Dagblaðið Vísir - DV - 13.10.2000, Blaðsíða 13

13
FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2000
DV
Tónlist
Að hugsa um hegðun
/ kvöld heldur Sigrún
Svavarsdóttir, heimspeki-
prófessor við Ohio-háskóla
í Bandaríkjunum, fyrir-
lestur á Hugvísindaþingi
sem hún kallar „Að breyta
skynsamlega, réttlœtan-
lega og vel“. Sigrún fór til
Bandaríkjanna eftir stúd-
entspróf, œtlaði jafnvel
bara að vera eitt ár og
lœra heimspeki og málvís-
indi við Washingtonhá-
skóla en ílentist þar, lauk
svo doktorsprófi 1993 frá
háskólanum í Michigan og
hefur síðan kennt við
bandaríska háskóla.
„Sérsvið mitt er siðfræði," seg-
ir Sigrún rólegri og siðprúðri
röddu. Enginn bandarískur
hreimur er heyranlegur en þegar
hún hikar heyrist stundum hið
dæmigerða ameríska „amm“.
„Það sem ég vinn að innan sið-
fræðinnar er kallað „meta-
ethics", ég pæli mikið í hugtökun-
um sem við notum þegar við ræð-
um siðferðismál. Mikael Karlsson vill kaOa það sið-
speki.“
Fyrirlestur Sigrúnar fjaOar um skynsemishugtak-
ið og tengsl skynsemi og siðferðis. „Ég er svolítið
veik fyrir kenningum um skynsemina í anda Humes
en undanfarið hefur verið talsverð andstaða meðal
siðfræðinga gegn kenningum hans,“ segir hún. „Ég
ætla að kryfja grunnhugmyndina í þeirri andstöðu
og færa rök að því að hún byggist á misskilningi. Ég
kem inn á spurninguna um hvort til séu hlutlæg
gildi og færi rök að því að maöur geti verið á bandi
Humes en samt talið að hlutlæg gUdi séu til. Margir
hafa haldið að þetta tvennt geti ekki farið saman, að
ef maður sé á bandi Humes um skynsemina þá sé
maður hallur undir mjög huglægar skoðanir á sið-
fræðinni. Ég held að þetta sé misskOningur."
Heimspekingurinn David Hume taldi sjálfur að
skynsemin fælist í því að átta sig á hvað væri satt og
hvernig heimurinn væri, hún væri einkum virk í
stærðfræðOegri og vísindalegri hugsun. Hann taldi
ekki að til væri neitt sem héti skynsamlegar athafn-
ir eða tOfmningar og það færi eftir tilfinningum
hvernig maður hagaði sér. En við segjum auðvitað
oft að fólk hegði sér skynsamlega eða óskynsamlega
og hafi jafnvel skynsamar tilfmningar. Sú hefð er
sterk i vestrænni hugsun að tengja skynsemi og sið-
fræði, að skynsemin beini manninum inn á hinar
þróun tO hrikalegrar af-
stæðiskenningar eins og
sumir halda? Hver verð-
ur staða siðferðishugs-
unar í þeirri heims-
mynd?“
í framhaldi af þessum
áleitnu spurningum
ræðum við siðfræði
heimspólitíkurinnar,
siðferðOegt mat á mann-
fórnum í írak sem við-
skiptabann Bandaríkja-
manna hefur í för með
sér og Sigrún segir sið-
fræðinga ósammála um
þau efni. Sumir telja að
mikOvægt sé að gera
greinarmun á því hvort
menn séu drepnir beint
eða þeim leyft að deyja,
og margir telja að undir
sumum kringumstæð-
um sé réttlætanlegt að
láta fólk farast. Aðrir
telja að aOt velti á afleið-
ingunum, að engin teg-
und af athöfn sé röng,
maður verði að meta af-
leiðingarnar: Hvað er
dv-mynd teitur Hvað er best fyrir
heOdina? Átti ChurchiO
að fórna Coventry til að
Þjóðverjar kæmust ekki
að því að bandamenn væru búnir að leysa dulmáls-
lykil þeirra eða átti hann að tæma borgina og bjarga
fólkinu en auka um leið líkur á að Þjóðverjar ynnu
stríðið? Þetta er ekki einfalt mál. Ekki sagði Sigrún
að siðfræðingar væru kaOaðir til þegar siðferðileg
álitamál kæmu upp í stjórnmálum, frekar væru þá
trúarleiðtogar spurðir álits, en siðfræðingar sætu
iðulega almennar ráðstefnur og fundi þar sem fjaOað
væri um siðferði i heObrigðismálum.
Grunntónninn breytist hægt
Sigrún kemur heim reglulega og hún var að lokum
spurð hvernig henni litist á þróun íslensks samfé-
lags.
„Það hafa auðvitað orðið miklar yfirborðsbreyt-
ingar siðan ég fluttist burt úr landinu," segir hún,
„en grunntónninn breytist ekki svo hratt."
- Heldurðu að siðferðinu fari hrakandi hjá okkur?
„Ég þori ekki að segja neitt um það,“ svarar hún
hikandi, „ég fylgist ekki nógu vel með umræðunni í
blöðum og fjölmiðlum hér til að fara að dæma um
það.“
Fleira vildi hún ekki segja, en þeir sem koma á
fyrirlestur hennar í hátíðasal Háskólans í kvöld kl.
20 eiga þess kost að spyrja hana nánar um þetta efni
og önnur sem varða siðferði heimsins.
Sigrún Svavarsdóttir heimspekingur
Hver veröur staða siðferðishugsunar í nýrri heimsmynd vísindanna?
siðferðilega réttu brautir. Hins vegar er Hume oft
sakaður um að líta fyrst og fremst á skynsemina sem
tæki til að koma ár sinni vel fyrir borð. Sigrún segir
að það sé misskilningur á hugmyndum Humes. Sam-
kvæmt húmískum skilningi á skynseminni gæti hún
eins vel verið notuð sem tæki til að vinna að siðferð-
isbótum.
Siðfræðin er mikilvæg
- Hvað laðaði þig að siðfræðinni?
„Það er afar mikilvægt hvernig við högum okkur
ef við ætlum að búa saman á jörðinni, og siðfræðin
fæst við afar mikilvægar spurningar, til dæmis í
sambandi við ýmsar tæknilegar uppgötvanir á hefl-
brigðissviði, hvort við eigum að takmarka það sem
gert verður við mannslíkamann og hvernig á að fara
með þá yflrgripsmiklu þekkingu sem við búum nú
yfir. Ég hefllaðist þó meira af grundvaOarspurning-
um um manninn, hvemig við hugsum og högum
okkur og hvemig við hugsum um hegðun okkar,“
segir Sigrún og hlær. „Og líka hvernig á að skilja sið-
ferðishugsun einkum ef maðurinn hefur gefið trúna
upp á bátinn, ef maður heldur að vísindin séu bestu
tækin til að kynnast heiminum og trúum á heims-
myndina sem vísindin hafa gefið okkur. Hvemig á
að meta gOdi hlutanna í þeirn heimi? Leiðir þessi
Skáldgyðjan fagra
Mörg bestu sönglög
Beethovens fjalla um
þrána eftir þvi sem ekki
fæst. Sex lög hans bera
heitið „þrá“, þar af eru
fimm við ljóð eftir
Goethe en eitt eftir Reis-
sig. Ljóðaflokkurinn „Til
hinnar heittelskuðu í
fjarska" opus 98, sem
barítonsöngvarinn Andr-
eas Schmidt og píanóleik-
arinn Rudolf Jansen
fluttu á tónleikum í
Kirkjuhvoli í Garðabæ á
miðvikudagskvöldið, er á
svipuðum nótum, ástar-
Ijóð tfl konu sem skáldið
fær ekki að njóta. Text-
inn er eftir Alois Jeittel-
es, hugsanlega sérpantað-
ur af Beethoven, og telja
sumir að tónlistin hafi
verið samin til hinnar
„ódauðlegu" ástmeyjar
hans sem enginn veit
með fullri vissu hver var.
Markar tónsmíðin tíma-
mót og varð fyrirmynd
Schumanns og margra
annarra, því þetta er fyrsti sönglagaflokkurinn
sem saminn er sem ein hefld þó Himmel og Reic-
hardt hafi reyndar gert tOraunir i þá veru áður.
Píanóið tengir saman ljóðin sex og er hlutverk
píanóleikarans ekki síð-
ur krefjandi en söngvar-
ans. Stemningin í tón-
listinni er innhverf og
dreymandi, og verður
túlkun söngvarans að
vera blátt áfram og ein-
föld, þetta er söngur sem
kemur frá hjartanu en er
ekki saminn tO að kalla
fram tryflt fagnaðarlæti
áheyrenda. Aðeins
reyndir listamenn hafa
sjálfsaga tfl að miðla
slíku listaverki á full-
nægjandi hátt tfl áheyr-
enda.
Strax á fyrstu tónun-
um tónleikanna skynjaði
maður algert sjálfsöryggi
söngvarans og píanóleik-
arans. Schmidt hefur
fullkomið vald á rödd
sinni, og Jansen ekki
síður yfir hljómi slag-
hörpunnar. Hvergi var
reynt að slá ryki í augu -
og eyru - áheyrandans
með yfirborðsmennsku
af því tagi sem er aflt of
algeng meðal islenskra söngvara nú tfl dags,
heldur var sem tönlistin flæddi óhindruð beint
frá skáldgyðjunni. Var flutningurinn eins fifll-
kominn og hægt er að hugsa sér, hundruð mis-
munandi blæbrigða voru framkölluð af skáld-
legu innsæi, hver einasti tónn var hreinn og tær,
og var samruni raddar og hljóðfæris alger.
Óðinn og draugarnir
Tvö önnur tónskáld áttu verk á efnisskránni,
Carl Löwe og Hugo Wolf. Löwe er minna þekktur
og fyrir þá sem ekki vita var hann uppi á árunum
1796 til 1869 og er kunnastur fyrir baflöður sínar.
Þeir Schmidt og Jansen fluttu fimm slík sagnaljóð,
sum þeirra skemmtflega draugaleg. TO dæmis
fjallar „Herra Ólafur" um dauða brúðguma sem
dóttir álfakóngs er völd að,“Næturhersýningin“ er
um framliðna hermenn að belgja sig, og „Sjóreið
Óðins“ segir frá því er smiður nokkur hittir ásinn
mikla á miðnætti. Fegursta lagið er „Tómas
skáldi", um ástaratlot skálds og álfadrottningar
við söng fuglsins í eskitrénu, og var fuglasöngur-
inn, sem ómar í slaghörpunni, einstaklega faflega
útfærður. Túlkun aflra ljóðanna var afar tilþrifa-
mikil og dramatísk, bæði af söngvara og píanó-
leikara.
Síðast á efnisskránni voru ellefu lög eftir Hugo
Wolf, hvert öðru hugljúfara, og var túlkunin
margræð og stórbrotin, hljóðlát og óhamin eftir
því sem við átti. Sérstaklega verður að geta lags-
ins „Ást sem þagað er um“; þar voru töfrakennd-
ir hljómarnir og hljóðlát laglínan ekki af þessum
heimi.
Schmidt er einn frægasti ljóðasöngvari heims
og Jansen afar fær meðleikari. Voru þessir tón-
leikar listviðburður sem verður lengi í minnum
hafður.
Jónas Sen
___________Menning
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Damask-
dúkasýning
Meðal damaskdúka frá Georg
Jensen á sýningu hjá Ragnheiði
Thorarensen um þessa helgi og
þá næstu er einn glænýr með
víkingamunstri (sjá mynd), eftir
teikningu Bjorns Norgaards.
Munstrið er af einum renningn-
um fyrir ofan hin miklu gobelín
Margrétar drottningar í riddara-
salnum í Christiansborg í Kaup-
mannahöfn. Annað nýtt munstur
er tileinkað þúsaldamótunum og
ber heitið „Festivitas".
Dúkarnir frá Georg Jensen eru
heimsþekkt gæðavara. Þeir eru
hvergi seldir í verslun nema í
heimabæ verksmiðjanna, Kold-
ing á Jótlandi, en þeir eru af-
greiddir eftir máli skv. pöntun-
um og þá má skoða og panta hjá
Ragnheiði. Sýningin er heima
hjá henni, Safamýri 91, laugar-
dag og sunnudag, kl. 14-18 báðar
helgamar.
Rauð
Við minnum á lokasýninguna
í trílógíu Nýlistasafnsins á
menningarári, Rauð, sem verður
opnuð á morgun og dregur upp
fjölbreytta og spreOlifandi mynd
af kvikmyndagerðarkonunni,
ljósmyndaranum, málaranum,
dagbókarhöfundinum, gjörn-
inga- og lífslistakonunni Rósku.
Sýningarstjóri er Hjálmar
Sveinsson og sýningin stendur
til 19. nóvember.
Náttúrumyndir
Síðustu forvöð eru þessa helgi
að sjá sýningu Guðmundar VO-
hjálmssonar í Stöðlakoti. Þetta er
Fimmta einkasýning Guðmundar
en þá fyrstu hélt hann 1982. Hann
sýnir vatnslita- og pastelmyndir
úr náttúru á norðurslóðum og
hugmyndaheimi. Sýningin er
opin daglega kl. 14-18.
Vinakort
í tflefni 10 ára afmælis Mögu-
leikhússins býður leikhúsið gest-
um sínum að kaupa sérstök
Vinakort. Hvert Vinakort gildir
fyrir 10 miða í leikhúsið, einn
miði fyrir hvert leikár sem
Möguleikhúsið á að baki. Hand-
hafar Vinakortsins geta notað
miðana að vild, séð sömu sýning-
una oftar en einu sinni, boðið
vinum sínum með í leikhús eða
komið á margar sýningar í leik-
húsinu. Kortið gildir á áflar sýn-
ingar Möguleikhússins í vetur.
Dramatúrgur
Lés
1 umfjöllun um Lé konung í
Borgarleikhúsinu í DV sl. mánu-
dag er Hrafnhildur Hagalín Guð-
mundsdóttir gerð að dramatúrg
sýningarinnar en hið rétta er að
um þá vinnu sá Hafliöi Am-
grímsson. í leikskrá er enginn
titlaður dramatúrg en ef vel er
rýnt má sjá upphafsstafi Hafliða
og leikstjórans, Guðjóns Peder-
sen, aftan við línu með smáu
letri þar sem segir „Leiktexta-
gerð sýningarinnar (yfirstrikan-
ir, orðalagsbreytingar o.þ.h)“.