Dagblaðið - 03.07.1976, Page 11

DAGBLAÐIÐ — LAUGARDAGUR 3. JULÍ 1976.
11
\
þróun hergagnaframleiöslunn-
ar.
Margir viðurkenna, að það
kynni að verða hagstætt fyrir
þróun innanríkismála á ttalíu,
að kommúnistar færu í ríkis-
stjórn.
En valdamönnum í NATO
stendur stuggur af þeim
möguleika. Þeir óttast, að Ítalía
brenni upp í rauðum loga. En
fyrst og fremst óttast þeir, —
einnig jafnaðarmennirnir í
ríkisstjórn Vestur-Þýzkalands,
— að varnarkerfi NATO og
jafnvægið milli risaveldanna í
Evrópu sé í hættu.
Uggur þeirra minnkar ekki,
ef vinstri menn halda áfram
sókninni í Frakklandi.
Berlinguer, foringi italskra
kommúnista. — Hvað gerðu þeir ef
Sovétmenn seildust til vaida í
Júgóslavíu?

Frelsisskerðing
Margir borgarar lifa í
stöðugum ótta um að félags-
málafulltrúar og/eða lögregla
skipti sér af þeim og loki þá
inni. Þessum og öðrum til fróð-
leiks ætla ég að leitast við að
gera grein fyrir frelsis-
skerðingarheimildum hins op-
inbera.
Frelsisskerðing er það, þegar
borgaranum er gert að lúta
vilja annars aðila, oftast hand-
hafa opinbers valds, um för
sina og dvalarstað, með eða án
harðræða. Frelsisskerðingu er
beitt í stjórnsýslu og í meðferð
opinberra mála. Upphaf frelsis
skerðingar er handtaka. Hún á
að vera skammtíma ástand og
leiða til annars varanlegra. Við-
tökuástandið nefnist ýmsum
nöfnum eftir því hvert tilefni
frelsisskerðingarinnar er. I
stjórnsýslu er talað um hælis-
og sjúkravist*(börn, drykkju-
og geðsjúkir), en í meðferð
opinbers máls m.a. um hald og
gæsluvarðhald.
Þá, sem sæta frelsisskerð-
ingu í stjórnsýslu, má flokka í
fjóra hópa, sjúklinga, börn,
framfærsluþega og framfær-
endur. Borgarar sæta ekki þess-
ari frelsisskerðingu, nema þá
bagj annmarki, sem kemur í
veg fyrir, að þeir geti annast sig
sjálfir, eða þeir uppfylla ekki
skyldur, sem þjóðfélagið leggur
þeim á herðar. Hér verður ein-
ungis drepið stuttlega á frelsis-
skerðingu barna, drykkju-
sjúkra og geðsjúkra.
Tilgangur frelsisskerðingar í
stjórnsýslú er a.m.k. þríþættur,
hjálpar- öryggis- og agatilgang-
ur. Frelsisskerðingunni má al-
mennt ekki beita fyrirvara-
laust. Áður verður að leita eftir
sjálfræðissviptingarúrskurði
um hlutaðeigandi. Það eru
dómstólar, sem kveða á um
sjálfræðissviptingu og eru
ástæður hennar þessar skv. lög-
ræðislögum nr. 95/ 1947, 5. gr.:
1. Borgari er ekki fær um að
ráða persónulegum högum
sínum eða fé vegna andlegs
vanþroska, ellisljóleika, geð-
veiki eða annarrar sturlunar. 2.
Borgari stofnar efnahag sínum
eða vandamanna sinna i hættu
með óhæfilegri eyðslusemi,
annarri ráðlausri breytni eða
hirðuleysi um eignir, sem eru í
umráðum hans. 3. Borgari er
ekki fær um að ráða persónu-
legum högum sínum vegna of-
drykkju, notkunar deyfilyfja
eða annarra lasta, verður
öðrum til byrði, vanrækir fram-
færsluskyldur eða raskar þrá-
faldlega opinberum hagsmun-
um. 4. Þegar nauðsynlegt er að
vista borgara án samþykkis
hans í sjúkrahús eða hæli
vegna fyrirmæla í heilbrigðis-
löggjöfinni.
Kröfu um sjálfræðissvipt-
ingu á að bera upp i sakadómi á
heimilis-eða dvalarvarnarþingi
þess, sem kröfunni er beint
gegn. Krafan á að vera skrifleg
og studd gögnum um ástand
borgarans, en hann er nefndur
varnaraðili. Málið er rannsakað
að hætti opinberra mála, borg-
aranum skipaður talsmaður og
síðan kveðinn upp úrskurður
um það, hvort hann haldi sjálf-
ræði sínu eða ekki. Úrskurðinn
á að birta borgaranum eða
vandamönnum hans. Þegar
borgarinn hefur verið sviptur
sjálfræði á yfirlögráðandi, sem
er borgar- bæjarfógeti eða
sýslumaður, að skipa honum
lögráðamann.
í lögræðislögum 31. gr. 2.
mgr. er gert ráð fyrir því, að
unnt sé að skerða frelsi borgar-
ans til bráðabirgða, ef nauðsyn
krefur, og er hann vistaður á
sjúkrahús eða sambærilegan
stað til læknisrannsóknar eða
einangrunar vegna farsóttar,
næmrar sóttar, geðveiki, eitur-
lyfjaofnotkunar eða ölvunar,
sem olli því, að hann var tekinn
i umsjá íögreglu. Heimilt er að
skerða frelsi borgara á þessum
forsendum í tvo sólarhringa.
Börn
Lagaheimild fyrir töku barna
af heimilum þeirra er í fram-
færslulögum og barnaverndar-
lögum. Borgari innan 16 ára
aldurs er barn. Til ofan-
greindra ráðstafana er einungis
gripið til verndar barni, þ.e.
þegar talið er að framhaldandi
dvöl á heimili þess kunni að
verða því til tjóns. Barna-
verndarnefnd tekur ákvörðun
um flutning barns af heimili
þess og kemur því fyrir um
stundarsakir eða til langdvalar
annars staðar, á einkaheimili
eða stofnun. Hér er um að ræða
frelsisskerðingu barnsins, en
einnig má segja, að foreldra-
valdið sé skert. Yfirráð
persónulegra haga barnsins
hverfa til barnaverndarnefnd-
ar heimilissveitar foreldra eða
þess, sem hafði lögráðin.
Foreldrar, sem telja hagsmuni
sína fyrir borð borna, geta
skotið ákvörðunum barna-
verndarnefndar undir fulln-
aðarúrskurð barnaverndarráðs.
Stjórnsýsla/
dómssýsla
Drykkjusjúkir
I lögunum um meðferð
ölvaðra manna og drykkju-
sjúkra nr. 39/1964 er gert ráð
fyrir því, að lögreglan taki
ölvaða borgara fasta. Þegar
ölvaður borgari hefur verið
handtekinn má fara að með
tvennum hætti. I fyrsta lagi má
hafa hann í haldi þar til af
honum er runnið. Á þessu stigi
getur lögreglustjóri tekið til at-
hugunar, hvort borgarinn
þjáist af drykkjusýki eða ekki.
Telji lögreglustjóri borgarann
ósýktan, er hann látinn laus,
þegar ölvunareinkennin eru
horfin. I öðru lagi má hafa
borgarann I haldi í allt að tvo
sólarhringa. Þá er tilskilið, að
læknir skoði borgarann.
Læknirinn á að komast að
bráðabirgða niðurstöðu um
heilbrigðisástand borgarans. Sé
það álit læknisins, að áfengis-
sjúkdómur sé yfirvofandi eða
fyrir hendi, tilkynnir hann
lögreglustjóra, borgaranum og
aðstandendum hans það.
Geðsjúkir
Geðsjúkdómar hafa þau á-
hrif á borgarann, að hann
getur siður en geðheilbrigðir
séð sér farborða. Hann gerir sér
yfirleitt ekki grein fyrir þvi,
hvaða læknisráð koma honum
að haldi.
Borgarinn getur einnig
verið hættulegur sjálfum sér og
umhverfi sínu. Frelsisskerðing
geðsjúkra er þannig í
lækningar- framfærslu- og
öryggisskyni. Lög um
geðveikrahæli eða geðveikralög
hafa ekki verið sett hér á landi.
Meðferð geðsjúkra virðist þvi
fara eftir viðurkenndum
læknisaðferðum, venjum sem
myndast hafa á sjúkrahúsum
og ákvörðunum ráðuneyta. Auk
forsendunnar, geðsjúkdómslik-
indi borgarans, þarf öðru hvoru
eftirtalinna skilyrða að vera
fullnægt til þess að hann verði
fluttur í geðsjúkrahús gegn
vilja sinum. 1. að hann sé
hættulegur, 2. að hann sé svipt-
ur sjálfræði. Fyrra skilyrðið
leiðir oft til uppfyllingar hins
síðara.
Ekki er á annarra færi en
lækna að skera úr því, hvort
borgari sé haldinn geðsjúk-
dómi. Tilgangur frumaðgerða
gegn borgára, sem talinn er
geðsjúkur, er því að fá álit sér-
fróðra aðila um geðheilbrigði
hans. Þegar borgari er talinn
hættulegur á almannafæri má
lögreglustjóri láta rannsaka
geðheilbrigði hans. Til að ráð-
rúm gefist til rannsóknarinnar
getur lögreglustjóri haft
borgarann I haldi allt að
tveimur sólarhringum, en ekki
lengur. Þótt ekki verði sagt um
borgara, að hann sé hættu-
legur, kann háttsemi hans að
vera þannig að ætla megi, að
hann sé ekki heill á geði. Frum-
kvæði frelsisskerðingar er því
iðulega hjá ættingjum eða
framfærendum borgarans, og
koma þeir honum, — með sjyn-
þykki dómsmálaráðuneytisins,
áður en sjálfræðissviptingarúr-
skurðurinn er kveðinn upp eða
að honum uppkveðnum, — á
sjúkrahús með aðstoð lögreglu,
ef nauðsyn krefur. Sé ástæða til
að vista barn á geðsjúkrahúsi-
en ættingjar þess vilja ekki
stuðla að því, fellur í hlut
barnaverndarnefndar að
fjarlægja barnið frá heimili
þegs og flytja á geðsjúkrahús í
samráði við lækni og með
tilstuðlan lögreglu.
Björn Baidursson
SfDASTA BARÁTTUMÁLIÐ
um afstöðu sína gagnvart Norð-
mönnum, sem við annars erum
oftast tilbúnir að bera okkur
saman við. Sýnir þetta einkar
vel, hve heilsteyptar og rök-
vísar skoðanir þeirra manna
eru, sem hæst hrópa um „leigu
eða til sölu á landi“.
Ekki er heldur hátt flíkað
þeirri staðreynd, að gagn-
kvæmir varnar- og viðskipta-
samningar við Bandaríkin eru
hugmynd, sem ekki er ný af
nálinni. Hún var fyrst reifuð af
einum helzta forystumanni
Framsóknarflokksins, Jónasi
Jónssyni, en um það kunna þeir
tveir ráðherrar, sem andvígir
eru vörnum landsins i gagn-
kvæmu formi að þegja, enda
annar þeirra einn helzti
forvígismaður um brott-
rekstur varnarliðsins.
Og meira að segja stjórn
Sambands ungra sjálfstæðis-
manna gerir samþykkt um
málið á svo klaufalegan og
barnalegan hátt, að með ein-
dæmum er, — og talar enn um
hugmyndir, sem skotið hafi
upp kollinum að undanförnu
um, að bandaríska varnarliðið
„verði látið borga með sér“! Qg
í lok samþykktar stjórnar SUS
segir, að stjórnin (þ.e. SUS)
leggi áherzlu á, að þjóðin haldi
þannig á málum, að hún verði
sjálfráð gerða sinna, þegar sú
slund rennur upp, að vera er-
lends varnarliðs sé öryggi
landsins ekki lengur nauð-
synleg!
Spyrja mætti þessa stjórn
SUS að því, hvenær hún haldi,
að sú stund renni upp, að vera
erlends varnarliðs (eða inn-
lends) verði ekki öryggi lands-
ins nauðsynleg! í núverandi
heimsmynd er ekkert sem rétt-
lætir það, að landið verði
nokkru sinni skilið eftir varnar-
laust, þannig að fullkomið vega-
kerfi, flugvellir, sjúkrahús og
annað, sem gagnkvæmir samn-
ingar næðust um að reist yrði
hér, vegna daglegs lífs í land-
inu og til góða fyrir þjóðarbúið
í heild, er fyllilega til umræðu
og íhugunar, — jafnvel þótt svo
skipaðist að varnir teldust ekki
lengur nauðsyn.
Gagnkvæmir samningar og
hagstaeðir eru Islendingum
nauðsyn á öllum sviðum og við
ættum aldrei að setja okkur úr
færi á að gera slíka samninga
um hvaðeina, sem getur orðið
þjóðinni til framfæris. Við
gerum samninga um veiði-
réttindi erlendra þjóða að því
marki sem við teijum skynsam-
Iegt, gegn því að fá hagstæð
kjör á erlendum markaði. Við
r^ðgerum samninga við erlend
stórfyrirtæki um olíuleit á yfir-
ráðasvæði íslands og ekki
hefur almenningur séð neina
samþykkt stjórnmálafélaga eða
annarra um að beita sér gegn
því, og á þó að hafa upp úr
slíkri leyfisveitingu stórfé. Eða
hvað er svona sérstætt við
samninga um varnir lands
uinfram aðra samninga?
Auðvitað þjónar varnarliðið í
landinu öryggishagsmunum
islands, en ekki síður öðrum
þeim löndum, sem eru í varnar-
bandalagi með okkur, á sama
hátt og bandarískt varnarlið í
öðrum löndum þjónar öryggis-
hagsmunum íslands um leið.
En það er hinn mesti misskiln-
ingur og raunar hreinn barna-
skapur að álykta, að hér sé
varnarlið til þess að gæta
íslendinga einna.
Það vita allir, nema þá hinir
allra fáfróðustu, að Island er
ákjósanlegur stökkpallur til á-
rásar á Norður-Ameríku og
æskilegur staður fyrir þá, sem
vilja einangra Evrópu frá
Bandaríkjunum. En því kusum
við íslendingar að hafa sam-
stöðu með vestrænu varnar-
bandalagi en ekki austrænu,
að við þurfum á greiðum sam-
göngum og viðskiptum að halda
við Bandaríkin jafnt og Vestur-
Evrópu, en á því byggist sjálf-
stæði þjóðarinnar ekki sfzt. Hitt
má svo til sanns vegar færa, að
við íslendingar með stjórn-
málamenn í fararbroddi höfum
lengi leikið tveim skjöldum í
utanríkispólitík, en fyrír það
höfum við líka uppskorið tjón
og það svo, að óséð er, hvernig
það verður bætt eða hvort við
komumst frá því án mikilla
áfalla og er þar skemmst að
minnast skuldar þeirrar við
Sovétmenn, sem enn fer sí-
vaxandi.
Hvað sem liður ummælum
stjórnmálamanna um að batn-
andi efnahagsástand sé í öllum
nálægum löndum og fiskverð
hafi hækkað í Bandaríkjunum,
breytir það í engu þeirri stað-
reynd, að hér á landi ríkir efna-
hagsleg kreppa og fyrirsjáan-
legt það ástand, að litlar líkur
eru á að stjórnmálaflokkarnir,
hverjir sem eru við völd, muni
verða þess umkomnir að leysa,
allra sízt með núverandi fyrir-
komulagi á markaðsmálum.
tslendingar eru vinnusöm
þjóð og fáar aðrar vinna lengri
vinnudag, þótt opinberlega sé
vinnuvika komin í 40 stundir,
þvf margir eru þeir, sem leggja
ótaldar vinnustundir við sinn
venjulega vinnutíma eins og
J<unnugt er. Það er því heldur
kaldhæðnislegt, þegar for-
vígismenn Framsóknarflokks-
ins láta þau boð út ganga að
lausn íslendinga á efnahags-
vanda sínum sé að „bretta upp
ermarnar og vinna sig út úr
erfiðleikunum!“
En enginn skyldi taka alvar-
lega gamanmál þeirra fram-
sóknarmanna, sem eru oft sett
fram þann veg, að taka verður
sem öfugmæli. Er skemmst að
minnast nýliðins aðalfundar
Sambands ísl. samvinnufélaga,
sem varaði sterklega við verð-
bólgunni í Iandinu, meðan
ritari Framsóknarflokksins,
sem hélt leiðarþing flokksins á
Vestfjörðum, lofaði guð fyrir
verðbólguna og þátt hennar í
uppbyggingu landsmanna!
Það eru heldur engin rök
innifalin í þeim ummælum
þeirra þingmanna, sem eru á
móti gagnkvæjnum samningum
við Bandaríkjamenn vegna
varnarmálanna, þegar þeir
segja, að vanda ríkissjóðs um að
finna leiðir til fjáröflunar verði
að leysa með „öðrumhætti", án
þess að minnast á með hvaða
hætti, og loka "ugunum fyrir
staðreyndum sem þeim, að ef
við viljum halda áfram þeirri
uppbyggingu, sem hingað til
hefur verið stefnt að, þá verður
annað að koma til en skatt-
lagning á skattlagningu ofan.
Það eru takmörk fyrir því hve
fast er hægt að herða ólina í
þeim efnum.
Tilbúin hugmyndafræði um
„leigu á landi“ eða samþykkt
ungra sjálfstæðismanna breytir
í engu þeirri staðreynd, tH
flestir gera sér nú grein fyrir
því, að hér er varnarliðs þörf og
varnir mun þurfa að hafa uppi,
hvernig sem málin skipast.
Það er því tími til kominn, að í
alvöru verði hugað að því,
hvernig það tvennt fer saman,
öryggishagsmunirnir og lffs-
afkoma þjóðarinnar.
Fyrir þessu er vilji meðal
þjóðarinnar og á hann á að
hlusta. Þeir sem eru því
mótfallnir hljóta að lokast inni
í hugmyndaheimi sínum með
þá vissu, að síðasta baráttumál
kommúnista sé eftir allt
einhvers virði.
-/V