Dagblaðið - 11.09.1978, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 1 l.SEPTEMBER 1978.
f—......... 1
ÞAÐ ÞARF AÐ VÍSA
LANDBÚNAÐINUM TIL
SÆTIS
Inngangur:
Á undanförnum mánuðum og árum
hefur ákaflega mikið verið rætt um
vandamál landþúnaðarins á Islandi og
stöðu hans almennt i íslenzku þjóðlifi.
Bændur og fulltrúar þeirra hafa mikið
skrifað og talað í rikisfjölmiðlunum og
reynt að svara þeirri gagnrýni. sem
sett hefur verið fram. Skrif þeirra hafa
oftast verið ákaflega tilfinningabund-
in, og of fáir hafa reynt að setja fram
efnisleg gagnrök án upphrópana um
ofsóknir eða þekkingarskort andstæð-
inganna. Landbúnaðurinn, eða réttara
sagt búfjárafurðaframleiðslan, hefur
verið stórkostlegur efnahagslegur
baggi á þjóðinni, en fulltrúar landbún-
aðarins hafa reynt að bera í bætifláka
með því að halda því frani, að með
landbúnaðarstefnunni sé verið að
halda uppi menningarstarfsemi og við-
halda jafnvægi i byggð landsins. Þrátt
fyrir. að efnahagsmál þjóðarinnar séu
nú i mestu óreiðu og alvarlega horfi
með atvinnumál og sköpun nýrra at-
vinnutækifæra, er tæpast að sjá. að
breytt vcrði um stcfnu, ef marka má
samstarfsyfirlýsingu hinnar nýju
vinstri stjórnar og aðalfund Stéttar-
sambands bænda i siðustu viku.
Um gagnrýni á
landbúnaðinn og
viðbrögð við henni
Gagnrýni á landbúnaðinn hefur
aðallega beinzt að, eða stafað af eftir-
töldum atriðum m.a.:
1. Offramleiðsla á vissum búfjáraf-
urðum hefur aukizt að undanförnu.
Umframframleiðsla hefur verið seld á
erlendan markað fyrir aðeins hluta af
framleiðslukostnaði. Rikissjóður hefur
greitt hallann af þessum viðskiptum
með geysilegum fjárútlátum, sem hafa
stungið í auga almennings. Flestir
íslendingar hafa t.d. heyrt sögur af
kaupunt islenzkra skipa á ódýru is-
lenzku dilkakjöti i erlendum höfnum.
Þrátt fyrir ákafar tilraunir ýmissa tals-
manna bænda til aðgera lítið úr niður-
greiðslum af hálfu rikisins. hafa ibúar
þéttbýlissvæða trúað þeini svona
mátulega.
2. Íslenzkt þjóðfélag heldur áfram að
þróast yfir i iðnaðar- og þéttbýlisþjóð-
félag. Á skömmum tima hefur orðið
Ijóst. að sjávarauðlindir eru takmark-
aðar og beitarþol afrétta er af skornum
skammti. Þrátt fyrir þessar stað
reyndir, hefur verið fjárfest stórkost-
lcga i þeim atvinnugrcinum. sem
byggja á nýtingu þessara takmörkuðu
auðlinda. Svo harl má að kveða. að i
mörgurn tilvikum sé um „neikvæðar”
fjárfeslingar að ræða. þ.e. fjárfest-
ingar. sem kosta peninga en minnka
jafnvel þjóðarframleiðslu og skerða
hag þjóðarinnar i heild, þótl þeir
aðilar, sent við alvinnugreinarnar
starfa. telji sig vinna þjóðhagsleg
„undirstöðu framleiðslustörr.
Mörgum er nú orðið Ijóst, að þessi þró-
un cr vægast sagt alvarleg. Algjör for-
senda fyrir stefnubreytingu i íslenzku
efnahagslifi er endurskoðun á hinum
hefðbundnu atvinnugreinum. land-
búnaði og sjávarútvegi. Hvorki ríkis-
sjóður. almenningur, bankar né sjóðir
landsins hafa nægilega peninga til
uppbyggingar iðnaðar og nýrra al-
vinnutækifæra' meðan uppteknum
hætti er haldið áfram.
3. Ferðalög islendinga til útlanda
hafa aukizt með ólikindum i seinni tið.
Flestir hafa nú kynnzt matvælafram-
boði erlendis af eigin raun og sjá nú,
hversu íslenzkur landbúnaður er langt
frá því að sjá landsmönnum fyrir sam-
bærilegu matvælaframboði og tiðkast
erlendis. Þetta á einkum við um kjöt,
garðávexti og grænmeti. Skyndilega
kemur í Ijós, að landbúnaður á Íslandi
er tæpast annað en kindakjöts- og
mjólkurframteiðsla. en erlendis eru
landbúnaðarvörur ákaflega fjölbreytr-
legar. Tortryggni í garð forystumanna
landbúnaðarins hefur aukizt af þess-
um sökum. en þeir hafa gjarnan viljað
vera talsmenn landbúnaðar. en eru i
raun talsmenn nokkurra búfjárafurða.
Framboð og verðlag á ýmsum öðrum
matvælum bæði innlendum og að-
keýptum, er hér óhagstæðara en vera
þyrfti m.a. vegna áhrifa hagsmuna-
santtaka sauðfjár- og nautgriparækt-
enda.
Bændur og talsmenn þeirra hafa
tekið gagnrýni ákaflega óstinnt upp.
Margir þeirra hafa básúnað út i menn.
sem vilji leggja landbúnað niður eða
séu á móti landbúnaði. Ég lel mig hafa
lesið bróðurpartinn af þeirri gagnrýni,
sem sett hefur verið fram, en engan
hef ég enn heyrt gera það i alvöru að
tillögu sinni. að landbúnaður verði
lagður niður Iþ.e. búfjárrækt sbr.
áðurl. Mjög margir hafa sem sé verið
að bcrjast við vindmyllur. Setningar
eins og þessar hafa gjarnan verið
notaðar á gagnrýnendur: „Þegar kýrin
er dauð. er fjölskyldan i hætlu".
„Íslenzkur landbúnaður er ekki sá
eini. sem hefur við vandamál að
striða". „Hvernig á að nýta landið. ef
ekki með sauðfé?" „Stór hluti mann-
kyns sveltur”. „Oistækisfull öfga-
skrif. „Atvinnurógur". „Bóndi er bú-
stólpi. bú er landstólpi”. „Hollt er
heima hvað"...Ntðið erengum til frarn-
dráttar". „Hvorl cr til vegna hvers.
Reykjavík eða landsbyggðin?"
„F.nginn má gerast óvildarmaður
þjóðar sinnar. að hann hefji steinkast
að þeim. er standa að undirstöðuat-
vinnuvegum hennar".
Þar sem gagnrýni hefur aðallega
snúizt um of miklar niðurgreiðslur, út-
flutningsbælur og offramleiðslu. er
vandséð hvernig megnið af and
svörum bænda og fulltrúa þeirra hjtlir
yfirleitt i niark. þar sent deilan stcndur
um „hversu mikið" cn ckki „hvorl".
Menn eru vanir að
reikna öfugt í
íslenzkum landbúnaði
Það er vandséð, hvernig á þvi
stendur, að niargir sómamenn til
sveita liafa'gjörsamlega umturnazt og
fyllzt heilagri rciði i garð gagnrýn-
enda, raunvcrulegra og óraunveru
legra. Margt fólk stritar frá morgni til
kvölds við iðju, sem enginn neitar að
sé þýðingarmikið undirstöðustarf.
Þetla fólk verður beinlínis að velta
hverri krónu, og megnið af þvi fjár-
magni. scm fólkinu áskotnasl fyrir
framleiðslu sina, fer í rekstrarvörur,
vélar og hús. Þeir, sem eru „frarn-
sýnir" og duglegir, leggja e.t.v. nótt
við dag (il að auka ræktun við erfið
skilyrði. Oft á tiðum fjárfcsta menn
mikið við mjög erfiðar búskaparað-
stæður. væntanlega til þess að unnt
verði að lifa þar þolanlegu lífi.
Á máli hagfræðinnar hafa þeir
stundað óarðbæra fjárfestingu!
Hvernig getur það verið', að fólk, scm
eyðir engum peningum i hégónta,
stritar frá morgni til kvölds og frani-
leiðir „undirstöðuvöru”, verður
óþyrmilega fyrir barðinu á „illkvittn-
um" og „óþjóðlegum" niðurrifsmönn-
um á mölinni? Helzta skýringin er sú,
að flestir reikna dæmið öfugt. „Til
þess að lifa sæmilega á þessum stað,
þarf ég svona mikið fjármagn". Menn
hafa þvi ákveðnar hugmyndir um það.
hvað þeir þurfa að fá fyrir dilkinn og
hvað þeir þurfa að slátra mörgum.
Hvort neytendur séu tilbúnir að borga
svo mikið eða kaupa allt kjötið. það er
annað mál. Til þess að hefja búskap
nú þarf ungur bóndi svona mikið fjár-
niagn. Þar sem meðaltekjur bænda
eru svo lágar, þarf ungi bóndinn að fá
mjög há lán með nijög lágum vöxtuni!
Hvort grundvöllur er fyrir stofnun nýs
bús af markaðsástæðum eða hvort
viðkomandi bú (xrlir fjárfestinguna
Kjallarinn
Jónas Bjarnason
við viðkomandi búskaparaðslæður.
það cr ckki eins Ijóst. Menn hafa
almennl gefið sér of margar forsendur
i íslcnzkum landbúnaði og eru ekki
vanir þvi að lúla markaðslögmálum.
Talsmcnn landbúnaðarins hafa verið
of uppteknir við að slást við gagnrýn-
endur og fjárveitingavald þjóðarinnar
i stað jress að sinna belur upplýsinga-
þjónustu við landbúnaðinn sjálfan um
eðli markaðslögmála og ncylcnda
sjónarmið.
Um grundvöll
fyrir f ramleiðslu
Unt 40% af íslenzku kindakjöú er
nú flull úr landi og að töluverðu leyti
á kostnað rikisins. Útflutningur á
kjöti frá íslandi er í hæsta máta óeðli-
legur vegna þess. að ýmsar aðrar
þjóðir geta frammleitt kjöt á mun
lægra vcrði cn við gctum. Það er
vegna jress, að islenzkt land og
veðrátta eru ekki santbærileg við það,
sem viða gerist erlendis. Þetta er
grundvallarforsenda, sem menn verða
að skilja. Þetia er ekki vamrausi á
islenzka bændur, en hlutfallslcg frant-
leiðsluaukning hefur orðið ntjög
svipuð í landbúnaði og í öðrunt þátl
unt íslenzks atvinnulifs á undanförn
unt áratugunt. Menn verða bara að
taka þessu eins og hverju öðru hunds
biti. og það er ekki til neins að bera sig
saman við Noreg til að sýna, hvað
þetta gengur þó vel hér. Menn gætu
þá alvcg eins borið sig saman við
Grænland!
Ef litið er á kjötneyzluna innan-
lands kemur i Ijós, að hér er stunduð
mjög ntikil dilkakjötsneyzla. Enda er
allt, sent stuðlar að því. Innflutningur
er bannaður á kjöti. þótt niðursoðið
sé. Verðlag er allt of hátt bæði á svina-
og fuglakjöti til þess að um raunveru-
lcga samkeppni gcti vcrið að ræða og
hið sania er að segja um nautakjöt.
Þeir, sem kunnugir eru málum, telja.
að unnt sé að lækka vcrulega verð
bæði á fugla- og svínakjöti. Fram
leiðslueiningar eru allt of litlar. og sá
siður rikir i kjötverzlunum. að leggj.i
miklu meira á fugl og svin en annað
kjöt vegna „taps þeirra" á dilkakjöts
sölunni. en eins og áður scgir, er allt
núðað við dilkakjötsát. Margir
bændur segja, að fugl og svin vaxi ekki
af islenzkri mold þvi uppistaðan sé
erlent korn. Verulegar umræður hafa
spunnizl um þennan þátt og yfirleilt á
þann hátt. að tclja svinið og fuglinn
óþjóðlegan. Hér er enn eitt dæmið um
það. að margir reikna öfugt og gefa
sér forsendur. Ef reiknað er út. hvað
eitt kílóaf dilkakjöli kostar i gjaldeyri.
er það við lauslega útreikninga svipað
og eitt kiló af kjúklingakjöti kostar i
gjaldeyri. Svipað á við um svinið.
Gjaldeyririnn fer i fóður fyrir fuglinn
en i vélar. byggingaefni áburðarefni.
oliu o.m.fl. fyrir dilkinn. Þannig að
báðir eru jafn þjóðlegir eða óþjóðlcgir.
Fuglinn og svinið þurfa 2—3 sinnunt
færri hitaeiningar til að gefa al sér eitt
kíló af kjöti en dilkurinn. en að visu i
innfluttu fóðri. Verulegt svigrúm cr til
framleiðsluaukningar á fugli og
svínurn, enda eru þetta kjöttegund-
irnar. sem mest er neytl af l.d. i
Vestur-Evrópu yfirleitt. Mcðjöfnun á
aðstöðu i kjötframleiðslugreinum,
þ.e. i lánamálum. álagningu. slátur-
kostnaði og almcnnri afstöðu. gæti
svina- og fuglakjötsframlciðsla vcrið
verksnúðjurekin og.boðið neytendum
upp á kjötverð langt undir núverandi
dilkakjötsverði. Aukið nautakjöl á
viðráðanlegu verði mun einnig vcra
kærkomið ncytcndum og miðað við
svipaðar framleiðsluforscndur og nú
gilda fyrir kindakjötsframlciðslu. ætti
að vera vcrulegt svigrúm fyrir núkla
framleiðslu á þessu sviði.
Hvað unnt er að gera hérlendis á
sviði grænmetis-. stöngul og rótar-
hnýðaframleiðslu cr erfitt að stað-
hæfa Það er mál ntargra, að ekki sé
einu sinni til frambærileg aðstaða til
geyntslu á garðávöxlum og framlcið-
endur liggi með vörur sinar víða við
afleitar aðstæður. Enda má sjá. að t.d.
grænmetisframboð hér er nánast
ósamboðið menningarþjóð marga
ntánuði ársins.
Gera þarf nákvæma þjóðhagslega
úttekt á forsendum fyrir helz.lu fram-
leiðslugreinunt landbúnaðarins. því
núverandi verðlagning á helz.lu frani-
leiðsluafurðum landbúnaðarins endur
speglar ekki siður pólitískar
ákvarðanir i formi niðurgreiðslu, lána-
kjara, beinna styrkja. áburðarverðs
o.fl„ þannig að engin furða er, að
margur bóndinn viti ekki hvað er hag-
kvæmt og hvað ekki og í örvæntingu
sinni grlpi til byggðastefnuhug-
laksins, scm enginn hefur enn
skilgreint eða bcr ábyrgð á. Það hefur
t.d. enginn sýnt fram á hvers vegna
nauðsynlegt er talið að viðhalda
núverandi fjölda býla. og hvers vegna
þau mega ekki vera einum þriðja
færri.
Samstarfsyfirlýsing
vinstri stjórnarinnar
Ef þau ákvæði samstarfsyfir-
lýsingarinnar, sem varða landbúnað
inn. eru skoðuð, kemur fátt nýtt í Ijós,
þrátt fyrir stór orð ntargra fyrir
kosningar. Mest er um aö ræða
fallegar yfirlýsingar um að stefnt
verði að sem hagkvæmustu rekstrar-
formi og rekslrarstærð búa og frant
leiðsla landbúnaðarvara rniðist fyrst
og fremst við innanlandsmarkað. Hins
vegar segir liður 6, um fyrstu aðgcrðir
að verðjöfnunargjald það. sent
ákveðið hefur verið af sauðfjár
afurðum í ár. verði greitt úr rikissjóði.
Það var ncfnilega það. Það þýðir
auknar útflutningsuppbætur mcð of-
framleiðslunni!
Lögunum um Framlciðsluráð land-
búnaðarins verður breytt m.a. á þann
hátt. að teknir verði upp beinir
saniningar fulltrúa bænda og rikis
valds um verðlags-. framleiðslu- og
önnur hagsmunamál landbúnaðarins.
— Þetla var þá gáfulegt. cnda odda-
mál bændasamtakanna. Við
núverandi aðstæður var skynsamlcgra
að tengja verðlags- og framleiðslu-
málin nánar markaðinum og
neytendum en verið hefur. og færa
landbúnaðinn þannig nær markaðs
lögmálunum, enda er engin lcið að
mcta réttmæti og verðgildi einstakra
landbúnaðarafurða nema með því að
fá úr þvi skorið. hvað neytendur vilja
borga fyrir afurðirnar án stjórnunar-
aðgerða með niðurgreiðslum og
styrkjum. Ætli þess sé langt að bíða,
aö stjórnvöld fallist einnig á kröfur
bænda um kvótakerfi? Þaö virðist flest
benda í þá átt, að lita beri á búskap á
lögbýli fremur sern eyrnamerktan rétt
til styrkja úr rikissjóði. freniur en
aðstöðu til framleiðslu við markaðs-
aðstæður, sem er bezta formið til að
auka hagkvæmni og lífskjör hjá
íslenzku þjóðinni.
Hvað ber að gera?
1. Aðlaga landbúnaðarframleiðsluna
smám samanjtiarkaðslögmálum.
2. Draga stórlega úr dilkakjötsfram
leiðslu og um leið úr ofbeit á afrélti.
3. Jafna aðstöðu kjötfranúciðslu-
greina og leyfa þannig neytcnda
sjónarmiðum að liafa ntciri áhrif cn
áður.
4. Sluðla að stórbúskap í svina- og ali
fuglaræklun.
5. Gcra stórátak i tilraununr og rann-
sóknurn á sviði plöntuvals. fram
leiðslu oggeymslu ágarðávöxtum og
grænnteti.
6. Gera hagkvænmisúttekt á öllunt
helztu franúeiðslugrcinum land-
búnaðar og upplýsa alþjóð jafn-
óðunt.
Afleiðingar slikra ráðstafana yrðu
eftirfarandi:
1. Stórlega yrði dregið úr fjárfcstingu
i ol'framleiðslugrcinum.
2. Ofbeit á afrétti yrði lokið.
3. Fjölbreymi i kjötframboði ykist
vcrulega (svina- og fuglakjöt er nú of
dýrt til að geta lalizt samkcppnis-
Itæftl.
4. Veruleg endurbót yrði i frantboði
og verðlagi grænntetis og
garðávaxla.
5. Bændabýlunt ntyndi fækka
töluvert.
6. i Iteild yrði landbúnaðurinn ntun
hagkvæntari en nú er.
7. Tortryggni milli franúeiðepda og
neytenda minnkar að ntun.
Dr. Jónas Bjarnason
efnaverkfræðingur.