Dagblaðið - 26.05.1976, Blaðsíða 10

DAíJBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. MAl 1976.
10
írjálst, úháð dagblað
flurfainlu. Dayhliiriirt lil
l‘'i aii)l;\a'iud.i'-l |nn S\ «*i 1111 I! KvioIIsmiii, Un.siion Jonas Krist.j.1nssun.
l*’ivMa>lluri .luii Ituuir IVuiinmiii Uitstjoriiailiiillrui: llaukiu lirluason. AúsUmV;ii\LicM;i-
stjori \t11 Sii'iiiarssou l|»rullir: llallur Slmonarsoii. Ilönnun: .lolianiics Kcykdal llamlrit:
Asunintir r.ilsson
Hladaim nri: Anna Hjarnason. Asucir Tómassoti. Bolli Hcóinsson. liram Si«ur<Vsson. Krna V.
Iiiuollsdniiii. (iissin Siiiurósson. Ilalltir Hailsson. Ilclyi IVtursson. Katrín I’álsdóttir. Olafur
.lónsson. Óinar Valdim.arssoii. I.jósmyndir: Bjarnlcifur Bjarnlcifsson. Björuvin I’álsson.
Haunar Th. SÍKtmVsson.
(i.ialdkcn l'i aimi l*orh'ifssou. Drcifinuarstjóri: Már K.M. Ilalldórsson.
Askriltarujiild 1000 kr. á inámiói uiiianlands í latisasölu ö() kr. cintakiö.
Kitstjórn Siömnúla 12. simi H.I.I22. auulýsin^ar. áskriftir oj* afurciösla hvcrholti 2. sími 27022.
Si'tninu ojí umhrot Dauhlaöiö hf. ou .'.’- 'mlórsprció Itf.. Armúla 5.
Mynda- V»v plotu-crö llilliur hf..Sirtumttla 1‘M'n ..tun: Arvaktirhf.. Skcifunni 10.
Góðir strákar og fínir kattar
Staðan í landhelgismálinu /
er sérdeilis hættuleg þessa
dagana. Ýmsar freistingar
sækja að íslenzkum ráðamönn-
um, einkum þeim, sem að undan-
förnu hafa átt viðræður viö
erlend stórmenni. Er full á-
stæða til að biðja ríkisstjórnina um að vara sig
á þeim sáttahugmyndum, sem hún hefur fengið
til meðferðar í þessari viku.
Ráðherrarnir mega ekki gleyma bakgrunni
málsins, hafréttarráðstefnunni. Þótt hún hafi
gengið silalega, er hún samt bezti bandamaður
okkar. í nýafstaðinni lotu hennar varð enn ofan
á orðalag, sem styrkir stöðu okkar í þorska-
stríðinu. Þar segir efnislega, að strandríki eigi
einhliða að ákveða aflahlut annarra ríkja.
Þetta sýnir, að enn verðum við að hafa
þolinmæði og úthald. Við megum ekki rasa um
ráð fram í samningum, þegar hver nýr maður
færir okkur bætta samningsaðstöðu. Öllum er
líka ljóst, að ekki kemur til greina að gera við
Breta langtímasamning til eins eða tveggja ára,
sem síðan megi framlengja að meira eða minna
leyti óbreyttan.
Freistingarnar felast líka fyrst og fremst í
skammtímasamningi, er brúa eigi bilið fram að
niðurstöðu hafréttarráðstefnunnar. Þar eru
ýmsar hættur á ferðinni og auðvelt að gera
mistök. Enda sýnir líka sagan, að íslenzkir
ráðamenn hafa tilhneigingu til að túlka af
mikilli bjartsýni þá samninga, sem þeir gera.
Skammtímasamningur er einskis virði, er
hann er opinn í aftari endann. Hann er opinn í
þann endann, ef hann felur ekki í sér orðrétta
viöurkenningu Breta á 200 mílna efnahagslög-
sögu íslendinga. Hann er opinn í þann endann,
ef hann felur ekki í sér orðrétta viðurkenningu
Breta á sjálfdæmi íslendinga að tímabilinu
liónu. Orðalag í þessum efnum má ekki vera
óljóst, því að brezkir ráðamenn eru mun færari
í lagakrókum en okkar ráðamenn.
Þetta er samt ekki versta hættan. Enn verra
fyrir okkur væri að fá nú „bókun sex“
framkvæmda hjá Efnahagsbandalaginu til
bráðabirgða. Þá færu útflutningsat-
vinnuvegirnir að undirbúa markaðsöflun í
löndum bandalagsins án þess að hafa neina
vissu um framtíðina.
Ef Bretar hafa að sex mánaða samningstíma
liðnum nokkra minnstu möguleika á að fá
afturkallaða framkvæmd þessarar bókunar um
tollalækkanir á íslenzkum afurðum, komast út-
flutningsatvinnuvegir okkar í sjálfheldu. Það
mundi svo aftur leiöa til þess, að við neyddumst
til aó vera eftirgefanlegir í framlengingu land-
helgissamningsins vió Breta.
Bráðabirgðasamningur vió Breta er
stórhættulegur, nema þar sé orðrétt fjallað um,
að „bókun sex“ geti ekki fallið úr gildi og að
þeirri ákvörðun fylgi skrifleg staöfesting
Efnahagsbandalagsins.
Ef eitthvað skortir á eitt þessara atriða,
kemur bráðabirgðasamningur viö Breta ekki til
greina. Þá væri betra að Bretar héldu áfram aó
veiða hér í skjóli ofbeldis, jafnvel þótt afla-
magnið yrði ef til vill eitthvað meira en kveðið
yrði á um í samningi.
Ríkisstjórnin má ekki kikna í hnjáliðunum
þessa dagana. Það er ekkert unnið með því að
vera góðu strákarnir í augum fínu kallanna í
stóru útlöndunum.
Illlllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllll
Að komast
gegnum tollinn
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Sjónvarp:
SIGUR
Sjónvarpsleikrit eftir Þorvarð Helgason
Loikstjóri: Hrafn Gunnlaugsson
Tónlist: Egill Ólafsson
Loikmynd: Snorri Svoinn Friöriksson
Tœknistjóri: úm Sveinsson.
Fyrir nokkrum árum man ég
aö fiutt var f útvarp leikrit eftir
Þorvarð Helgason, samnefnt og
í meginatriðum sama efnis sem
sjónvarpsleikrit hans á sunnu-
dagskvöld. Leikritið fjallar um
síðasta dag í ævi einræðisherra
nokkurs í einhverju lítt skil-
greindu ríki sem gæti þó líkast
til vel verið einhversstaðar í
rómönsku Ameríku t.d., en
reyndar alveg eins hvar sem er
annarstaðar, eða hvergi. Ekki
man ég nú lengur efnistök og
orðræður í útvarpsleikritinu
nóg vel til að gera grein fyrir
eða lýsa einhverri skoðun á
breytingum sem verkið hefur
tekið á milli útvarps- og sjón-
varpsgerðar sinnar. En hitt
man ég fullvel að lífspekileg
orðræða og heimskoðun, sem
útvarpsleikritið átti víst að
lýsa, orkaði á sínum tíma ósköp
eitthvað holgóma og innantóm.
Því held ég að meðal annars
hafi valdið vitneskja manns úr
fréttum og frásögnum utan úr
heimi af raunverulegum ein-
ræðisherrum og þeirra háttum
— körlum eins og Batista,
Trujillo, Papa Doc og hvað þeir
nú hétu, einvaldar á eyríkjum
Karíbahafs fyrir aðeins fáum
árum. Með þá herra og fréttir í
baksýn var einhvern veginn
ósköp torvelt að festa hugann
við eða trúa á sálarþroska og
ljós í fari hins lífsþreytta en
göfugmannlega einræðisherra
sem Þorvarður Helgason orti
leik sinn um. Hitt má heita
hirðusemi, eða nægjusemi í
meira lagi, að fara nú til að
tileiða útvarpsleik þennan í
sjónvarpsútgáfu eins og fleira
til marks um að í leiklistardeild
sjónvarps hafi menn ekki all-
ténd margt þarflegt að iðja.
Hvað um það: framangreinda
aðfinnslu að útvarpsleikriti
Þorvarðar held ég að megi enn
á ný viðhafa um sjónvarpsgerð
leiksins. Eða með öðrum orðum
sagt: höfundi hefur ekki tekist
að semja upp úr efnivið heims
fréttanna og síns eigin skiln-
ings á þeim áhugaverða, lifandi
mannlýsingu sem megni að
færa áhorfandanum sönnur á
heimskoðun eða einhvers lags
lifspeki sem leikurinn á að lýsa.
En efnið í Sigri er í stystu
máli á þá leið að einræðisherr-
ann og ríki hans riðar til falls,
herir uppreisnarmanna sækja
að honum úr öllum áttum. Ef
vel lætur getur herinn varið
herra sinn til kvölds meðan
hann og hans nánasta hyski
skipuleggur flótta sinn úr
landi. En Leopold Thomas ein-
valdsherra (Róbert Arnfinns-
son) er uppgefinn orðinn: hann
sér nýja kynslóð ungra manna
úti fyrir borgarhliðum sínum í
sömu sporum sem hann sjálfur
stóð tuttugu árum fyrr. Og
hann veit svo vel að fyrir þeim
mun fara á sömu leið og sjálf-
um honum: hugsjónin verður
úti þegar taka á til að fram-
kvæma hana. Einnig hinir nýju
menn munu ánetjast eigin-
legum valdahöfum samfélags-
ins, yfirbjóðendum fjármagns
og viðskipta. Eftir tuttugu ár
verða uppreisnarmenn komnir
i sporin hans, en allt annað
óbreytt. Þess vegna dreymir
Leopold Thomas um að koma
sinni reynslu á framfæri við
hina nýju valdhafa, að þeir
megi læra af mistökum hans,
hann vill fá að afplána sln eigin
ódæðisverk og þau sem unnin
hafa verið í nafni hans. Þetta á
víst að vera sigur hans á sjálf-
um sér sem leikurinn snýst um.
Vinnst sá sigur?
Það er ekki gott að segja.
Sumpart tekst Thomasi
einræðisherra líkast til að
sigrast á áefi og fortíð sinni,
allténd samkvæmt þeirri kenn-
ingu leiksins sjálfs, að inaður
sé ekki bara það sem hann geri,
heldur einnig hitt sem hann
hugsi og finni til. Aftur á móti
fær hann ekki að afplána eitt
eða neitt með formlegum hætti,
skotinn niður eins og rakki í
leikslokin af sínum eigin líf-
varðarforingja (Rúrik Haralds-
syni). Og leikurinn lætur ósagt
hvað eiginlega verði um bréfið
góða til arftaka hans — sem
geyma átti reynsluvit einvalds-
Að leita er lóðið
Sænska listakonan Siri
Derkert virðist eftir öllum
sólarmerkjum að dæma hafa
verið óvenju-stórbrotinn og
hugaður persónuleiki, — en
eins og kunnugt er hefur
Norræna húsið staðið fyrir
sýningu á verkum hennar
undanfarinn hálfan mánuð.
Hún var greinilega ekki lista-
maður af því taginu sem dregur
sig í skel til þess að vinna
ótrufluð að listsköpun, heldur
var líf hennar og list stöðug
barátta, gegn úreltri hefð, gegn
fordómum í garð kvenna og
kvennalistar og á síðari árum
gegn stríði og mengun.
Viðbrögð hennar gagnvart
málefnum og fólki virðast hafa
verið í hæsta máta tilfinninga-
leg og sama er að segja um list
hennar. Römm expressjónisk
taug gengur gegnum öll hennar
verk og setur mark á list
hennar alla, þrátt fyrir áhrif
frá öðrum listamönnum, eins og
tam. Giacometti, Calder, Nolde
og fleiri.
Óbilgjörn
Siri Derkert er fædd 1888 og
kjarkur hennar og óbilgirni
koma ifljótt í ljós. I Listaaka-
demíunni i Stokkhólmi
mótmælir hún harðlega þegar
kvenk.vns nemendur skólans fá
ekki að teikna karlmódelin
allsnakin, og gerir sjálfsmynd í
akvatintu þar sem hún stendur
kokhraust með hendur á
mjöðmum og horfir eins og
„femme fatale" á áhorfandann.
Árið 1912 lofsyngur hún
glæfrakvendið Salóme í tré-
ristu þar sem hún heldur á
blóðugu höfði Jóhannesar á
fati.
En allt virðist benda til þess
að Siri Derkert hafi haft lítið
gagn af Akademíunni og 1914
ferðast hún til Alsír ásamt
tveim kunningjakonum — en
ferðalög á þær slóðir hafa
löngum verið til góða fyrir
unga listamenn, allt frá dögum
Delacroix. Andrúmsloftið þar
hristir upp í Siri og hún gerir
nokkur frjálsleg, expressjónísk
málverk af Aröbum — málverk
sem skortir samt einhverja
kjölfestu.
Kúbísk kjölfesta
Hana fær Siri um stundar-
sakir í sambúðinni við finnska
málarann Valle Rosenberg, —
föður Carlos sem fjallaði svo
skemmtilega um list móður
sinnar á þessari sýningu.
Rosenberg hafði þá hneigst til
kúbisma og saman kanna þau
Sirt grundvallarreglur þeirrar
stefnu. En kúbismi Siri er ekki
hinn torræði kúbismi sem þeir
Picasso og Braque iðkuðu um
1910, heldur stíliseraður
Cézanne-stíll, gerður af ljóð-
rænum þokka og greinilegri
ögun. Þar eru myndir Siri frá
Sikile.v hreinustu gersemar, en
athyglisverðar eru einnig
sjálfsntyndir hennar. Sú fyrri
„með sólhlxf“ sýnir Siri í gervi
dömu, en hin síðari, gerð eftir
1920, sýnir vel bæði þrjósku og
viðkvæmni listakonunnar. Milli
1920 og 30 varð Siri fyrir
börnum að sjá og engar reglur
um teninga og sívalninga geta
hamið eðlislægan
expressjónisma hennar — enda
leitar hún fanga í þýskum
expressjónisma, tam., Nolde og
Marcks. Hún virðist teikna I
litum og lína hennar er skörp
og nervös, og hér fer að bera á
sálfræðilegri útlistun á and-
litum. Börn hennar eru oftast
fyrirmyndirnar og miskunnar-
laust og hratt teiknar Siri
svipbrigði þeirra.
Þessi sálfræðilega dirfska
nær hámarki í mína-
túrmyndum hennar þar sem
barnsandlitin búa yfir næstum
óhugnanlegri innri orku. Það
Sjálfsmvnd