Dagblaðið Vísir - DV - 02.11.2001, Blaðsíða 17

17
FÖSTUDAGUR 2. NÓVEMBER 2001
DV
Mannætukonan og maður hennar hlutu Bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness:
Ný Hómerskviða
DV-MYND HILMAR ÞÓR
Bjarni Bjarnason rithöfundur
Daörar við sakamálasöguformið og freistar þess að ná svölum
tóni Raymonds Chandlers.
1 gœr voru Bókmenntaverðlaun Halldórs
Laxness afhent í fimmta sinn og hlaut þau
Bjarni Bjarnason fyrir skáldsögu sína
Mannœtukonan og maður hennar. Það er
bókaforlagió Vaka-Helgafell sem stendur
að verðlaununum í samráöi við fjölskyldu
skáldsins og nemur verðlaunaféð hálfri
milljón króna. Handrit Bjarna var valið úr
bunka tœplega tuttugu handrita af dóm-
nefnd sem í sátu Pétur Már Ólafsson, bók-
menntafrœðingur og útgáfustjóri Vöku-
Helgafells, Ármann Jakobsson íslensku-
frœðingur og Kolbrún Bergþórsdóttir bók-
menntagagnrýnandi. í fyrra hlaut Gyrðir
Elíasson verðlaunin fyrir smásagnasafnió
Gula húsið og hann hlaut einnig íslensku
bókmenntaverðlaunin fyrir þá bók.
Þegar verðlaunabók Bjarna Bjarnasonar
er tekin upp horfir maöur inn í byssu-
hlaup og það liggur beint við að spyrja
hvort þetta sé spennusaga. Höfundurinn
játar því: „Ég daðra við sakamálasögu-
formið í þessari bók, mér finnst skemmti-
lega svalur tónn í þeim þó að ég sé ekki
sáttur við þær að öllu leyti. Þær eru helst
til formfastar fyrir mig og formúlukennd-
ar og of ákveðin gildi sem fylgja þessum
formúlum. Ég varð að brjóta formið til að
fá rúm fyrir mína sögu, taka það sem mér
finnst gott við spennusagnaformið en
sleppa hinu.“
Staðbundnari og raunsærri
Sagan segir frá rannsóknarlögreglu-
manninum Huga Hugasyni sem fær það
verkefni að finna Helenu Náttsól, und-
urfagra konu sem hefur viðurnefnið
mannætukonan og er horfin af yfirborði
jarðar. Hann fer um fimm lönd í leit að
henni og finnur hana loks i Beirút í
Líbanon þar sem hann vinnur hana í spilum af
alræmdum dólgi. Til að bjarga Helenu úr landi
giftist Hugi henni og þau fara heim til íslands.
En Helena reynist honum hættuleg eins og kon-
ur með hennar nafni hafa verið körlum sem hríf-
ast af þeim, allt frá tímum Hómers. Hún kýs
annan félagsskap og háskalegri en manninn
sinn, og hann hefur miklar áhyggjur af henni,
ekki síst þegar svo virðist sem höfðingjaskipti
séu að verða í undirheimum Reykjavíkur.
Þeir sem þekkja eldri bækur Bjarna munu
undrast þetta söguefni. Hann hefur oftar verið
staddur í óræðum sögutíma og jafnvel í ríki æv-
intýranna í bókum sínum en í köldum nútíma-
veruleika glæpa og flknar.
„Já, hún er mun staðbundnari þessi saga en
mínar fyrri,“ játar hann. „Megnið af henni ger-
ist í Reykjavík í samtímanum eða nánustu fram-
tíð en ég reyni að bregða upp mynd af annars
konar Reykjavík en þessari venjulegu. Laga
borgina miskunnarlaust að mínum eigin þörf-
um!“
- Var þetta meðvituð stílbreyting hjá þér?
„Já, eiginlega," segir hann og bætir við:
„Kannski kom hún til út af breytingum á lífsstíl.
Ég bý í Bergen núna þar sem norsk sambýlis-
kona mín er í námi og sit flesta daga úti i sand-
kassanum hjá syni okkar. Þetta er talsvert jarð-
bundnara lif en ég lifði áður. Líka fannst mér að
með Borginni bak við orðin og Næturverði
kyrrðarinnar hefði ég tæmt ákveðna möguleika.
Þær sögur tóku mikið á og ég varð svolítið
þreyttur. Þessi bók er ekki heldur eins úthugsuð
og þær, hún er skrifuð meira út frá tilfinningu
og þvi sem mig langaði til að gera. Það er gott að
losna við of analýtíska hugsun þegar maður er
að skrifa. Hún takmarkar mann. Maður á bara
að skrifa sem stefnulausast því hugurinn sér um
að raða hlutunum upp. Sögubyggingin er í hugs-
uninni. Ég treysti mikið á tilfinninguna meðan
ég var að skrifa Mannætukonuna og þegar form-
ið var komið þá rann hún áfram.“
Praktískar ástæður
Bjami er ekki ókunnugur verðlaunum. Hann
var tilnefndur til íslensku bókmenntaverðlaun-
anna fyrir skáldsöguna Endurkoma Maríu (1996)
og fékk Bókmenntaverðlaun Tómasar Guð-
mundssonar fyrir Borgina bak við orðin (1998).
Þegar hann er spurður hvort það sé gaman að fá
verðlaun dregur hann við sig svarið.
„Helst vildi ég hafa þetta þannig að
maður gæti bara gefið út sínar bækur og
lifað á þvi,“ segir hann loks. „Veruleikinn
er bara ekki þannig. Ritlaunin hrökkva
ekki til fyrir lífsbjörginni og þá freistast
maður til að senda handrit I samkeppni.
Verðlaunaféð skiptir miklu máli og ef
verðlaunabókin selst betur en óverðlaun-
uð bók bætast betri ritlaun við. Ég tek
sem sagt þátt í samkeppni af praktískum
ástæðum, ekki af því mig langi í verð-
laun.“
- Þú sagðir að sagan hefði losnað úr
fjötrum þegar þú hefðir fundið henni form
spennusögunnar. Lestu mikið af slíkum
bókmenntum?
„Nei, ég get ekki sagt það, en ég hef haft
gaman af ýmsum sakamálahöfundum,
einkum Raymond Chandler, og það er
einna helst tónninn frá honum sem hvatti
mig til að fást við þetta form. Ég er alltaf
að reyna að minnka skáldsagnalestur,
hann hefur verið hálfgerð árátta hjá mér
og á kostnað lestrar annars konar bóka.
En ég dett alltaf í þær, ekki sist í kringum
jól! Ég les líka mikið af ljóðum, einkum
sjálfsútgáfur. Svo hef ég gaman af heim-
speki, var einmitt að lesa Sören
Kierkegaard meðan ég var að skrifa
Mannætukonuna. Mér fannst hann mjög
innspirerandi."
- Lyklamir að nýju sögunni þinni eru
þá sem sagt hjá Chandler og Kierkegaard?
Það er spennandi blanda.
„Já, þeir eiga fleira sameiginlegt en
margan grunar," segir Bjarni og hlær,
„báðir lónerar, það er að segja söguhetja
Chandlers og Sören, báðir einstæðingar og
báðir spæjarar, annar í venjulegum skiln-
ingi, hinn er að reyna að leysa lífsgátuna
- með góðum árangri."
Lifði til aldamóta
Bjarni stofnaði tímaritið Andblæ árið 1994 en
hefur nú sleppt hendinni cif því. „Það stóð aldrei
til að Andblær yrði eilífur. Mér finnst að tímarit
eigi bara að vera mynd af ákveðnum tíma. Það
er einhver þörf sem skapar tímarit og hún verð-
ur að vera einlæg, það þýðir ekki að halda tíma-
riti lifandi bara til að halda því lifandi. En mér
fannst mikilvægt að það lifði fram að aldamótum
þannig að það gæfi mynd af bókmenntunum í
aldarlok og þá ekki síst þeim höfundum sem
ekki eru alltaf í sviðsljósinu. Þetta tókst ágæt-
lega, held ég. Heftið sem kom i fyrra verður
sennilega það síðasta og Margrét Lóa Jónsdóttir
skáldkona á heiðurinn af því, en það var lit-
prentað og dýrara í rekstri og um leið var And-
blær eiginlega hætt að vera grasrótartímarit."
- Ertu byrjaður á nýrri bók?
„Nei, ég skrifa bara í allar áttir. Þó hef ég ver-
ið að skrifa ýmislegt í dagbókina sem mér sýnist
að gæti orðið saga. En það er of snemmt að tjá
sig nánar um hana. Þá skrifa ég hana aldrei!"
Tónlist____________________________________________■_______________________
Dauði og eldur
Finnur Torfi Stefánsson
tónskáld varð nýlega þess
heiðurs aðnjótandi að þátt-
ur úr tónsmíð eftir hann
komst í úrslit Masterprize-
keppninnar sem breska rík-
isútvarpið stendur fyrir.
Tónsmíðin heitir einfald-
lega Hljómsveitarverk V, en
þátturinn sem um ræðir ber
hið skáldlega nafn De am-
ore, Um ástina.
De amore var frumflutt I
gærkvöldi á tónleikum Sin-
fóníuhljómsveitar íslands í
Háskólabíói og í tónleika-
skránni mátti lesa að tón-
listin lýsi ást og hamingju á
látlausan hátt. Það er alveg
rétt; andrúmsloftið í De am-
ore er eins og ljúfur sunnu-
dagsmorgunn nýgiftra
hjóna eftir egg og beikon; það er legiö í leti uppi i
rúmi... og svo byrja ástarjátningarnar. Þegar það
gerist magnast tónlistin úr afslöppuðum leik
blásaranna yfir kliðmjúku strengjaspili upp i
voldugan hápimkt þar sem hljóm-
sveitin leikur áhrifamikið lag. Slag-
verkið er áberandi og í hápunktin-
um er hermt eftir ástríðufullum
hjartslætti sem kemur sérlega vel
út. De amore einkennist af mark-
vissri úrvinnslu meginhugmynd-
anna, verkið er fallega skrifað fyrir
hljómsveit, heildarhljómurinn er í
góðu jafnvægi og láta allar laglinur
vel í eyrum.
Ekki síðra er Gitimalya eftir jap-
anska tónskáldið Toru Takemitsu,
fyrir marimbu og hljómsveit, sem
var næsta atriði efnisskrárinnar.
Þetta er.snilldarlega samin, kynngi-
mögnuð tónsmíð sem að miklu leyti
grundvallast á annarsheimslegum
hljóðeffektum er smám saman
renna saman við þögnina í lokin á
einhvern óræðan hátt. Öll efnistök
tónskáldsins eru frumleg og óvenju-
leg, hver samhljómur öðrum undarlegri en þrátt
fyrir það er framvindan svo eðlileg að maður
skynjar auðveldlega andann á bak við allt saman.
Steef van Oosterhout lék á marimbuna og gerði
það með miklum glæsibrag, flókin hrynjandi var
fullkomlega samofin hljómsveitinni og var útkom-
an sérlega ánægjuleg og grípandi.
Hið sama verður ekki sagt um síðustu tónsmíð-
ina á dagskránni, sem var Dauði og eldur - sam-
ræða við Paul Klee - eftir kinverska tónskáldið
Tan Dun. Verkið hófst á furðulegu blístri sem
minnti óþægilega mikið á andnauð asmasjúklings,
og var það ekki beint skemmtilegt áheyrnar. Síð-
an komu alls konar önnur óhljóð sem var raðað
upp eftir öllum kúnstarinnar reglum án þess að
einhver stemning næði að myndast. Sumum
fannst reyndar andvörp og öskur hljómsveitar-
meðlima ægilega fyndin en undirritaður var þar
ekki á meðal. Hljómsveitin spilaði þó af sérkenni-
legri sannfæringu en það var bara ekki i takt við
gæði tónlistarinnar.
Hljómsveitarstjórinn, Hermann Báumer, var
með sitt hlutverk á hreinu og voruÝbendingar
hans nákvæmar og öruggar. Hann stóð sig vel í
öllum atriðum efnisskrárinnar, þó vottað hafi fyr-
ir ónákvæmni í tónsmið Finns Torfa, þar sem
strengjaleikarar virtust ekki alltaf vera samtaka.
í stuttu máli voru þetta athyglisverðir tónleikar
en vel hefði mátt sleppa síðasta verkinu og hafa
eitthvað annað í staðinn, Jónas Sen
Finnur Torfi Stefánsson tónskáld
De amore einkennist af markvissri
úrvinnslu meginhugmyndanna.
_________________Menning
Umsjón: Silja Aóalsteinsdóttir
Megas í
brennidepli
Á sunnudaginn
kl. 15 verður Geir
Svansson, annar
tveggja sýninga-
stjóra „Omdúrm-
an - Margmiðlað-
ur Megas í Nýló“
með leiðsögn um
sýninguna. Ný-
listasafnið er ann-
ars opið kl. 12-17.
Einnig má minna á að út er komin
hjá Máli og menningu glæsileg bók um
Megas meö viötölum við samferða-
menn, greinar eftir ýmsa um hann og
einstæð viðtöl við hann úr útvarpsþátt-
unum „Heilnæm eftirdæmi". Mikill
fjöldi ljósmynda sem hafa aldrei birst
áður prýðir bókina sem og teikningar
listamannsins og grafikmyndir, nótna-
blöö, textar í vinnslu, drög að skáldsög-
um og sendibréf. Ómetanlegur íjársjóð-
ur fyrir alla aðdáendur Megasar og þá
sem enn eiga eftir að kynnast honum.
Snætt og
rætt í Iðnó
ReykjavíkurAkademían stendur í
vetur fyrir svokölluðum „brönsfund-
um“ sem haldnir eru fyrsta laugardag
hvers mánaðar í Iðnó. Þeir hefjast kl.
11.30 og standa til 13 og eru þrískiptir.
Fyrsti hálftíminn fer í að snæða léttan
málsverð af girnilegu hlaðborði á kr.
1200 fyrir manninn. Þá tekur við fyrir-
lestur sem ætlað er að taki 30 mínútur.
Eftir hann gefst áheyrendum kostur á
að koma með fyrirspumir og taka þátt
í samræðum síðasta hálftímann.
Á öðrum brönsfundi á morgun held-
ur Haukur Ingi Jónasson erindið „Og
þá kom steypiregn - Merking árásanna
á World Trade Center 11. september
2001“. Haukur Ingi var í New York þeg-
ar árásirnar voru gerðar og ræðir
merkingu atburðanna í ljósi reynslu
sinnar.
Draumur
um nýja tíð
Á morgun verður dagskrá á vegum
Snorrastofu í tilefni þess að 70 ár eru
liðin frá vígslu Héraðsskólans í Reyk-
holti. Hún verður haldin í Hátíðarsal
gamla skólans og hefst kl. 14. Meðal
þeirra sem tala eru Bergur Þorgeirs-
son, forstöðumaður Snorrastofu, ívar
Jónsson, félagshagfræðingur og dósent
við Viðskiptaháskólann á Bifröst, Jón
Þórisson, fyrrv. kennari við Héraðs-
skólann í Reykholti og Guðjón Frið-
riksson sagnfræðingur.
Fróðárundur
í Ólafsvík
Annað kvöld heflast aftur leiksýn-
ingar á Fróðárundrum í Félagsheimil-
inu Klifi í Ólafsvík. Nokkrar sýningar
voru á liðnu vori á þessu skemmtilega
leikriti sem hinn góðkunni leikari Jón
Hjartarson setti upp og leikstýrði. Efn-
ið er sótt í eina mögnuðustu drauga-
sögu íslendinga og gerist á bænum
Fróðá í Fróðárhreppi hinum forna og á
slóðum Eyrbyggju. Leikritinu var
feiknavel tekið af áhorfendum í vor.
Wagner og Verdi
í tilefni af 100 ára dánarafmæli tón-
skáldsins Giuseppe Verdi mun Þor-
valdur Gylfason halda erindi um
Wagner og Verdi kl. 13 á sunnudaginn
í Norræna húsinu. Á eftir verður sýnd
af myndbandi óperan II Trovatore, sem
Verdi samdi upp úr 1850 og frumsýnd
var í Róm árið 1853. Á þessum árum
var Wagner í pólitískri útlegð í Sviss
og óperan hans Lohengrin var frum-
sýnd að honum fjarstöddum undir
stjórn Franz Liszt i Weimar 1851.