Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.2002, Blaðsíða 17
16
MÁNUDAGUR 30. DESEMBER 2002
MÁNUDAGUR 30. DESEMBER 2002
41
Útgáfufélag: ÚtgáfufélagiB DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Öm Valdimarsson
Aðalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aðstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáaugiýsingar, blaöaafgreiósla, áskrift:
Skaftahlíð 24,105 Rvik, simi: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagiö DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt tii að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Umbrotaár að baki
Áriö sem nú er senn á enda er
mikið umbrotaár í íslensku þjóðlífi -
ár gerjunar og breytinga á flestum
sviðum frá stjórnmálum til atvinnu-
lífs, ár átaka en um leið framfara.
Þróunin í íslensku viðskiptalífi
hefur í flestu verið ánæguleg síðustu
ár. Bylting hefur orðið á fjármála-
markaði sem hefur skapað fyrirtækj-
um tækifæri til að sækja fram. Fjármálafyrirtæki hafa haslað sér
völl á erlendum mörkuðum með góðum, jafnvel glæsilegum ár-
angri. íslensk framleiðslu- og þjónustufyrirtæki hafa fengið betri
aðgang að áhættufjármagni en áður og þar með staðið sterkar að
vígi í alþjóðlegri samkeppni. Fram á sjónarsviðið hafa komið nýir
aðilar með fjárhagslegt bolmagn til að takast á við verkefni sem
áður voru aðeins á færi fámenns hóps. Og almenningur hefur
fengið tækifæri til að taka þátt í atvinnurekstri með beinum
hætti fyrir milligöngu hlutabréfamarkaðar.
En hætturnar leynast víða.
Nú grípa menn gæsina í hvert skipti sem hún gefst. Hámörk-
un hagnaðarins skiptir öllu. Siðferðilegar spurningar um hvort
rétt sé að eiga viðskiptin hafa vikið fyrir stundargróðanum. í
stundargróðanum liggur ein mesta ógnun sem nú steðjar að ís-
lenskum íjármálamarkaði og raunar að íslensku viðskiptalífi í
heild. Því miður bendir ýmislegt til þess að hægt en örugglega sé
verið að grafa undan eðlilegum hlutabréfamarkaði hér á landi.
Fyrir fjölmiðla hefur árið verið viðburðaríkt. Annars vegar
hefur árið verið þeim erfitt. Eitt dagblað varð gjaldþrota en reis
upp aftur með nýrri kennitölu. Stjórnskipuleg og fjárhagsleg end-
urskipulagning hefur átt sér stað hjá tveimur fjölmiðlafyrirtækj-
um og annað glímir við gríðarlegan vanda. En mitt í erfiðleikun-
um hafa fjölmiðlar hins vegar haft af nægu að taka - fréttir hafa
verið margar og feitar eins og ætíð á umbrotatímum.
Reykjavíkurlistinn vann glæsilegan kosningasigur í borgar-
stjórnarkosningunum í vor en er nú klofinn. Einkavæðing ríkis-
bankanna er loksins á lokastigi. Hatrömm átök hafa einkennt fyr-
irhugaða virkjun við Kárahnjúka. Og viðamikil lögreglurannsókn
og húsleit í einu stærsta fyrirtæki landsins var gott fóður fyrir
fjölmiðla. Skyimingar og valdabarátta einkenndi viðskiptalífið og
á stundum áttu fjölmiðlar erfitt með að sjá undir kraumandi yfir-
borðið.
En þrátt fyrir hrakspár hefur árið 2002 reynst íslendingum í
flestu hagstætt. Efnahagslífið stendur sterkar en í ársbyrjun. Hin
„mjúka“ lending tókst með ágætum. Sú lægð sem einkenndi efna-
hagslífið fyrri hluta árs virðist senn að baki enda hefur bjartsýni
tekið við - uppdráttarsýki og svartsýni ráða ekki lengur ferðinni.
Umbrotatímar geta verið mörgum erfiðir, en breytingar og
gerjun skapa tækifæri sem annars væru aldrei til staðar. Árið
2002 hefur í flestu verið hagstætt og grunnurinn til efnahagslegr-
ar framsóknar er traustur. Ástæða er til bjartsýni þegar tekist
verður á við verkefni í síbreytilegu umhverfi á nýju ári.
Gleðilegt ár
Árið 2002 hefur verið tími mikilla breytinga og átaka fyrir DV
- tími undirbúnings fyrir framtíðina. Blaðið hefur staðið af sér
mikinn ólgusjó. Nýtt ár bíður með ný tækifæri til framsóknar.
DV hefur að líkindum aldrei verið betur í stakk búið en nú til að
nýta sér þau tækifæri sem fyrir hendi eru. Lesendur blaðsins
munu sjá þess merki á nýju ári. En áfram verður unnið eftir
þeirri grunnhugsjón að fyrir almenning sé nauðsynlegt að fjöl-
miðlar sinni hlutverki sínu af einurð, heiðarleika og óhlutdrægni
- óháðir sérhagsmunum fámennra stétta, hagsmunahópa eða
nokkurra einstaklinga.
DV óskar lesendum sínum og landsmönnum öllum gleðilegs
árs og þakkar samfylgdina á árinu sem er að líða.
Óli Björn Kárason
jOV
Skoðun
Verðbréfaþjóðfélagið og hinir nýríku
í heilagri ritningu stendur
þetta einhvers staðar:
„í sveita andlitis þíns
skaltu neyta brauðs
þíns“. Þetta hafa menn
talið vera góð og gild
sannindi um aldir og ár-
þúsundir, allt frá því að
Biblían var skrifuð.
En hvernig er staðan núna? Hún
gæti verið eitthvað á þessa leið: Því
minna sem þú leggur á þig fyrir lífs-
björgina, þeim mun auðugri verður
þú, að eins ef þú kannt lagið á að
sýsla með alls kyns „bréf', sem kost-
ar enga fyrirhöfn. Það er komið á
daginn að hér í landinu búa orðið
tvær stéttir fólks. Annars vegar þeir
sem eru svo ríkir að þeir vita ekki
aura sinna tal. Hins vegar þeir sem
eru miðlungi snauðir og svo þeim
við hlið bláfátækir er eiga vart mál-
ungi matar og sjá sífellt fram á að
endar nái ekki saman. Og verðbréfa-
viðskiptin ala af sér þá sem kallaðir
eru fjárfestar, en nefna mætti hina
nýríku, þar sem gróði þeirra ílestra
er tiltölulega nýtilkominn og þeir
flestir á góðum aldri.
Banki fyrir bjór
Lítum nú nánar á þessu til stuðn-
ings hvemig þetta er í reynd: Fátæk-
ur kaupfélagsstjórasonur er allt í
einu orðinn svo ríkur á því að selja
Rússum áfengan bjór að hann getur
keypt einn þriðja hlut í stærsta
banka landsins. Hversu sem það er
nú heiðarlegt, að nota sér
drykkjusýki meðbræðra
okkar austur í Rússíá til að
auðgast á.
En hann lætur ekki þar
með staðar numið, enda næg
auðæfi í pokahominu. Hann
gerir sér þvi lítið fyrir og
kaupir helming í stærsta
leiguflugfélagi heims, aðal-
lega vegna þess að hann
hafði, að eigin sögn, svo
gaman af því að leika sér að
flugvélamódelum þegar
hann var lítill.
Með kaupfélagsstjórasyn-
inum eru tveir aðrir menn í
bankakaupunum, feðgar
sem ekki skortir fé. Er þó
faðirinn kunnur að því að
hafa verið viðriðinn gjald-
þrot kaupskipafélags fyrir
nokkrum ámm. Hann virð-
ist því hafa náð sér aftur á
strik, þótt farinn sé að
reskjast.
Eru þetta ekki augljós
dæmi um hina nýríku í þjóð-
félaginu, verðbréfamennina
í Félagi fjárfesta, er hafa
vissulega kunnáttu og
reynslu í því að versla með
bréf er gefa góðan arð.
Miðaldra til milljarða
Annað dæmi: Miðaldra
kaupsýslumaður, sem verið
hefur ofarlega á blaði hjá
einni stærstu verslanakeðju
landsins, en er jafnvel orðað-
ur við fjármálabrask. Þessi
maður er orðinn svo ríkur
að hann getur, svo til á eigin
spýtur og frumkvæði, keypt
eitt stærsta heildsölu- og
verslunarfyrirtæki landsins.
Og kaupverðið? Hvorki
meira né minna en fjögur
þúsund milljónir króna.
Er það hugsanlegt að mið-
aldra maður sé búinn að
vinna fyrir svo miklum auð-
æfum á sínum starfsferli? Ég
held ekki. Hér mun það vera
„Hingað til hafa hinir auðugustu viljað búa í
einbýlishúsum, en nú virðist það rétt eins
vera á óskalistanum að búa í fjölbýlishúsum,
þar sem íbúðimar kosta á við nokkur
jp "
ÍM 1é~i " rf 1 nf ■ Mjg-
- ■ rr ”,
hw 1 éii i"1 " sTS r b
-3SES fcrs ssr “ '
1 ' n V”| M
einbýlishús. “
verðbréfabraskið sem ger-
ir þessa menn að hinum
nýríku.
í lúxusblokk
Eins og ég sagði hér í
upphafi, virðist mikill
fjöldi landsmanna ekki
vita aura sinna tal og
ógjörla hvað skuli við þá
gera. Þessi herraþjóð
gengur orðið svo langt að
hún er farin að segja sig
úr lögum við hinn al-
menna borgara í eyðslu
og íburði, að þvi er fréttir
herma. Það nýjasta í þeim
efnum er það að farið er
að byggja „lúxusblokkir"
sem ætlaðar eru hinum
nýríku. Venjulegt gang-
verð á blokkaríbúðum
hefur verið þetta 10 til 20
milljónir. Þessi herraþjóð
vill ekki greiða svo lágt
verð. Hún er boðin og
búin til að kaupa og
greiða 65 til 70 milljónir
fyrir íbúðirnar.
Hingað til hafa hinir
auðugustu viljað búa í
einbýlishúsum, en nú
virðist það rétt eins vera á
óskalistanum að búa í fjöl-
býlishúsum, þar sem
íbúðirnar kosta á við
nokkur einbýlishús. Er
þetta ekki augljóst dæmi
um þá nýríku?
Þeir hinir auðugustu í
þessu landi virðast þó
ekki allir tilheyra þeim.
Þeir sem orðnir eru aldr-
aðir virðast sumir hverjir
einnig hafa komist vel
áfram I verðbréfaþjóðfélaginu. Þessu
til stuðnings nefni ég að fyrir nokkru
var skýrt frá því að Hrafnista í Hafn-
arfirði væri hætt að byggja íbúðir
fyrir efnalítið fólk, a.m.k. í bráð, en
byggir þess í stað lúxus-leiguíbúðir
fyrir aldraða en auðuga einstaklinga
er losna vilja úr eigin íbúðum. Til að
festa sér íbúð á þessum stað skal
greiða 8 milljónir, en síðan greiðast
140 þús. kr. á mánuði í leigu. Aug-
ljóst er að hér er ekki um neina fá-
tæklinga að ræða er geta staðið und-
ir þessu, og eins hitt að húsaleigu-
okrinu eru engin takmörk sett hér á
landi.
Á fölskum forsendum?
Nú kunna einhverjir að segja sem
svo: Úr því að hægt er að hagnast
svona á verðbréfaviðskiptum, hvers
vegna fara þá ekki allir landsmenn
út í það að versla með bréf og verða
ríkir? Svarið er einfalt. - Þegar spil-
að er upp á peninga, hvort sem það
er fjárhættuspil (í casino) eða bara
venjulegur lomber, þá er það vana-
lega einn sem græðir og sópar til sín
afrakstrinum, aðrir tapa. Þannig er
það víst alltaf í lífinu, eins dauði er
annars brauð, einn græðir, annar
tapar.
En er ekki gróði fjárfestanna og
verðbréfamannanna fenginn á folsk-
um forsendum? Er ekki eyrir gamla
fólksins og hinna fátæku sem er und-
irstaðan að auðæfum þeirra? Það
geta nefnilega ekki allir grætt, ein-
hverjir verða að tapa til þess að hægt
sé að halda uppi gróða hinna ríku.
Þessu þurfa allir íslendingar að gera
sér grein fyrir. Og svo hinu að það
þjóðfélag er ekki vel stætt, þar sem
hinir riku verða stöðugt ríkari en
hinir fátæku fátækari.
Sandkom
Karl en ekki kona
Þegar þetta er skrifað hefur R-listinn efnt til samn-
ingaviðræðna við Þórólf Ámason, fyrrverandi forstjóra
Tals, um að verða næsti borgarstjóri en flokkarnir sem
standa að R-listanum samþykktu tillögu Ingibjargar Sól-
rúnar Gísladóttur þar um í gær. Hér verður ekki efast
eitt andartak um ágæti Þórólfs eða hann geti valdið
starfi borgarstjóra. En hitt hljóta að teljast tímamót og
vekja um leið nokkrar spurningar, ekki síst meðal
þeirra er fremst standa í kvennapólitík, að Ingibjörg
Sólrún skyldi velja karlmann til að setjast I stólinn góða
í ráðhúsinu en ekki konu ...
Skiptar skoðanir
Á Hriflu.is, vef framsóknarmanna, er mikið fjallað
um borgarstjóramálið og skrifar Björn Ingi Hrafnsson
langa grein þar sem hann segir að átakalínur á vett-
vangi stjómmálanna hafi skýrst með framboði Ingi-
bjargar Sólrúnar Gísladóttur en því fari fjarri að fram-
sandkorn@dv.is
boð hennar valdi
einhverjum sér-
stökum straum-
hvörfum T Islehqkri
pólitík. Enginn
stjórnmálamaður
sé ómissandi,
hvorki borgarstjór-
inn í Reykjavík né
aðrir. En tU vinstri
á vefnum er at-
kvæðagreiðsla und-
ir fyrirsögninni Hvað á Framsóknarflokkurinn að gera?
Þegar um 100 manns höfðu svarað vora 49% á því að
halda áfram R-lista-samstarfi þótt Ingibjörg fari. 9%
voru á því að ef Ingibjörg færi ættu framsóknarmenn að
mynda nýjan meirihluta með vinstri-grænum og sjálf-
stæðismönnum. Og loks töldu 42% farsælast að myndað-
ur yrði nýr meirihluti með Sjálfstæðisflokknum. Það er
þvi ljóst að skoðanir era skiptar innan Framsóknar um
framhald Reykjavikurlistans ...
Ummælí
Ríkið tryggir af-
komuna
„Sala á svína- og
kjúklingakjöti hefur
vaxið hröðum skref-
um og þeir framleiö-
endur náð aukinni
markaðshlutdeild.
Það stefnir í að á
næstu tveimur
árum eða svo verði þetta stærstu
kjötgreinarnar í landinu. Af hverju
minnist formaður (Bænda)samtak-
anna ekki á stööuna varðandi
birgðir og sölu á lambakjöti og
hvort það séu ekki hugsanlega of
margir framleiðendur í þeirri
grein? Eða þá það að helmingurinn
af verði lambakjöts til bænda er í
formi beingreiðslna frá ríkinu?
Aðrir kjötframleiðendur búa ekki
við þá stöðu að hafa samning við
ríkið sem tryggir að hluta til af-
komu þeirra.“
Kristinn Gylfi Jónsson í Morgunblaöinu.
Bara ein af hinum
„Eiðsrofsmálið frá 1944 setti mik-
inn svip á samstarf Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokksins
lengi á eftir. Það er því auðskilið
að menn skoði áhrif þess að Sam-
fylkingin virðist hafa svikið sam-
starfsflokka sína á framtíðar sam-
starfsmöguleika þessara flokka á
öðrum vettvangi.
Eitt er ljóst að stjómmálamaður-
inn Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
sem sameiningartákn vinstri-
manna í Reykjavík, er ekki lengur
til. Ljóminn er horfmn, hún er nú
bara ein af hinum.“
Torfi Kristjánsson á deiglan.com
S j álf skaparví tin
verst
„Á síðustu dögum hefur Ingibjörg
Sólrún greinilega ákveðið að feta i
fótspor don Kíkóta, búið til sinn eig-
in heim og hafið baráttu við and-
stæðinga sína innan hans. Síst af
öllu vill Ingibjörg Sólrún horfast í
augu við þá staðreynd að hún rauf
R-listasamstarfið með yfirlýsingu
sinni 18. desember. Sjálfskaparvítin
hafa löngum þótt verst.“
Björn Bjarnason á vef sínum
Eru íslendingar heimskir?
Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor. - „Frœði-
kenningin segir einnig að prófessor Hannes hafi fund-
ið bestu lausnina fyrir sjálfan sig þegar hann
tönnlast á áðurnefndri umgengni við auðlindina; þar
með hefur hann gefið tilefni til tortryggni eða grun-
semda um þekkingarskort, nema hvort tveggja sé.“
tBjarnason
efnaverkfræðingur
Kjallari_____________
„Því.verr duga heimskra
manna ráð sem þeir fleiri
koma saman“ stendur í
sögunum. Ætli það sé
ekki svona upp og niður
með landann eins og
aðra; alhæfingar eru
óhæfar og ósæmilegar.
En ekki vantar sjálfs-
traustið hjá mörgum og
drýldni; engin skoðana-
könnun eða fræðileg
rannsókn getur gefið svar
við því hvort íslendingar
séu heimskari en fólk í
útlöndum.
Þetta er gert að umtalsefni hér
því umfjöllun margra um nýtingu
auðlinda landsins er á þann veg aö
svo virðist sem gert sé ráð fyrir því
að gáfnafar fólks, lesendur blaða og
áheyrendur ljósvakaefnis, sé tak-
markað. Þetta á við um nýtingu
sjávarauðlinda, og nú þessa dagana
um beislun orkulinda fyrir stóriðju;
mörg stóryrði og yfirlýsingar hafa
verið gefnar í mjög flóknum málum,
þar sem litlu munar í útreikningum
til eða frá um orku- og álverð hvort
málið sé fýsilegt eða ekki. Flestir
bíta sig fasta í fá atriði sem þeir
hafa úr fréttum og taka síðan frem-
ur huglæga afstöðu, en koma meö
stóryrði. Gott og vel; fólk er alla
vega og er það fremur kostur.
Glappaskot og grín
Fyrir rúmum aldarfjórðungi var
ráðist í virkjun Kröflu eins og kall-
að var. Allt málið var mjög flókið
og erfitt að átta sig á því og hvort
virkjun væri arðbær eða ekki. Eitt
siim hélt Verkfræðingafélagið fund
í Kristalssal á Hótel Loftleiðum;
salurinn var stútfullur stafna á
milli af áhugasömum, og yfirverk-
fræðingur virkjunar hélt langt er-
indi og sýndi margar ljósvarpaðar
glærur með aragrúa af tölum.
Fundargestir voru allir einhverjir
fræðingar, alvarlegir og ábyrgir á
svipinn, og sukku dýpra og dýpra
niður í sæti sín; svo hljótt var að
heyra mætti saumnál detta. Þá gell-
ur við í einum gestanna: „Segðu
bara hvað tapið er mikið!“ Fundar-
salurinn beinlínis sprakk af hlátri.
Þetta mál sýndi gjörla eftir að
eldar hófust að ekki er allt sem
sýnist á líðandi stund og enn þá er
rifist um hvort álverið í Straums-
vík sé hagkvæmt fyrir landið, en
smám saman hefur fennt í þau
spor. Varðandi Kröfluvirkjun verð-
ur aldrei unnt að reikna út hvað
það dæmi kostar allt né hver verð-
miðinn á rafmagni þaðan á að vera
svo reikna megi út hversu mikið
tapið er.
Mannasiðir til sjós
Ekki þarf að fjölyrða um deilur
um kvótakerfið í sjávarútvegi og um-
gengni sumra sjómanna á miðunum.
Þetta er viðkvæmt mál eins og aug-
ljóst er en dómur hefur fallið nýlega
í sambandi við fréttir af brottkasti
fisks. Prófessor í Háskóla íslands,
Hannes H. Gissurarson, sagði mörg-
um sinnum í sjónvarpi og útvarpi að
sjómenn myndu fara betur með auð-
lindina ef útgerðarmenn ættu hana,
þ.e. veiðiréttinn; það fari allir betur
með þau verðmæti sem menn sjálfir
eiga en þau sem era í almannaeigu.
Prófessorinn virtist hafa næsta óheft-
an og tíðan aðgang að ljósvakamiðl-
um fyrir rúmu ári eða svo, en flestir
vita að þetta er bara bull. Það sem
skiptir meira máli er hvemig á því
stendur að hann komst upp með það
ítrekað að álíta almenning heimskan
og láti mata sig með hverju sem er.
Vel má vera að nemendur hans fái að
heyra þetta á fyrsta ári í HÍ og standi
einhvers staðar í Adam Smith frá
átjándu öld.
Stærðfræðingur að nafni John
Nash fékk nóbelsverðlaun í hag-
fræði 1994 fyrir jafnvægiskenningu
sína (equilibrium theorem) um
háttalag fólks við tilteknar aðstæð-
ur á markaði eða í leik. Dálkahöf-
undur Newsweek 20.3. sl. átti viðtal
við P. Milgrom, prófessor í Stan-
ford, um kenningu Nash, sem
reiknaði út formúlu sem gildir í
hvaða leik sem er eða atferli fólks á
markaði. Áætlanir einstaklinga í
hóp, þar sem hver um sig gerir eig-
in áætlun, eru í Nash-jafnvægi, ef
hver þáttakendi um sig gerir það
sem er best fyrir hann sjálfan á
sama tíma og hann gengur út frá
því að áætlanir hinna, hvers fyrir
sig, séu fastmótaðar. Þetta útskýrir
hvers vegna sumt endar illa eins og
dæmin sýna í ofveiði og ofbeit.
Hver um sig hefur ekki hvöt til
að gera það sem er best fyrir heild-
ina og gerir það sem gagnast hon-
um sjálfum best. Þetta veldur til-
hneigingu til að kasta verðlitlum
fiski en hirða þá verðmeiri til að
auka verðmæti síns afla þegar
hann er fyrir fram takmarkaður í
magni. Háttalag hans eins skaðar
hagsmuni heildarinnar litið, en
þegar allir aðrir gera hið sama
skaðast allir.
Fræðikenningin segir einnig að
prófessor Hannes hafi fundið bestu
lausnina fyrir sjálfan sig þegar
hann tönnlast á áðurnefndri um-
gengni við auðlindina; þar með hef-
ur hann gefið tilefni til tortryggni
eða grunsemda um þekkingarskort,
nema hvort tveggja sé.