Dagblaðið

Ulloq

Dagblaðið - 24.11.1975, Qupperneq 9

Dagblaðið - 24.11.1975, Qupperneq 9
9 Pagblaöið. Mánudagur 24. nóvember 1975. Loftmynd af Kristjanlu spum til setts varnarmálaráð- herra Dana, Erling Jensens, viðskiptaráðherra. Eftir að hafa átt samtöl við „frammámenn i Kristjaníu”, var Erlendsson hræddur um að til átaka gæti komiðer ibúum fririkisins yrði gert að flytjast á brott. Slik átök gætu jafnvel haft dauða einhverra I för með sér, sagði þingmaðurinn. Ráðherrann benti á, að i við- ræðum við ibúa borgarhlutans hefðu þeir verið beðnir að gera tillögur um mögulega lausn vandans. Þeir hefðu engu svar- að. Aftur á mótihefðu þeir i nær öllu farið að tilmælum borgar- yfirvalda og þvi væri ekki sér- stök ástæða til að hafa áhyggjur af brottflutningi úr Kristjaníu er þar að kæmi. Ráðherrann sagði þó, að útilokað væri að brott- flutningurinn gæti farið frið- samlega fram fyrir 1. april 1976 nema ibúarnir sýndu sam- starfsvilja. Fjármálahliðin Fjárhagsnefnd danska þings- ins hefur sýnt áhuga á að vita sitthvað meira um þær við- ræður, sem varnarmálaráðu- neytið hefur átt um rýmingu frl- rlkisins. Nefndin hefur þvi kall- aö varnarmálaráðherrann, Orla Möller (sem ekki hefur verið viðlátinn heima fyrir að undan- förnu) á sinn fund til að ræða tveggja milljón D. kr. fjárveit- ingu (55 millj. ísl. kr.) til niður- rifa á húsum I Kristjaníu. Formaður fjárveitinganefnd- arinnr, R. Lysholt Hansen, hefur látið i ljós þá skoðun sina, að þingheimi hafi ekki verið gefið nægilega gott tækifæri til að fylgjastmeð framvindu mála i Kristjaniu siðan þingið gerði samþykkt sina um framtið borgarhlutans 10. april i vor. Alls verða um 75 byggingar rifnar i Kristjaniu — og er ekki að undra, eins og þeir, er komið hafa þangað, geta sjálfir bezt dæmt um. Að auki verða rifnir ýmsir skúrar og timburkofar, sem aldrei hafa verið til gagns. Vitaskuld er það ekki nema litill þáttur þessarar löngu út- fararsögu sem Björn Th. Bjömsson hefur undir i sinni sögu. Hitt má vel vera að afdrif fjölda Islendinga sem sat I Stokkhúsinu á árunum 1745—1763 og Björn segir frá séu svo sem dæmi upp á örlög hinn- ar „týndu þjóðar” úr Islands- sögunni bæði fyrr og siðar. Hann byrjar frásögnina á Þor- leifi þeim Jónssyni sem árið 1745 kom i Stokkhúsið fyrstur sinna landsmanna, lýkur henni með þeim hóp islenskra saka- manna sem um sumarið 1763 em sendir norður I Finnmörk og sakafólki sem á þessu skeiði ratar undir kóngsins járn og af tildrögum þess að svo fer, viö- skiptum þess við valdsmenn heima'á íslandi, ævikjörum og afdrifum i kóngsins Kaup- mannahöfn. Einnig þessi frá- sagnarefni eru að vissu marki „færð i stilinn”, Björn Th. tekur sér skáldleyfi um ýmsa hluti sem honum þykir vert að staldra við og freistar þess viða að geta I eyður heimildanna eða túlka efni þeirra eftir að eigin- legri vitneskju sleppir. Heimilda sinna geturhann jafn- harðan I spássiugreinum i bók- inni svo að lesandi á hvarvetna Bók menntir hafa þá fengiö æru sina aftur. Þar i hóp er Þorleifur eftir 18 ára stokkhúsvist og lætur Björn hann látast i skipinu, borinn dauður i land i sinu nýja heim- kynni, sem raunar kemur ekki heim við heimildir. Ætla má að Þorleifur karlinn hafi lifað fram á haustið. Sagan séð að neðan Af þessu má nokkuð ráða um „skáldsögusniðin” á Haustskip- um Björns Th. Björnssonar. Finnmerkurförin sjálf er ekki nema rammi um efnið, þáttur Finnmerkurfara lætur I té eins- konar rauðan þráð i frásögnina, en uppistaða efnisins er aldar- farslýsing, séð að neðan ef svo má segja, safn frásagna af þvi að geta vitað hvar hann er staddur,! heimi veruleikans eöa hugarburðar, sannrar frásagn- ar eða frjálslegrar túlkunar hinna gefnu staðreynda sögunn- ar. Af þessu leiðir að fremur en tala um „skáldlega úrlausn” hins sannsögulega frásagnar efnis I Haustskipum, eiginlega „sögu” upp úr efni heimild- anna, má segja að Björn Th. Björnsson tæpi i frásögn sinni á ýmsum mögulegum „skáldleg- um úrkostum” efnisins og skilji þá opna eftir, lesandanum til frjálsra afnota. Hér er t.a.m. á við og dreif drepið á efni róman- tiskrar skáldsögu „um ástir og örlög”, einkum i þætti Guð- mundar Pantaleonssonar sem kemst i þjónustu höfðingja, og Björn gerir að ástmanni (eða öllu heldur: graðnagla) einnar meiriháttar hefðarfrúr, en sama sinnis er t.d. þáttur Jóns sýslumanns á Ingjaldshóli og huldukonunnar i Berserkja- hrauni. Annar slikur túlkunarkostur bendir á efnivið alvörugefnari sögulegs rómans um átök og baráttu framsækinna og aftur- haldssamra höfðingja: næst þvi að mega heita söguhetjur i bók- inni hygg ég að þeir komist Magnús amtmaður Gislason á Leirá og Skúli Magnússon fógeti, sem andar ólikt hlýrra til en annarra höfðingja i sögunni. Fyrir þeirra tilstuðlan er stofn- að til tukthúss i Reykjavik, sem I þessu samhengi verður „eitt hið göfugasta markmið” fyrir framtið lands og þjóðar. Eða ofan? En skyldu sakamenn sjálfir ekki hafa látið sig einu gilda hvort þeir væru barðir og þrælk- aðir, sveltir og drepnir i inn- lendri prisund eða útlendri? Ekki þarf svo að vera, frá sjónarmiði þjóðrækilegrar söguskoðunar, og I þann streng tekur Björn Th. Björnsson end- anlega I bók sinni. Þriðji úrkostur efnisins, sem kannski kemur helst heim við dokúmentariska tisku og lika gætir mest i bókinni, er ný fé- lagsleg og pólitisk túlkun hins sögulega efniviðar, lýsing stéttabaráttu upp á lif og dauða, styrjöld spilltrar og harðúðugr- ar yfirstéttar við almúgann i landinu, sem svo horfir, þegar lengst gengur, að leitt gæti til landauðnar. En þeirri skoðun efnisins fylgir Björn Th. ekki lengra eftir i sinni sögu en hún samsvari viðtekinni söguskoðun um „islenska endurreisn” sem hafin sé i lok 18du aldarinnar. Þjóð i styrjöld En hvað sem liður þessum mögulegu úrkostum efnisins i Haustskipum, hygg ég að allt á litið megi það heita kostur en ekki löstur á bókinni hversu tryggilega hún heldur sig viö sannar heimildir sögunnar, án verulegrar túlkunar þeirra, hvort heldur væri i liki viðtek- innar sögulegrar skáldsögu (til dæmis með íslandsklukkuna að einhvers konar fyrirmynd) eða róttækari og nýstárlegri dokú- mentarisma en hér er stilað eft- ir. Að visu fer ekki hjá þvi að sögur bæði sakamanna og sýslumanna þeirra verði til lengdarinnar hver annarri lik- ar, aftur og aftur er sama smá- hnuplinu refsað af hinni sömu haröýðgi, húðláti við fyrsta brot, brennimarki, kagstrýk- ingu og ævinlegri þrælkun þegar við annað brot, hversu smá- vægilegt sem það sýnist, og gló- andi járnin, gálginn og öxin ævinlega á næsta leyti, hvað þá ef sakir eru meiri, svo sem eins og blóðskömm eða manndráp. Hik Að sögn Berlingske Tidende er rikisstjórnin á nálum vegna þessa máls, „bevæger sig pá kattepoter”. Enginn efast um, að þau ráðuneyti, sem i hlut eiga, eru hikandi og óviss um hvað kann að gerast 1. april — þráttfyrirþannmeirihluta, sem stjórnin hefur á þingi. Og jafn- vel i þingflokki sósialdemókrata eru þingmenn, sem ekki vilja fara mjög geyst i sakirnar. Einn þeirra, Ole Espersen, sagði t.d. i viðtali við Berling: „Við munum ræða þetta fljót- lega i þingflokknum. Það er augljóst, að fljótlega verður að taka skynsamlega afstöðu til málsins og finna leiðir til úr- lausnar.” Ákvörðunin Alyktun þjóðþingsins frá i april var á.þá leið, að rikis- stjórnin skyldi þegar hefja við- ræður, svo rýma mætti Kristjaniu fyrir 1. april 1976. Með tillögunni greiddu 98 at- kvæði, þar á meðal sósialdemó- kratar og vinstri en á móti voru 23 — þeirra á meðal ihalds- menn, sem vildu að brottflutn- ingurinn hæfist þegar I stað. Og harðýðgi sýslumanna sjálfra kemur svo sem i ofanálag á hið ómannlegra réttarfar, saka- maðurinn jafnan réttlaus, nema svo vilji til að hann njóti i bili góðs af væringum höfðingjanna sin i milli, sýslumenn að jafnaði ásáttir um það að hafa að engu form og bókstaf réttarins i styrjöld sinni við öreigalýðinn. En fábreytni efnisins og fólks- fjöldinn i sögunni á að visu sinn þátt i að efla aldarfarslýsingu hennar, með hungrið og harð- réttið og uppflosnaðan lýð ævin- lega i baksýn atburða, sakar- efna og saka- og sýslumanna. Hér er dregin upp i' smáatriðum i læsilegri og liflegri frásögn mynd mannlifs og þjóðlifs á ystu nöf, mynd aldarfars sem lesandinn þóttist að visu þekkja meginatriði þess fyrir, en hefur ekki kynnst i sliku návigi fyrr. Það er sú lýsing sjálf, eftir heimildunum, sem er efni Haustskipa, ekki nein ný fræði- leg rannsókn eða bókmenntaleg nýsköpun úr efnivið hennar. Og þvi er hið ytra tilefni sögunnar, Finnmerkurförin sjálf og Finn- merkurfarar, ekki nema ein- mitt tilefni hennar. Þegar það fólk hefur endurheimt æru sina á fjarlægri strönd er það endan- lega úr íslandssögunni. Areið- anlega er saga afþvifólki, hvort sem heimildir og önnur vitn- eskja hrökkva tíl að segja hana i annarri bók —kannski að hausti ef þessari vegnar vel i haust? En það væri, sem sagt, önnur saga. Haustskip er vel og veglega gerð bók, einkar vönduð að öll- um frágangi, nema nafnaskráin finnst mér við fyrsta lestur ónákvæm. Hún er nauðsynlegur lykill að sögunni allt um það. Um teikningar Hilmars Helga- sonar, sem bókarprýði er að, verður væntanlega rætt sér i lagi hér i blaðinu. land byggja hetjur af bókum, hetjur sem i raunveruleika dagsins sætu á upptökuheimilum eða á bak viö lás og slá, eins og hver annar glæpalýöur, hamast hún gegn þeim afætum, sem ganga undir samheitinu athafnamenn. Athafnamenn týna nú tölunni og 1 stað þeirra hefur komið ný stétt — verkalýðsrekendur og uppmælingaaðall. Þessi stétt gætir þess að afrek og framkvæmdir hennar komi aldrei til umræðu i fjölmiðlum, án þess aö pólitikin tryggi að hagstætt sé logið. Hinsvegarhefurekki tekistað fyrirbyggja að rányrkja hennar sé nefnd öðru hverju, þegar fátt annað fréttnæmt er að hafa. Það er helst talið athafna- mönnum til foráttu, að þeir græði peninga. Gróði er fyrir löngu tabú i Islensku athafnalifi og gengur næst sjálfri erfða- syndinni. Og til þess að undirstrika viö- bjóð sinn á gróða hefur þjóðfé- lagið skipulagslaust keypt skut- togara og dritað þeim niður á aðra hverja krummavik i land- inu. Þannig hefur reynst mögu- legt að þróa upp taprekstur um allt land og innleiða tapið sem rikjandi rekstrarform á svo til hverju byggðu bóli. Og sj á — gróðanum hefur ver- ið útrýmt og athafnamenn mun brátt daga uppi, og þá eru vænt- anlega allir ánægðir. Þetta kalla gárungar óbyggðastefnu. Og af mun hagfótur Nú þarf að setja sjónpipu á þjóðarskútuna og panta berg- málsdýptarmæli handa þjóð- tapsstofnuninni, svo hún geti fylgst með og skráð metin. Einhver útlendingur tók svo til orða að á tslandi gengju hag- fræðingar af göflunum. Ef til vill er það rétt. Hér er engin hagfræði i notkun heldur tap- fræði. Hér er stjórnaðeftir þjóð- tapslegum markmiðum. Tap- sældin eykst stöðugt. Tapvöxtur Kjallarinn Leó M. Jónsson er meðþvihæsta sem um getur i veröldinni. Tapmunamyndun allveruleg frá ári til árs. Tap- bólgan er allt að þvi 50% á ári. Tapmætaráðstöfun skiptist nú i rikistap, einkatap og félagslegt tap. Tapneysla greinist i einka- neyslutap og samneyslutap. Þjóðtapsleg áætlunargerð er að sjálfsögðu mjög þróuð á ís- landi. Tapstjórnartækjum verður nú liklega beitt á næst- unni til þess að verja veruleg- um hluta taps á skuttogaraút- gerö til þess aö stórauka tap á rekstri hraðfrystiiönaðarins. Ef vel tekst til og tap verður af- gangs, verður reynt að koma til móts við landbúnaðinn I þeim efnum. Eins og alþjóð veit, hef- ur eftirspurn og þörf landbúnað- ar fyrir stóraukið tap sifellt aukist að undanförnu vegna hallærisskorts. Það er þvi engin furða, þótt siðgæðisgeldingar vorir bregði við hart, þegar maður norðan af hjara fremur annað eins guð- last og það að stjórna fram- kvæmdum á hagkvæman hátt.

x

Dagblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagblaðið
https://timarit.is/publication/260

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.