Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.2003, Blaðsíða 12

12 MENNING ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 2003
Menning
Leikhús ■ Bókmenntir ■ Myndlist • Tónlist ■ Dans
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Netfang: silja@dv.is
Sfmi: 550 5807
Billeder fra Island
List Sigvalda Thordarsonar
KVIKMYNDIR: Kvikmyndasafn-
ið sýnir í þessari viku heimild-
armyndina Billederfra Island
eftir André M. Dam kaftein.
Hún var gerð að tilstuðlan
danska flotamálaráðuneytisins
og hluti hennar var sýndur á
heimssýningunni í New York
1938. Dam jók svo við mynd-
ina árið eftir og frumsýndi
hana 1939 í Danmörku undir
heitinu Island, underfulde a i
sommer, vár og host.
Þetta er einhver fegursta (s-
landsmynd sem gerð hefur
verið og sýnir vel atvinnuhætti
til sjávar og sveita á þessum
tíma. Myndin er 55 mínútna
löng og svart-hvít.
Hún er sýnd í Bæjarbíói í Hafn-
arfirði kl. 20 í kvöld og kl. 16 á
laugardaginn.
FYRIRLESTUR: ftilefni afai-
þjóðlegum degi byggingarlist-
ar, 1. október, bjóða bygging-
arlistardeild Listasafns Reykja-
víkur og Arkitektafélag (slands
til fýrirlestrar um ævi og störf
arkitektsins Sigvalda Thordar-
sonar sem dóttir hans, Albína
Thordarson, flytur. Sigvaldi
fæddist í Voþnafirði árið 1911.
Hann tók sveinspróf í húsa-
smíði og lærði svo arkitektúr í
Danmörku.
Sigvaldi var einn listfengasti
arkitekt sinnar kynslóðar og
hafði með verkum sínum mikil
áhrif á þróun byggingarlistar
hér á 5. og 6. áratug 20. aldar.
Fyrirlesturinn er í Listasafni
Reykjavíkur- Hafnarhúsi annað
kvöld og hefst kl. 20. Aðgangur
er ókeypis.
Fróðskaparsetrið í Þórshöfn í Færeyjum hefur starfað í nærri fjörutíu ár:
Mikilvægt fyrir færeyska þjóðarvitund
Háskólamir á íslandi eru ekki einu háskólarnirj
útnorðri", þótt okkur finnist stundum að við
séum lengstí burtu aföllum þjóðum. ÍNuuk á
Crænlandi er háskólinn llisimatusarfik þar sem
kennt er í fjórum greinum á háskólastigi, og í
Færeyjum hefur Fróðskaparsetur Færeyja starf-
að í nærri fjörutíu ár. Það var sett á fót 1965.
Malan Marnersdóttir hefur verið rektor
Fróðskaparsetursins í nærri fimm ár og á eft-
ir rúmt ár þar til næst verður kosinn rektor. Ef
hún býður sig ekki fram þá, er það vegna þess
að hana langar til að sinna bókmenntum aft-
ur. Því hún er að aðalstarfi prófessor í fær-
eyskum bókmenntum við skólann. Við hann
starfa 20 vísindamenn sem flestir eru pró-
fessorar og lektorar.
Áhersla á færeysk fræði
„Þróunin hefur verið ótrúlega hröð og víð-
tæk á þessum fjörutfu árum,“ segir Malan. „í
upphafí var aðeins einn prófessor við skól-
ann og einn aðstoðarmaður hans. Prófessor-
inn var Kristian Matras sem var kallaður
heim frá Danmörku þar sem hann hafði
stöðu við Kaupmannahafnarháskóla. Hann
var málvísindamaður og skáld, og þegar
hann kom heim árið 1965 var hann sjálfur 65
ára þannig að árin hans í stöðunni við Fróð-
skaparsetrið urðu bara fimm. Hann lagði að
sjálfsögðu megináherslu á færeyska tungu og
lagði ásamt öðrum grunninn að einu
merkasta afreki Fróðskaparsetursins frá upp-
hafi, Færeysk-færeyskri orðabók."
Á árum Matras voru nær eingöngu stund-
aðar rannsóknir við skólann en kennsla á há-
skólastigi hófst þar upp úr 1970 í tveimur
deildum, norrænum fræðum og náttúruvís-
indum. 1986 bættist svo sagnfræði við, og í ár
fengu fyrstu BA-nemendurnir í samfélagsvís-
indum prófskírteini sín. Eðlilega er megin-
áhersla skólans á færeyska tungu, bókmennt-
ir, sögu, náttúru og samfélag, því þau fræði er
ekki hægt að læra annars staðar.
Fróðskaparsetrið dreifist víða
um Þórshöfn og stúdentar í
ólíkum fögum hafa ekkert
tækifæri til samskipta sín á
milli. ístuttu máli sagt þá
vantar aðstöðu til raunveru-
legs háskólalífs.
Stúdentar við skólann eru um 150 en til
samanburðar eru um 1500 færeyskir nem-
endur við nám annars staðar, einkum f Dan-
mörku. Nfu af hverjum tíu færeyskum náms-
mönnum læra því erlendis. En auk Fróðskap-
arseturs eru kennaraskóli og uppeldisfræði-
skóli í Færeyjum sem vinna að því að komast
á háskólastig, og hjúkrunarskóli er á háskóla-
stigi frá og með þessu ári.
Vantar hús
„Fróðskaparsetrið fór býsna illa út úr efna-
hagskreppunni um 1990,“ segir Malan. „Fjár-
veitingar voru skornar niður um þriðjung
milli 1989 og 1995. En frá 1996 hefur fjárveit-
ingin aukist ár frá ári og við erum nú komin
upp í sömu krónutölu og fyrir kreppuna.
Auðvitað fæst ekki alveg jafnmikið fyrir þær
krónur, og við þurfum meira fé því ýmislegt
þarf að gera. Við þurfum að þróa kennsluna
og sjá til þess að starfsmennirnir haldi sér við
í fræðunum, en húsnæðisskortur er mesti
vandinn. Okkur vantar gott húsnæði sem
getur laðað að og haldið í ungt fólk sem vill
vinna á akademískan hátt. Fróðskaparsetrið
dreifist víða um Þórshöfn og stúdentar í ólík-
um fögum hafa ekkert tækifæri til að hittast
reglulega og hafa samskipti sín á milli. Þeir
hafa heldur ekki nógu góða vinnuaðstöðu. í
stuttu máli sagt þá vantar aðstöðu til raun-
verulegs háskólalífs. Stjórnmálamennirnir
samþykkja þetta fúslega þegar við þá er rætt,
já, já, auðvitað þarf háskólabyggingu, en
skrefið frá orðum til verka reynist stundum
ansi stórt."
- Eru engar byggingaráætlanir á dagskrá?
„Ekki hjá stjórnvöldum, en við eigum okk-
ar áætlanir í skólanum. Þegar Fróðskaparset-
ur varð 25 ára var Þórshafnarbær svo örlátur
að gefa okkur stóra lóð - 50 þúsund fermetra
- undir háskóla. En hún stendur enn þá auð.“
Fróðskaparsetur fær rekstrarfé sitt úr ríkis-
sjóði Færeyja. Það er færeyska þingið sem
veitir því fé. En koma peningar víðar að?
„Já, við höfum orðið okkur úti um styrki til
ákveðinna verkefna,"segir Malan, „einkum á
sviði náttúruvísinda. Undanfarin ár höfum
við til dæmis fengið myndarlega styrki frá
olíufélögum sem hafa leitað að olfu við Fær-
eyjar. Til dæmis styrkir Statoil merkilega
rannsókn á hafstraumum sem unnin er í
samvinnu Fróðskaparseturs og bandarísks
háskóla."
- Finnst olía? Getið þið átt von á íjár-
streymi áfram úr þessari átt?
Malan skellihlær. „Við verðum að vona
það! Nú fáum við aðallega hluta af því fé sem
olíufélögin eiga að nota til að auka á færni í
færeysku samfélagi."
Innlendar rannsóknir mikilvægar
- Hvaða þýðingu hefur Fróðskaparsetur
haft í færeysku samfélagi þessa fjóra áratugi?
„Ég tel að sjálfsögðu að það hafi haft mikla
þýðingu fyrir þjóðina að eignast sinn eigin
háskóla," segir Malan. „Það hefur haft mikið
að segja fyrir færeyska þjóðarvitund.
Það er ómetanlegt að fá inn-
lendar rannsóknir á færeyskri
menningu, tungumáli, sögu
og samfélagi. Lengi voru þær
rannsóknir gerðar aferlend-
um mönnum sem komu fljúg-
andi eins og þyrlur, kíktu nið-
ur á eyjarnar smástund og
flugu svo burtu aftur.
Til dæmis hefur haft mikil áhrif að fá orða-
bókina sem ég nefndi áðan, fyrstu stóru
móðurmálsorðabókina, sem kom út 1998.
Aðalritstjóri hennar var Jóhan Hendrik W.
Poulsen prófessor. Við áttum fyrir fæeysk-
danska og dansk-færeyska orðabók en ekki
færeysk-færeyska. Hennar var lengi beðið
með óþreyju og það verður haldið áfram að
vinna hana. Gildi hennar fyrir málvitund
okkar og virðingu fyrir móðurmálinu er
ómetanlegt. Lengi hefur þvíverið haldið fram
að færeyska sé ónothæf til að tala um nú-
tímatækni og vísindi, en það er ekki rétt.
Maður þarf bara að leggja svolítið á sig til að
laga hana að þessum málefnum.
Svo hefur skólinn auðvitað lagt geysimikið
af mörkum til greiningar og skilnings á fær-
eyskri sögu og samfélagi," heldur Malan
áfram. „Það er ómetanlegt að fá innlendar
rannsóknir á færeyskri menningu, tungu-
máli, sögu og samfélagi. Lengi voru þær
rannsóknir gerðar af erlendum mönnum
sem komu fljúgandi eins og þyrlur, kíktu nið-
ur á eyjamar smástund og flugu svo burtu
aftur. Það verður auðvitað allt önnur rann-
sókn sem unnin er af heimamönnum á
heimaslóðum."
- Velja fleiri að vera um kyrrt í Færeyjum
vegna skólans?
„Allir sem leggja stund á önnur fræði en þau
sem við bjóðum upp á verða að sjálfsögðu að
fara til annarra landa. En Fróðskaparsetrið
hefur geysimikla þýðingu fyrir þá sem vilja
ekki eða geta ekki af einhverjum ástæðum far-
ið burtu til náms. Margir sem hafa stundað
nám hjá okkur hefðu ekki notið háskóla-
menntunar ef Fróðskaparsetrið væri ekki til.“
- Koma margir stúdentar erlendis frá til að
læra færeysk fræði?
„Nei, ekki margir, en alltaf nokkrir, einkum
frá grannlöndunum. En við bjóðum ekki enn
upp á færeysku fýrir erlenda stúdenta nema á
sumarnámskeiðum, og fram til þessa höfúm
við eingöngu boðið upp á þau námskeið fyrir
Norðurlandabúa. En næsta sumar verður
námskeiðið alþjóðlegt í fýrsta skipti."
Frekari upplýsingar um Fróðskaparsetur
Færeyja má nálgast á vefsíðunni www.set-
ur.fo.
MALAN MARNERSDÓTTIR REKTOR: Lengi hefur því verið haldið fram að faereyska sé ónothæf til að tala um nútímatækni og vísindi, en það er ekki rétt.
DV-mynd Teitur