilliti.
En það mætti fullt eins nefna Beckett eða
Cervantes enda nokkur vindmylluþytur af
brambolti Tamma og Rikka og þáttur sögu-
manns ekki ólíkur vanda Sancho Panza.
Óneitanlega finnur íslenskur lesandi líka til
andlegs skyldleika við fyrstu skáldsögu Ein-
ars Kárasonar, Þetta eru asnar Guðjón. En
hvað sem líður bókmenntatengslum og and-
legum skyldleika þá er Taumhald á skepnum
fyrst og fremst skemmtileg saga - þó verði lít-
ið eitt langdregin um miðbikið - og vekur
vonir um frekari afrek Magnus Mills á rit-
velli. Þýðing ísaks Harðarsonar er lipur og
hæfilega talmálskennd en mér hefði þótt fara
betur á að þýða öll nöfn eða þá að sleppa því
alveg.
Geirlaugur Magnússon
Magnus Mills: Taumhald á skepnum. ísak Harðar-
son þýddi. Bjartur, 2000.
ps
Sálman Rushdie
vekur reiði
Indversk-breski rithöfundurinn Salman
Rushdie sem lengi fór huldu höfði vegna
bókar sinnar Söngvar Satans tilkynnti fyrir
fáeinum dögum í New York Times að hann
væri fluttur frá London til New York vegna
þess smáskitlega andrúmslofts sem ríkti í
hinni bresku höfuðborg. Þar stunduðu
menn róg og baknag, sagði Rushdie, og við-
brögðin hafa sannað orð hans því þau hafa
verið meiri rógur og baknag, eins og Herald
Tribune bendir á sl. fostudag.
Ýmsir hafa álasað Rushdie fyrir að tala
illa um fósturland sitt og borgina sem
verndaði hann þegar ajatollar gáfu út veiði-
leyfi á hann en harðorðust er Julie
Burchill, greinarhöfundur í Guardian. Hún
fullyrðir að Rushdie hafl flust burt frá
London vegna þess að Bretar séu svo
smekklegir að þeir séu hættir að kaupa
bækurnar hans. Tóm sjálfselska, segir
Julie. Þegar Bretar flytjast til Ameriku,
hvort sem það eru leikarar, rithöfundar eða
íþróttamenn, þá er ástæðan önnur af tveim-
ur og hvorug þeirra kemur listsköpun við,
segir Julie. Þeir fara af því þeir eru ríkir og
munar í meira fé eða af því þeir tilbiðja hið
illa. Það er sem sé skoðun Julie að Andskot-
inn sé heimilisfastur í Bandaríkjunum.
Hinir nýju
vesturfarar
Ástæðan sem Rushdie gefur upp er að
London kveiki ekki í honum, verki jafnvel
hamlandi á sköpunarkraftinn. „Það er aug-
ljóst á því sem ég skrifa," segir hann, „ég
hef búið hér í áratugi en sáralítið af verk-
um mínum gerist hér.“ Spurningin er þó
hvort ekki skiptir máli að undanfarinn
rúman áratug hefur hann lifað í felum,
vandlega varinn lífvörðum. Einn gagnrýn-
andi hans sagði að hann hefði álíka mikla
reynslu af eðlilegu lífi nú orðið og flest okk-
ar hafa af lífl úti i geimnum.
En Rushdie er ekki einn um að trúa á
frjórra listalíf handan Atlantshafsins. Mart-
in Amis hefur hótað að flytja þangað líka og
Jeanette Winterson hefur sagt að hún taki
Bandaríkin fram yfir Bretland; bæði eru
þau meðal þekktustu höfunda af sinni kyn-
slóð 1 Englandi.
Julie Burchill segir fyrir sitt leyti að það
eigi að hirða bresk vegabréf af þeim sví-
virðilegu svikahröppum sem kjósa að lifa
undir stígvélahælnum á Sam frænda og
hleypa þeim aldrei upp á land í Englandi
aftur!
Helga Bryndís Magn- Peter Maté.
úsdóttir.
Píanóveisla
Það var líf og fjör í íslensku óperunni á
laugardaginn þegar átta snillingar úr lands-
liði píanóleikara skemmtu glöðum og þakk-
látum áheyrendum. Þeir áttu að vera níu en
Gísli Magnússon forfaUaðist. Þetta setti
kynninn í vanda því Gísli átti að byrja tón-
leikana og öll upphafsræðan var við það
miðuö. Kynnirinn Jónas Ingimundarson dó
þó ekki ráðalaus heldur lék sjálfur upphafs-
lag og tileinkaði öllum sem hefðu geflst upp
í píanónámi fyrr og síðar: Fúr Elise eftir
Beethoven. Umsjónarmanni menningarsíðu
fannst þessari kveðju beint sérstaklega til
sin því hún sprakk einmitt á þessu vinsæla
lagi á sínum tíma!
Mörg verkin verða minnisstæð frá þess-
um yndislegu tónleikum og öll voru þau
listavel leikin. Vonandi tekur enginn nærri
sér þó að viðurkennt sé að tveir þátttakend-
ur snertu innstu hjartastrengina, Helga
Bryndís Magnúsdóttir sem lék „frægasta
franska tónskáldið, Pólverjann Chopin",
eins og kynnirinn orðaði það, og Peter Maté
sem lék eitt af þeim verkum sem eru svo
mikið spiluð að þau heyrast aldrei, Ástar-
draum eftir Liszt.
Bókmenntir
Við girðingar