Dagblaðið Vísir - DV - 06.07.2001, Blaðsíða 13

13
FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 2001
DV
Ólafur Jóhann í útlegð
Ekki ætla ég aö spá fyrir um hvert leiö Ótafs Jóhanns mun liggja, en
hann á skiliö aö vera metinn aö verðleikum fyrir Slóð fiörildanna sem
er tvímælalaust hans langbesta bók á fimmtán ára ferli. Meö þeirri
bók skrifaöi hann sig inn í íslenskar nútímabókmenntir.
Eftir tíu ára starf sem gagnrýnandi hef ég
lært dýrmæta lexíu. Hún er sú að gagnrýn-
andi á ekki að gefa sér neitt fyrir fram um
hæfni höfunda á ritvellinum. Ég ætla ekki að
segja að þessi sannindi hafi fyrst opinberast
mér í jólabókavertíðinni árið 1999, en það
var samt um þau jól sem ég sannreyndi sem
aldrei fyrr undarlegan viðsnúning. Höfund-
ur, sem ég hafði árum saman talið hæfileika-
snauðan, skrifaði bók sem mér fannst vera
besta skáldsaga ársins. Ég vildi reyndar ekki
gefast upp fyrir þeirri bók baráttulaus og las
hana þrisvar. Hún varð betri við hvern lest-
ur. Slóð fiðrildanna sigraði mig. Einn af
fáum ósigrum í lífinu sem mér hefur fundist
eftirminnilega sætur.
Slóð fiðrildanna eftir Ólaf Jóhann Ólafs-
son fékk sérlega dóma hér á landi. Samt
reyndist of mörgum erfitt að viðurkenna
hana sem afbragðs bókmenntaverk, eða
hvernig á öðruvísi að skilja hvers vegna hún
var ekki tilnefnd til íslensku bókmennta-
verðlaunanna? Og þegar kom að því að til-
nefna bækur til Menningarverðlauna DV
komst hún heldur ekki á lista þar. Voru svo
margar betri bækur á markaöi þetta árið?
Hreint ekki, segi ég. En þá er ég reyndar ein-
ungis að tala út frá eigin smekk.
Hrifningarfullir gagnrýnendur
Nú vill bara svo til að ég stend ekki ein.
Ég get kallað til gagnrýnendur The Times,
Daily Mail, Sunday Tribune, The Observer,
New Statesman, Time Out, Sunday Tele-
graph, Punch, Newsday, Washington Times,
New York Times, Los Angeles Times, New
Yorker... Fyrirgefið mér, en nú nenni ég ekki
að pikka inn nöfn allra þeirra erlendu blaða
sem hafa birt dóma um bókina. Mér leiðast
nafnarunur, og vil ekki vera að bía þessa
grein út með þeim, þótt allir þessir gagn-
rýnendur séu reyndar mikilvæg vitni. Já, og
svo eru italskir gagnrýnendur nýbúnir aö
blanda sér í umræðuna og loga líka af hrifn-
ingu. Bókin hefur ekki enn flakkað tii fleiri
landa, en það stendur víst til bóta. Tíu landa
samningur, ef allt er taliö, þar á meðal Kína.
Erlendir dómar hafa langflestir verið á eina
lund. Hafa þessir gagnrýnendur ekki á réttu aö
standa? Eða getur það gerst að dómgreind evr-
ópskra og bandarískra gagnrýnenda bili svo snar-
lega og nær samtímis að þeir taki að hlaöa lofi á
bók sem er hrein meðalmennsku? Og á sá vírus
hugsanlega eftir að flakka til þriðju heimsálfunn-
ar, Kína og herja á þarlenda gagnrýnendur?
Er ekki bara rétt að horfast í augu við að Ólaf-
ur Jóhann skrifaði hrífandi, undurfallega og
minnisstæða skáldsögu. Hefðbundna skáldsögu,
já, en mér hefur nú virst að bókmenntafræðileg
umræða væri komin handan við það að gera
formtilraunir að helsta mælikvarða gæða. Og
bókmenntaumræðan á að vera orðin þroskaðri en
svo að telja telja löst á bók að sagan dragi lesand-
ann áfram, það gildi hafa flestar góðar skáldsög-
ur - og mörg önnur þar á ofan.
Nú finnst mér ég heyra hjáróma raddir segja
að fleiri íslenskar skáldsögur gætu fengið sömu
viðtökur gagnrýnenda væru þær þýddar á erlend-
ar tungur. Sennilega einhverjar, já, en ekki ýkja
margar. Og það segi ég vegna þess að mér finnst
Slóð fiðrildanna vera ein af bestu skáldsögum tí-
unda áratugarins. En allt tal um hugsanlega vel-
gengni annarra íslenskra skáldverka erlendis er
fánýtt í þessu samhengi og breytir engu um gæði
umræddrar bókar.
Fálæti á heimaslóðum
Einhverjir bókmenntafræðingar hér á landi
héldu því fram á sínum tíma að Slóð fiðrildanna
væri afþreyingarbók. Kannski var það þeirra aö-
ferð við að komast létt frá því að segja að þeim
þætti fremur lítið til bókarinnar koma. Af lestri
erlendra dóma verður ekki ráðið að
menn flokki höfundinn sem afþreyingar-
höfund. Á einum stað er honum líkt við
Ishiguru. Þar er ekki leiðum að líkjast.
En þaö er eins og þessir erlendu dómar
hafi í engu breytt afstöðu ákveðins hóps
bókmenntafræðinga til Ólafs Jóhanns.
Þannig birtist á dögunum löng grein í
Lesbók Morgunblaðsins um bókmenntir
tíunda áratugarins og tugir rithöfunda
kallaðir til sögu. Nafn Ólafs Jóhanns var
ekki nefnt. Það var eins og hann væri
ekki til.
Er ekki rétt að hætta að sýna Ólafi Jó-
hanni þann dónaskap að sniðganga hann
sem höfund. Hann er búinn að sanna sig
með Slóð fiðrildanna, og ég skal fúslega
viðurkenna að það kom mér á óvart
hversu vel honum tókst það.
Hér koma nokkur lýsingarorð um Slóð
fiðrildanna, úr smiðju erlendra gagn-
rýnenda: „Mikilfengleg", „Undraverð",
„Geislandi“, „Fullkomin og heillandi",
„Tilkomumikil“, „Tilfinningarík og út-
hugsuð." Og þetta er einungis brot af því
sem sagt hefur verið. Bók sem fær slíkar
mótttökur fær óneitanlega á sig verð-
launastimpil. Hér á landi var hún ekki
einu sinni tilnefnd til verðlauna. Helst sá
maður von í því að eftir þær móttökur
sem hún hlaut erlendis hefði menn haft
vit á að tilnefna hana til Bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs. Það hefur ekki
veriö gert. Hvers vegna ekki? Af þvi
mönnum líkar ekki bókin? Eða af því
höfundurinn þarfnast ekki peninganna?
Eru verðlaun ölmusa? Eiga þau ekki að
vera viðurkenning?
Hæfileikaríkur höfundur
Af hverju stafar þessi fælni ákveðins
hóps bókmenntamanna? Eru fyrri bæk-
ur höfundar að trufla þá? Af hverju ættu
þær að gera það? Á löngum ferli skrifa
menn misjafnar bækur. Sumir hefja fer-
il sinn með glæsibrag en geta aldrei fylgt fyrstu
verkunum eftir. Aðrir eiga í erfiðleikum í byrjun
en springa síðan út. Hjá flestum blandast þetta
saman, eftir tug bóka eru lélegu verkin innan um
þau góðu. Það hefur ekki hamlað því að höfund-
ar hafi komist í heiðurslaunaflokk Alþingis.
Ekki ætla ég að spá fyrir um hvert leið Ólafs
Jóhanns mun liggja. En hann á skilið að vera
metinn að verðleikum fyrir Slóð fiðrildanna sem
er tvímælalaust hans langbesta bók á fimmtán
ára ferli. Með þeirri bók skrifaði hann sig inn i
íslenskar nútímabókmenntir. Ég er ekkert viss
um að hann eigi í framtiðinni eftir að skrifa sig
út úr þeim. Hann hefur opinberað umtalsverða
hæfileika og það væri skaði fyrir íslenskar bók-
menntir ef hann nýtti þá ekki til fullnustu í fram-
tíðinni.
Kolbrún Bergþórsdóttir
Leiklist
Úr öskunni í eymdina
Rokksöngleikurinn um Hedwig lýsir
átakanlega misheppnaðri leit söguhetjunn-
ar að sjálfri sér. Fæddur og uppalinn sem
strákurinn Hans í Berlín lendir hann „vit-
lausu megin" við múrinn í margfóldum
skilningi. Hann er tilbúinn til að fórna
hverju sem er til að komast í sæluna fyrir
vestan og gengst í þeim tilgangi undir mis-
heppnaða kynskiptaaðgerð hjá skottulækni.
Þar með er hann orðinn Hedwig og kemst
að vísu til fyrirheitna landsins en aðeins til
að lifa þar enn ömurlegra lífi en fyrr. Við
fall Berlínarmúrsins breytist allt á svip-
stundu og hin misheppnaða fórn verður
nánast brandari eins og svo margt annað í
lífi Hedwig þar sem ekta gervi glys er alls
ráðandi.
Verkið er nánast einleikur, þó að Yitzak,
maður Hedwig, fylgi henni eins og skuggi á
sviðinu. Á sama hátt liggur sýningin ein-
hvers staðar mitt á milli þess að vera söng-
leikur og hreinir rokktónleikar með töluð-
um texta inn á milli. Þeim sem fylgst hafa
með frammistöðu Björgvins Franz Gísla-
sonar í Nemendaleikhúsinu í vetur kemur
ekki á óvart að hann fer létt með að túlka
leikrænu hliðina á hlutverki Hedwig, en
hitt var ekki eins gefið hvort hann réði jafn
vel við sönginn. Eftir að sýningin komst á
skrið lá það þó ljóst fyrir að ekki vafðist það
fyrir honum og í yfirþymandi hörðum og
Björgvin Franz Gíslason
„Eftir aö sýningin komst á skriö lá þaö þó Ijóst fyrir aö ekki vafö-
ist þaö fyrir honum og í yfirþymandi höröum og hráum rokklögun-
um tókst honum jafnvel aö sýna aö undir brynju óskammfeilni
og storkandi groddaskapar er Hedwig ótrúlega tragísk og viö-
kvæm persóna. “
hráum rokklögunum tókst honum jafnvel að
sýna að undir brynju óskammfeilni og
storkandi groddaskapar er Hedwig ótrúlega
tragísk og viðkvæm persóna.
Ragnhildur Gísladóttir í hlutverki Yitzaks
og hljómsveitin „Reiða restin" eiga að von-
um stóran og góðan hlut í sýningunni, þar
sem tónlistin gegnir lykilhlutverki. Lögin
eru alls ekki einsleit og innan um rosarokk-
ið eru nokkrar ljúfari melódíur sem milda
yfirbragðið. Magnús Geir Þórðarson leik-
stjóri gefur líka færi á smá gamansemi í
bland við tregann, sérstaklega í framgöngu
Yitzaks. Sviðið er hrátt, sviðsbúnaður í lág-
marki en mikið lagt upp úr ljósasjóinu sem
rennur nánast saman við tónlistina.
Sýningin á efalaust eftir að falla vel í
kramið hjá þeim sem vilja njóta tónlistar á
mesta styrk sem mannleg heyrn þolir því að
hvergi er dregið af trukkinu. Undir yfir-
borðinu liggur þó saga einstaklings sem ör-
lögin hafa sett á einhvern bandvitlausan
stað í tilverunni og það getur reynst þraut-
in þyngri að greiða úr slíkri flækju.
Auður Eydal
Leikfélag íslands sýnlr í Loftkastalanum: Hedwig
eftir John Cameron Mitchell og Stephen Trask.
Leikmynd: Snorri Freyr Hilmarsson. Búningar:
Halla Gunnarsdóttir. Lýsing: Þóröur Orri Pétursson.
Leikstjóri: Magnús Geir Þórðarson.
________________Menning
Umsjón: Sigtryggur Magnason
Þjóölagahátíð
á Siglufirði
10.-15. júlí
Eins og margir
muna þá var
haldin þjóðlaga-
hátíð á Siglufirði
síðastliðið sumar.
Hátíðin í sumar
verður haldin
dagana 10.-15.
júlí og verður
með svipuðu
sniði. Boðið verð-
ur upp á tíu námskeið, bæði fyrir
börn og fullorðna, auk tónleika á
hverjum degi. Þá verður sérstök
lygavaka þar sem helstu lygalaupar
norðan heiða segja sögur, kveðnar
verða vísur og sunginn fjöldasöng-
ur.
Kennarar á námskeiðum eru
bæði innlendir og erlendir. Poul
Hoxbro og Miriam Andersen frá
Danmörku kenna norræna þjóð-
dansa, evrópska hirðdansa og ball-
öður og Kristín Valsdóttir verður
með námskeið einkum ætlað
grunnskólakennurum þar sem hún
sýnir hvernig nýta megi þjóðlög,
þulur og kvæði í almennu skóla-
starfi. Gunnsteinn Ólafsson kennir
kórstjórum að fást við þjóðlagaút-
setningar fyrir barnakóra og bland-
aða kóra, Sigurður Flosason og fé-
lagar í Flís-tríóinu kenna þjóðlaga-
djass og Steindór Andersen kvæða-
maður leiðbeinir um rímnakveð-
skap.
Mikil áhersla er lögð á að þátt-
takendur á þjóðlagahátíðinni taki
börn sín með og þvi verður boðið
upp á tvenns konar námskeið fyrir
börn, þeim að kostnaðarlausu.
Leiklistarnámskeið verður fyrir
böm 10-12 ára í umsjá Theodórs
Júlíussonar og síðan verður leikja-
námskeið fyrir 9 ára og yngri. Nán-
ari upplýsingar eru á heimasíðu
hátíðarinnar á www.siglo.is/festi-
val2001.
Tríó Árna Heiðars
á Jómfrúnni
Á sjöttu tón-
leikum sumar-
tónleikaraðar
veitingahússins
Jómfrúarinnar
við Lækjargötu,
laugardaginn 7.
júlí, kemur fram
tríó píanóleikar-
ans Árna Heið-
ars Karlssonar. Meö Áma Heiðari
leika Tómas R. Einarsson á kontra-
bassa og Matthías Hemstock á
trommur. Tónleikarnir hefjast kl.
16 og standa til kl. 18. Tónleikarnir
fara fram utandyra á Jómfrúartorg-
inu ef veður leyfir en annars inni á
Jómfrúnni. Aðgangur er ókeypis.
Jonna á Karólínu
Jonna opnar sýningu á Café Kar-
ólínu laugardaginn 7. júlí kl. 15.00,
sýningin stendur til 27. júlí. Jonna
sýnir 35 mósaíkspegla, einn spegil
fyrir hvert ár sem hún hefur lifað.
Jonna tekur þátt í sýningunni Ak-
ureyri í myndlist sem nú stendur
yfir i Listasafninu. Þar var gefin út
vegleg sýningarskrá sem i er að
finna allar helstu upplýsingar um
lisrænan feril Jonnu. Önnur kona
á Akureyri í myndlist, Margrét
Jónsdóttir, opnar sýningu í Safna-
safninu á laugardag. Þar sýnir hún
spUadósir sem hún hefur unnið úr
leir. Sú sýning stendur til 3. ágúst.
Sama dag, 7. júlí kl. 18.00, opnar
Magnús Logi Kristinsson sýningu í
KOMPUNNI. 1 tilefni opnunarinn-
ar verður hann með uppákomu „á
slaginu sex“.