Dagblaðið Vísir - DV - 11.11.2002, Page 15

15
MÁNUDAGUR 11. NÓVEMBER 2002
DV
/
Irland getur ekki
verið alvont
Breska leikskáldiö Martin
McDonagh skaust upp á stjörnu-
himininn með leikritinu Fegurðar-
drottningin frá Línakri sem var
frumsýnt á írlandi í ársbyrjun
1996. Það sópaði til sín verðlaunum
og hefur verið sýnt viða um heim.
Trúlega er sýning Borgarleikhúss-
ins á umræddu verki þeim sem sáu
enn í fersku minni enda stórfin
uppfærsla á vel skrifuðu verki. Nú
gefst kostur á að endurnýja kynnin
af þessu írskættaða leikskáldi þvi
Þjóðleikhúsið frumsýndi sl. fóstu-
dagskvöld Halta Billa, fyrsta leikrit
í þríleik sem gerist á Araneyjúm
undan vesturströnd írlands.
mmwm*
Halti Billi á ýmislegt sameigin-
legt með hinu bráðvinsæla verki
Marie Jones, Með fulla vasa af
grjóti, því bæði gerast í litlum ein-
öngruðum samfélögum sem koma
kvikmyndatökuliðs hefur mikil
áhrif á. Gráglettinn húmor er líka
aðalsmerki beggja verka þótt sög-
umar sem þar séu sagðar lýsi
harðri og erfiðri lífsbaráttu. Verk
McDonaghs á sér stoð í raunveru-
leikanum því upp úr 1930 gerði Ro-
bert Flaherty fræga heimildamynd
um lífið á Araneyjum og er vel til
fundið að nýta brot úr myndinni í
sýningu Þjóðleikhússins.
Leikritið Halti Billi er hefðbund-
ið að byggingu og formi og felst
styrkur þess fyrst og fremst í per-
sónusköpuninni. Þótt persónurnar
sem við sögu koma séu einungis
níu og allar sérstæðar á sinn hátt
eru þær um leið dæmigerðar fyrir
samfélagið sem McDonagh er að
lýsa. Titilpersónan er fatlaður ung-
lingspiltur sem missti foreldra sína
ungur og hefur verið alinn upp hjá
systrunum Trínu og Ellý, sem reka
þorpsverslunina. Billi hefur alla tíð
verið skotspónn vegna fotlunar
sinnar en á sér draum um betra líf
og ákveður að reyna fyrir sér í
kvikmyndabransanum. Hann
stingur af án þess að kveðja kóng
eða prest og kemst alla leið til Ameríku í prufu-
töku en kemst fljótt að raun um að grasið er því
miður ekkert grænna þeim megin á hnettinum.
Þórhallur Sigm-ðsson leikstýrir Halta Billa og
óhætt að fullyrða að þar sé valinn maður í hverju
hlutverki. Kristbjörg Kjeld og Margrét Guð-
mundsdóttir eiga báðar stjömuleik í hlutverkum
Trinu og Ellýjar og samleikur þeirra þannig að
unun var á að horfa. Brynhildur Guðjónsdóttir
Örn Flygenring og
Hjalti Rögnvaldsson
sem öllum tekst að
gera sér mikinn mat
úr persónum sínum.
Þá er ógetið Björg-
vins Franz Gíslason-
ar sem þreytir
frumraun sína í Þjóð-
leikhúsinu í hlut-
verki Billa og stenst
þá raun með prýði.
Hvort sú staðreynd
að maður vorkennir
Billa fremur en að
finna til samlíðunar
með honum skrifast
á reikning höfundar
eða lögnina á persón-
unni kemur út á eitt,
en víst er að karakt-
erinn er dálítið flatur
og fellur þvi i skugga
annarra persóna í
verkinu.
Allt sem lýtur að
umgjörð sýningar-
innar er óaðfinnan-
legt og Gretar Reyn-
isson nýtir mögu-
leika stóra sviðsins
afar skemmtilega
Með litlum tilfærsl-
um breytist verslun-
in, sem er aðalsögu-
sviðið, t.d. í fjöru fyr-
ir opnu hafi og þar
kemur breiður
skermur eftir endi-
löngu baksviðinu að
góðum notum. Upp-
setning Þórhalls Sig-
urðssonar á þessu
dapurlega en bráð-
fyndna verki er vel
og fagmannlega unn-
in og þar sem
McDonagh er af-
sögumaður
ætti sýningin á Halta
Billa að falla vel í
kramið hjá sagna-
þjóðinni.
Halldóra Friðjónsdóttir
Þjóöleikhúsiö sýnir á stóra sviöinu: Halta Billa eftir Mart-
in McDonagh í þýöingu Hallmars Sigurössonar og Karls
Guömundssonar. Tónlist: Vilhjálmur Guöjónsson. Lýslng:
Björn Bergsteinn Guömundsson. Búnlngar: Þórunn Elísa-
bet Sveinsdóttir. Leikmynd: Gretar Reynisson. Leik-
stjórl: Þórhallur Sigurösson.
, DV-MYND TEITUR
Irland getur ekki veriö alvont úr því aö sæt stúlka vingast viö fatlaðan pilt
Brynhlldur Guöjónsdóttir og Björgvin Franz Gíslason í hlutverkum Lenu og Billa.
var sömuleiðis frábær í hlutverki hinnar stjórn-
sömu Lenu, sem á bamsaldri verður fyrir óhugn-
anlegri reynslu sem mótar hana fyrir lífstíð.
Baddi bróðir hennar, sem hugsar um fátt annað
en sjónauka og amerískt sælgæti, varð ljóslifandi
í túlkun Atla Rafhs Sigurðarsonar. Pálmi Gests-
son skapar bráðskemmtilegan karakter úr frétta-
snápnum Jonnapittamikka en aðrir leikarar í
sýningunni eru Edda Arnljótsdóttir, Valdimar
Bókmenntir
/
Olik hlutverk
Hundabókin eftir Þorstein
Guðmundsson er mikil fram-
for frá Klóri, fyrsta smásagna-
safni hans. Bestu sögumar í
Hundabókinni eru vel skrifað-
ar mannlífsmyndir þar sem
tekst að vekja persónur til lífs-
ins og sýna þær frá mörgum
hliðum í stuttum texta. Allar
sögumar eru skrifaðar í fyrstu
persónu nema ein þar sem sögumannsrödd lýsir
sömu atburðum jafhhliða fyrstu persónu frásögn-
inni. Þetta er ein slakasta sagan í bókinni
Á kápu Hundabókarinnar eru gefnar tvenns
konar lýsingar á öllum sögunum í bókinni. Önn-
ur sagan getur þannig bæði heitið „Prestur miss-
ir vitið“ eins og stendur framan á kápu, eða
„Prestur frelsast“ eins og stendur aftan á kápu.
Þessi kynning á sögunum er snjöll aðferð við aö
benda á tvisæið sem einkennir þær allar. Persón-
umar sem hafa orðið aö afhjúpa sjálfar sig fyrir
lesandanum, en missa þó aldrei alveg samúð les-
andans og verða ofureinfaldaðar skrípamyndir
eins og vildi brenna við í Klóri.
Ein besta sagan í safninu heitir Rabbi og er á
kápu lýst með heitunum „Þjónn með skoðanir"
og „Skoðanir á þjóni“. Hér mætti auðveldlega
halda áfram og bæta við „skoðun á þjóni“ í þeirri
merkingu að persónan sem um ræðir, þjónninn
Þorsteinn Guömundsson
Tilbúinn í meiri átök.
Rabbi, er skoðaður ofan í kjölinn með því að láta
hann sjálfan lýsa skoðunum sínum á lífinu og til-
verunni. Sagan af Rabba er löng einræða þjóns-
ins, fyrirsætunnar og kyntröllsins Rabba og gæti
vel gert sig á sviði sem einleikur. Raunar er auð-
velt að sjá hliðstæðu með þessum sögum og list
leikarans; hver um sig er mótuð eins og hlutverk
eða einræða þar sem Þorsteinn bregður sér í hlut-
verk einnar persónu. Persónur eins og Rabbi,
dvergvaxni laumuhomminn Lárus og Eyjólfur,
sem lendir í ástarþríhyrningi með konu og
hundi, eru alveg á mörkum hins fáránlega, en um
leið eru þær stoltar og svolítið brjóstumkennan-
legar.
Sögumar í Hundabókinni eru skemmtilegar af-
lestrar, þær lýsa fólki sem er mismikið á skjön
við umhverfí sitt, án þess að gera litið úr því.
Þorsteinn á greinilega létt með að skrifa, búa til
sannfærandi persónur sem lýsa sjálfum sér og af-
hjúpa sig með eigin orðfæri og sérkennum. Sög-
umar eru þó nokkuð misjafnar, sumar nálgast
það að vera einfaldar stílæflngar meðan aðrar
eru meira á dýptina. Án þess að verið sé að gera
lítið úr smásögunum sem hér birtast eða smásög-
um yfirleitt vekja sögumar í Hundabókinni
væntingar um meiri átök og stærri form. Hunda-
bókin sýnir að Þorsteinn er tilbúinn í þau.
Jón Yngvi Jóhannsson
Þorsteinn Guömundsson: Hundabókin. Mál og menning
2002.
Menning
Þetta er hin klónaöa María vonda,
þaö sést á svipnum. Sú ekta er
aldrei svona tvíræö á svip.
Metrópólis
Hin makalausa kvikmynd
Metrópólis eftir Fritz Lang frá 1927
var sýnd á kvikmyndatónleikum
Sinfóníuhljómsveitar íslands á
fimmtudagskvöldið var fyrir fullu
húsi. Sjaldan hefur áheyrendahópur
Sinfóníunnar verið eins blandaður,
því þama mættust tveir hópar sem
líklega skarast ekki mikið: áhuga-
menn um sinfóníska tónlist og
áhugamenn um gamlar kvikmynd-
ir. Það fór vel um alla, en líklega
hefur síðarnefnda hópnum liðið bet-
ur þvi myndin er gríðarlega löng og
hæggeng og ekki fyrir þá sem vilja
nútimalegri hraða. Einhver sæti
losnuðu í hléi, en þeir sem gáfust
upp geta séð eftir því, myndin var
mun fjörugri og háskalegri eftir hlé.
Tónlistin var fyrst og fremst
áhrifstónlist, verulega vel hugsuð
og gegndi hlutverki sínu með slíkri
prýði að oft hrökk maður í kút við
annarleg og nístandi ýskur og baul.
Stjómandi var Frank Strobel sem
einnig stýrði sinfóniuhljómsveit-
inni í Berlín þegar þessi endurgerð
myndarinnar var frumflutt í fyrra.
Strobel var einstaklega líflegur og
sjarmerandi á sviðinu
Klónun
Myndin á að gerast árið 2000 og
Fritz Lang lætur gamm hugmynda-
flugsins geisa. Borgarmyndimar, ofan
og neöan jarðar, eru mikilfenglegar.
Sú efri er ljós og fögur, full af lífi. Þar
ekur urmull bíla um götur og eftir
flóknum bílabrúm, lestir aka eftir
löngum lestarbrúm og flugvélar
sveima um eins og risastór fiðrildi.
Hún á sér að hluta hliðstæður í stór-
borgum núna, þó er helsti langt milli
jarðfastra stólpa undir lestarteinum,
og ekki fljúgum við enn á þyrilvængj-
um milli húsa. Borg þrælanna er reist
neðanjarðar og jarðvatni haldið frá
með þykkum veggjum og flóknum
vélabúnaði. Þegar hann gefur sig er
voðinn vís. Sú borg er myrk og þung-
búin; um hana fer fólk fótgangandi.
Klónun hefur Lang séð fyrir þegar
vélmenni tekur á sig svip hinnar eng-
ilfógru Maríu sem Brigitte Helm leik-
ur. Það atriði var stælt í frægri
Frankenstein-mynd James Whale
1931. Hin vélræna María (einnig leik-
in af Helm) er handbendi hins illa og
sjálf vond, það sér maður undir eins á
því hvemig hún dregur augað í pung
og er sífellt að toga niður hálsmálið á
kjólnum hennar Maríu!
Tölvur
Á einum stað í myndinni renna
tölur og tákn niður skjái og maður
hugsar: Tölvur! En það einkenni-
lega er að það er engin ritvél í
myndinni, fólk handskrifar bókhald
og slikt; þó voru ritvélar til á þess-
um tíma. Lang hefur sjálfsagt fund-
ist þær of ófullkomnar til að hann
sæi nokkra framtíð í þeim.
En eitt hefur ekki breyst: Karl-
mannafatatískan. Iðnjöfurinn Joh’
Fredersen (leikinn af Alfred Abel)
er klæddur ljósum buxum og dökk-
um jakka, í skyrtu með bindi, alveg
eins og iðnjöfrar á okkar tímum. Er
ekki gott að eitthvað skuli vera
óumbreytanlegt?
Það sem Fritz Lang sá einkum
fyrir í þessari mynd var nasisminn
með sinni djúpstæðu mannfyrirlitn-
ingu, og mann langar til að vita
hvað það var nákvæmlega sem
Hitler hreifst svona af við Metrópól-
is. Lausnin sem Lang sá á öllum
vanda virðist einna helst vera
kristilegur sósíalismi.