Dagblaðið - 30.09.1975, Page 9

2
Dagblaðiö. Þriöjudagur 30. september 1975
VALDI EMBÆTTISMANNA
Hvað einkennir
embættismanninn?
Hvað einkennir embættis-
menn? Meirihluti fólks valdi
orðin „varkár”, nær góðum
árangri” sem bezt lýsandi þess-
ari stétt. Litið var um að menn
teldu hana vinna af kappi að
umbótum og velferð.
Nú er alls staðar talað um að
spara og viðast full þörf á
sparnaði i rikisútgjöldum. Hvað
á að spara? Um helmingur
Þaö er hægt aö græöa peninga meöþviaö
liggja. Vestur-þýzkir embættismenn fá
meira en aörir meöan þeir eru sjúkir.
Vestur-Þjóðverja vill láta spara
útlát til embættismannakerfis-
ins. 16 af hundraði vildu hugsan-
lega spara þar „eitthvað”, og
aðeins 16 af hundraði sögðu
„alls ekki”.
Engum kemur til hugar i
alvöru, segir Stern, að spara
með lækkun launa, en það vefst
nú fyrir mönnum, hvernig
stendur á öllum forréttindum
embættismanna. Hvað hafa þeir
unnið til?
Hvað er orðið um jafnrétti
þegnanna?
Auðvitað hlóðu þýzkir höfð-
ingjar gæðum á embættismenn
sina. Þetta hefur ekki aðallega
verið gert til að launa vel unnin
störf, heldur fyrst og fremst til
að ná embættismanninum af
hinum almenna vinnumarkaði.
Jafnaðarmaðurinn Holger
Börner hefur gert tillögur um
niðurskurð útgjalda til kerfis-
ins. Þvi var illa tekið. Sá, sem
vill beita skærunum, þarf sterk-
ar taugar. Þó voru tillögur jafn-
aðarmannsins mjög hógværar
og óljósar.
Forréttindi embættis-
manna
Vestur-þýzkir embættismenn
hafa greiðan aðgang að lánum,
miðað við aðra borgara. Þeir
njóta meiri réttinda ef veikindi
ber að höndum. Þeir hafa nokk-
ur skattfriðindi og greiða öðrum
minna i tryggingagjöld. Þeir
hafa, þar og hér, aukatekjur i
nokkrum mæli og fá bónus.
Skattfriðindin eru falin með
ýmsu móti. Mörgum tekst aö fá
húsgögn á rikisins kostnað.
Þótt rikisstjórn kvarti um
fjárþurrð i rikiskassanum, þá er
hann ekki svo tómur að neitt séu
skert þessi friðindi embættis-
manna. Enginn stjórnmála-
flokkur hefur kjárk til aö móðga
þennan kjósendahóp með þvi að
draga úr friðindunum, þótt al-
menningur krefjist þess. Mörg
friöindin eiga sér langan aldur,
en jafnóðum hefur auk þess
safnazt á þau. Það er algerlega
gagnstætt eðli embættismanna
að hafna neinum friðindum sem
kostur er á, segir Stern og kem-
ur ekki á óvart, enda i samræmi
við mannlega náttúru upp til
hópa.
Meira tillit
til annarra?
Spurt var i skoðanakönnun,
hvort embættismenn tækju ekki
öörum fremur tillit til almanna-
heillar, en þvi svöruðu nærri
tveir af hverjum þremur neit-
andi. Aðeins fjórðungur taldi
svo vera.
Tillögur Hans Dietrichs
Genschers innanrikisráðherra
um umbætur i þessum efnum
stranda á embættismönnunum
sjálfum. Getur verið að þeir
hugsi nægilega um almanna-
heill til að fallast á breytingu á
hinu úrelta „kerfi”? Genscher
vill breyta til og greiða mönnum
samkvæmt ábyrgö og geröum i
starfi.
Hins vegar hefur kanslarinn,
HelmutSmhmidt, gert sér grein
fyrir, hversu öflugir embættis-
menn eru i jafnaöarmanna-
flokknum. Hann hefur látiö
koma fram, að hann geri litiö úr
tali um umbætur I þeim efnum.
En 37,3 prósent af öllum þing-
mönnum á vestur-þýzka þinginu
eru embættismenn. Þetta er
geysimikil aukning frá þvi sem
til dæmis var árið 1949. Þá voru
embættismenn aðeins 16,8
prósent þingmanna.
Þingmenn þar hagnast á
hækkun launa embættismanna.
Þá fá þeir sjálfir launahækkun.
Gustav Heinemann, fyrrum
forseti, talaði um að hannóttað-
ist, að þetta „heföi illan endi”
og embættismenn á þingi
hegðuðu sér eins og i kjörbúð,
Hann verpir gulleggjum i
hendur embættismanna þegar
þeir eidast. Þeir fá meiri elli-,
lifeyri en aðrir.
sem þeir einir ættu aðgang að.
Astandiðiþessum efnum mun
viða vera svipað og i Vestur-
Þýzkalandi. Embættismenn
mynda að miklu leyti það sem
kallast „kerfi”. Völd þeirra
hafa vaxið og þeir hafa kunnaö
að ota sinum tota.
Erfitt er að skerða veldi
þeirra og tekjur til að auka
tekjur og völd annarra, sem fá
bita af þjóðarkökunni.
Þetta var reynt i Þýzkalandi i
kreppunni 1931. Allir rikis-
starfsmenn fengu 10 af hundraði
minna kaup en áöur. Og margir
þeirra urðu reiðir og kusu Adolf
Hitler.
Kjallarinn
Axel Kristjánsson
aður verði i framtiöinni snið-
genginn þegar opinberir aöilar
eiga hlut að máli.
Þaö er nú einu sinni þannig i
pottinn búið hér að hiö opinbera
er stærsti kaupandinn. Stærstu
framkvæmdirnar i landinu eru
á vegum opinberra aðila og þvi
skiptir miklu máli hvernig við-
horf valdamanna til smáiðnað-
ar eru á hverjum tima, ef ekki á
áfram að hallast á ógæfuhlið i
þessu efni verður að setja á-
kveönar reglur um innkaup hins
opinbera, þar sem tryggt er að
ekki veröi gengið fram hjá inn-
lendum framleiðendum og þeir
sniðgengnir, eins og þvi miður
hefir átt sér staö á undanförnum
árum og fer vaxandi.
Mörg islenzk iönfyrirtæki
hafa neyðzt til að hætta aö und-
anförnu vegna óhóflegs inn-
flutnings á sams konar vöru er-
lendis frá, oftast að óþörfu.
Ég fæ ekki betur séö en aö
enn fleiri munu leggja upp laup-
ana á næstunni ef ekki veröur nú
þegar breytt um stefnu i þessum
málum og Islenzkur iðnaður lát-
inn njóta sanngirni i samkeppni
við innfluttan iðnvarning.
Með þvi mætti spara millj-
ónatugi fyrir þjóðarbúið, sem
ekki er vanþörf á eins og nú
stendur.
Axel Kristjánsson.
Listfilmari á ferð
um bandarísku
kvikmyndalistakonuna
Rosalind Schneider
Kvikmyndin og. hrein kvik-
myndalist hafa haldist i hendur
alveg frá þvf þessi sifrjói miðill
var fundinn upp. Ýmsir kvik-
myndagerðarmenn léku sér að
gerð stuttra mynda þar sem
söguþræði varnær alveg varpað
fyrir borö en allrahanda uppá-
tæki, ljós,,effektar” eða dauðir
hlutir komu I staðinn og dönsuðu
saman á tilviljunarkenndan
hátt. Margt af þessu var að
sjálfsögðu hreinn leikaraskapur
en þó voru uppi kvikmynda-
gerðarmenn eins og t.d. Melies-
bræðumir sem gerðu alvarlegar
tilraunir til að setja saman
hreinar afstrakt kvikmyndir.
Siðan voru það málaramir og
myndhöggvararnir sem um
tima komust lengst I myndræn-
um rannsóknum á tilverunni, —
en slðan uppgötvuðu þeir einnig
möguleika „hreyfimynda” enda
var hreyfingin sem .slik þunga-
miðja myndhugsunar manna
eins og fútúristanna. Ekki má
heldur gleyma kvikmyndum
dadaista og súrrealista eins og
Duchamps, Man Rays og svo
Bunuels. En þetta voru tiltölu-
lega litt þekkt fyrirtæki og hin
sigilda talmynd með söguþræði
og stjömum réði lögum og lof-
um i kvikmyndaheiminum og
gerir enn.
Betri tækni
A siöustu árum hafa margar
tæknilegar nýjungar i kvik-
myndagerö gert mörgum kleift
að ryöja sér nýjar brautir og
nota kvikmyndina aftur sem
hreinan tjáningarmiðil. Má þar
t.d. nefna kvikmyndatökuvélar
sem eru léttari, auðveldari i
notkun og sparsamari en áður
þekktist og sömuleiöis em film-
urnar sjálfar orðnar ljósnæmari
og skila litgæðum betur.
1 fyrstu urðu þessar nýjungar
til þess að listamenn á ýmsum
sviðum gátu fariö að gera „list-
rænar” kvikmyndir um verk sin
tiltölulega ódýrt, hvort sem það
vom málverk, skúlptúr, dans
eöa tónlist. En þarna var enn
verið að nota kvikmyndina i
þágu einhverrar annarrar list-
greinar og það er ekki fyrr en
nýlega að fram hafa komið
reglulegir kvikmynda-lista-
menn sem beitt hafa vélum sfn-
um eins og málari pensli eða
tónskáld hljóðfæri sinu. Með
linsum af ýmsum stærðum og
geröum, óvenjulegum sjónar-
homum og svo ýmsum efna-
fræöilegum leiðum hafa þessir
kvikmyndalistamenn
„kompóneraö” myndir sinar
eins og málari striga sinn.
Brot úr veruleikanum, af-
strakt form, litir og ljós eru not-
aðir til aö tjá lifsviðhorf kvik-
myndalistamannsins og allar
likur eru á þvi aö þessi stórkost-
legi miðill sé enn I bernsku og
við eigum eftir að sjá hann
blómstra á næstu árum.
Viðþekkt listakona
Það hefur liklega farið fram
hjá mörgum að siðustu viku
dvaldi hér viöþekkt listakona á
þessu sviði, bandarfski málar-
inn og kvikmyndalistamaðurinn
Rosalind Schneider. Hér var
hún að viða að sér efni i kvik-
mynd en hélt einnig fyrirlestur
og sýndi nokkrar kvikmyndir
slnar i Menningarstofnun
Bandarikjanna. Rosalind
Schneider var vel þekkt sem
málari þegar hún hóf að gera
kvikmyndir fyrir sex árum og
var hún þar að fara út á hættu-
lega braut fjárhagslega. En ein-
beitni hennar og listræn hug-
kvæmni varö fljótt til þess aö
myndir hennar fóru að vekja
mikla athygli og þegar þetta er
skrifað hefur hún sýnt kvik-
myndir sinar um viðan heim, —
Musee’d’art Moderne I Paris,
Nútimasafninu I Vin, auk þess
sem hún hefur haldið einkasýn-
ingar á kvikmyndum sinum
viðsvegar um Bandarikin.
Mesti heiður, sem henni hefur
verið sýndur hingað til, er aö hið
glæsilega og viðfræga Hirshorn
safn I Washington bauö henni
fyrstri manna að halda einka-
sýningu á kvikmyndum sinum
þar.
Listhreyfing kvenna
Rosalind Schneider hefur
einnig staðið mjög framarlega I
listhreyfingu ameriskra kvenna
Rosalind Schneider litur á
myndir sinar sem sjálfstæð
listaverk sem hún jafnframt
hvetur söfn og stofnanir til að
kaupa og eiga eins og málverk
eöa skúlptúr og eins og stendur
hefur Menningarstofnun
Bandarikjanna nokkrar myndir
hennar milli handanna sem öll-
um er heimilt aö skoða er þang-
að koma.
og hefur skrifað fjölda greina
um kvenfólk og kvikmyndir.
Sem málari vann Rosalind
Schneider I anda afstrakt
expressjónismans og segir að
vinnubrögð hennar i kvik-
myndagerð séu ekki ósvipuð
þeim vinnumáta. 1 hvoru
tveggja vinnur hún með litfleti
og kraftlinur, sterkar and-
stæður forma og i báðum þess-
um miðlum er áhorfanda ætlað
að lesa úr myndsköpuninni frá
upphafi til enda á vissum tlma.
Hrynjandi lifrænna forma er
henni kær i báðum en kvik-
myndina telur hún þó áhrifa-
meiri þar eð hún getur beinlinis
umkringt áhorfandann mynd-
rænni upplifun, einkanlega i
viðamestu mynd sinni hingað
til, „Parallax” þar sem þrir
hlutar sömu kvikmyndar eru
sýndir á þrem tjöldum I einu.
Þær eru allar mikil upplifun
og bera keim af „science-
fiction” myndum, en er svo til
eingöngu kompóneruð i vinnu-
stofu Schneiders og byggist á
ljóseffektum og nær mikróskóp-
iskum „close-up” á hversdags-
hluti. „Irvington to N.Y.” er
eins konar stutt ferðasaga i lest,
full af fjölbreyttum andstæðum
og tón-breytni. „Andrea acting
out” er 14 minútna mynd um
hugarheim dóttur hennar þar
sem svart-hvitt og litur eru sett-
ir saman og tal og tónar eru eft-
ir dótturina.
Aðrar myndir Rosalind
Schneider I Menningarstofnun
Bandarikjanna eru einnig mjög
áhugaverðar og sýna ótvirætt
að hér er á ferðinni þroskaður
listamaður sem allir kvik-
myndaáhugamenn ættu að
kynna sér.