Dagblaðið - 20.10.1979, Síða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 1979.
En hverjar eru svo þessar tlilögur?
Grunntónninn í tillögum fram-
sóknarmanna er að ríkisvaldið nái
samkomulagi við aðila vinnumark-
aðarins um að binda hækkanir á
verði, vöru og þjónustu og launum
stiglækkandi í ákveðnum áföngum á
næstu tveim árum.
Með þessu á verðbólgan að nást
niður fyrir 30% á árinu 1980 og niður
fyrir 18% áárinu 1981.
Niðurtalning verðbólgunnar yrði
þá þannig að samkomulags yrði
leitað um eftirfarandi hámarkshækk-
anir:
des. 1979 .. .. .9%
mars 1980. .. . . 8%
júní1980 .. .. .7%
sept. 1980. .. . . 6%
des. 1980 . .. . . 5%
og siðan áframhaldandi niður á árinu
1981. Hérerum ekki ósvipaða leiðað
ræða og Norðmenn fóru með góðum
árangri.
Enginn vafi er á því, að með þessu
næðist verðbólgan niður í ákveðnum
þrepum án þess að tefla atvinnu-
ástandi í tvísýnu. Forsendan er að
víðtækt samkomulag náist um þessa
lausn, og á því gætu verið góðar
líkur.
Og umsögn stjórnar Arkitekta-
félags íslands um þessi lög, í frétta-
blaðinu eru eftirfarandi:
Járnsmiðir í
tannlækningar?
„Þarna virðist okkur sem kjarni
málsinssé leystur.” Það var og.
Svona tala nú uppréttir menn,
þegar vegið er að rótum starfsgreinar
þeirra. „Ó, hvar er vörður að verja,
mitt vesælt hjartakorn?”
Nú væri ekkert við þessi lög að at-
huga, ef aðrir en arktektar hefðu
samkv. lögum þessum rétt til þess að
leggja aðeins inn teikningar á sér-
þekkingarsviði sínu, þ.e.a.s. burðar-
þolsteikningar og aðrar tækniteikn-
ingar sem vera ber, en svo er þvi
miðurekki.
Og þar með fæst skýringin á fyrr-
greindri heldur hrikalegri prósentu-
skekkju i sköpun byggingarlistar á
íslandi.
Og þess vegna furða mig ummæli
stjómar Arkitektafélags Íslands.
Hræddur er ég um að stjðrn Lækna-
félags íslands og Tannlæknafélags
íslands tækju með réttu sterkar til
orða ef löggilda skyldi áðut aflagða
siði, sem sé að járnsmiðir stunduðu
tannlækningar og bartskerar hæfu á
ný að taka mönnum blóð. Auk þess
sem ekki er minnsta hætta á að heil-
brigðisyfirvöld samþykktu slík lög.
Það ætti að vera deginum ljósara,
að í orðum minum er ekki efazt um
ágæti neinnar starfsgreinar þjóð-
félagsins, hverrar á sínu sviði. Ég hef
orðið þeirrar gæfu aðnjótandi, sem
og aðrir, að kynnast afburðafólki
í öllum starfsgreinum, góðu fólki og
gáfuðu, vel menntuðu og listrænu.
Fólki sem aldrei kæmi til hugar að
bjóða vinnu sína á starfssviði ann-
arra. Því frábær maður í sinni starfs-
grein er gjarnan fúskari i annarri. En
forsenda sjálfsgagnrýni er þekking.
Mig minnir að nóbelsskáld vort
hafi skrifað einhvers staðar, að hið
ógeðslegasta sem hann vissi væri illa
unnið verk. En nauðsynleg forsenda
þess að vinna vel nokkurt verk er að
hafa lært það, að hafa, auk vilja og
þreks, — mennt til verks. Og þetta
skilur löggjafinn viðkomandi öllum
starfsgreinum — nema byggingarlist.
Þeirri grein .menningar sem mótar
híbýli okkar og nánasta umhverfi -
sem er bæði listgrein og tækni i órofa
heild. Ekki annaðhvort eða, hvort
eða, eða ýmist eða.
En lögin veita öllum öðrum starfs-
greinum vernd til að gæta faglegrar
virðingar sinnar og réttar.
Ekki væri járnsmiður lengi í friði
með starfsemi sína, setti hann upp
brauðgerð né heldur bakari, sem
hæfi járnsmiðar. Og skondugur trúi
ég yrði svipurinn á stjórnum Tré-
smiðafélags Reykjavíkur eða Múr-
arameistarafélagsins, ef arkitekt,
verkfræðingur, læknir eða raunar
hver sem væri ekki með löggilt próf
tæki að sér uppslátt á byggingum eða
múrverk.
Kjallarinn
GuðmundurG.
Þórarinsson
Hugmyndir
sjálfstæðismanna
Sjálfstæðismenn hafa imprað á
sínum hugmyndum varðandi efna-
hagsmálin. Tæpast er þó hægt að
segja að um tillögur sé að ræða. í
grundvallaratriðum ganga hugmynd-
Og með réttu niyndu stjórnir þess-
ara ágætu félaga stöðva slika iðju
þegar í stað, því hún væri ekki bara
lögbrot, heldur einnig röng, á hvorn
veginn sem maður vill orða það.
Þá vekur síðasta tilvitnaða setning
fyrrgreindra laga enn meiri athygli,
en þar segir: „Enn fremur getur ráð-
herra veitt öðrum en 1. mgr. tekur til
slík staðbundin réttindi að fengnum
meðmælum viðkomandi byggingar-
nefndar.”
Þar tók steininn úr.
Subbuskapurinn
lögleiddur
Er ekki nóg komið af, vægast sagt,
umdeildum dæmum um misbeitingu
ráðherravalds á liðnum árum, svo
ekki sé verið að lögleiða þeim algert
frjálsræöi um úthlutun starfsheita
líka? Er ástæöa til að löggilda subbu-
skapinn fyrirfram?
Og hræddur er ég um að nær eitt
hundrað íslenzkum námsmönnum í
arkitektúr erlendis þyki þessi lög
heldur kaldar kveðjur — og jafnvel
aðstandendum þeirra líka.
Þessi lög bera með sér þá hættu, að
Reykjavík og raunar landið allt verði
ekki aðeins, sem sagði í útvarpsfrétt-
inni, „skólabókardæmi i útlöndum
um vondan arkitektúr”, heldur jafn-
vel skólabókardæmi um engan
arkitektúr.
Þér vaska sveit fullhuga á Alþingi
íslendinga. Það er von mín og raunar
vissa, að þér berið gæfu til að skynja
alvöru þessa máls fyrir íslenzka bygg-
ingarlist — fyrir islenzka menningu.
Breytið þessum vanhugsuðu og vit-
lausu lögum svo skjótt sem yður gefst
tími frá öðrum önnum og aukið enn
hróður yðar.
Þetta varðar virðingu þjóðar.
Saga húsfriðunar á íslandi er ekki
löng. Raunar er það ekki fyrr en á
seinni áratugum sem áhugi manna og
athygU hefur beinzt að verðmætum
og varðveizlu eldri bygginga og jafn-
vel bæjarhluta. Áhugi, sem stafar af
vaxandi skilningi manna á gildum
þætti byggingarUstarinnar í menn-
ingarsögu hverrar þjóðar — og er
það vel.
Höfuðforsendur mats vegna varð-
veizlu eldri bygginga má segja að séu
þrjár:
1. Að um sé að ræða byggingar, sem
ir þeirra þvert á tillögur framsóknar-
manna. Sjálfstæðismenn varpa fram
sundurlausum hugmyndum sem
byggjast á auðhyggju eða frjáls-
hyggju eins og þeir kalla það nú. Þeir
telja, að aðilar vinnumarkaðarins
eigi að bítast sjálfir í blóðugum átök-
um í þeim vinnudeilum, sem nú eru
framundan, án afskipta ríkisvaldsins,
öfugt við framsóknarmenn, sem vilja
beita sér fyrir virkri samvinnu ríkis-
valds og aðila vinnumarkaðarins til
lausnar vandans.
Þessi leið sjálfstæðismanna hefur í
för með sér óskaplega galla. Gífur-
legar vinnudeilur munu rísa, með
ófyrirsjáanlegum afieiðingum. Marg-
sinnis hefur sýnt sig, að þessi leið
sjálfstæðismanna kemur verst niður
á þeim lægsdaunuðu. Þeir verða ein-
faldlega undir i þessum mikla slag, en
þeir sem sterkasta aðstöðu hafa fá
fram stærstan hlut.
Vatnaskil í íslenskum
stjórnmálum
Auðhyggjumyndir sjálfstæðis-
manna eða frjálshyggja hefur hvar-
vetna, þar sem hún hefur verið reynd,
haft í för með sér gífurlega ókosti.
1) Tekju- og eignaskipting í þjóð-
félaginu getur orðið mjög ójöfn.
2) Veruleghættaeráatvinnuleysi.
3) Nýting náttúruauðlinda getur
orðið mjög óskynsamleg.
í ríku þjóðfélagi eins og Bandaríkj-
unum, jjar sem frjálshyggjan hefur
miklu ráðið um þróun mála, búa
hópar fólks við ömurlega fátækt og
séu frábær listaverk hugar og
handa.
2. Að bygging hafi ótvírætt bygg-
ingarsögulegt gildi — vegna bygg-
ingarlags, byggingartækni og
búnaðarhátta.
3. Að.bygging hafi menningarsögu-
legt gildi vegna þeirra atburða
og/eða þeirra íbúa sem hún hefur
hýst og hverra minning er þjóð
dýrmæt.
Á íslandi hefur þáttur þjóðminja-
varða, á hverjum tíma, eðli málsins
samkvæmt, orðið drýgstur. Einnig
hafa erlendir fagmenn lagt drjúgan
skerf til uppgraftar og rannsókna á
eldri byggð íslendinga. Og nú á síð-
ustu árum hafa einnig íslenzkir fag-
menn sem og áhugamenn í vaxandi
mæli látið til sín taka um að vekja
þjóð til meðvitundar um menningar-
arfleifð þát sem i gömlum húsum
geturverið fólgin.
Hafa slik samtök unnið gott starf
og heilladrjúgt víða um land, og hafi
þau þökk fyrir.
Jómfrúarlegir
sértrúarsöfnuðir
í Reykjavík hefur á undanförnum
árum verið unnið að mörgu leyti
merkt starf í húsfriðunarmálum á
vegum ríkis og borgar, þótt í seinni
tíð hafi vaknað efasemdir lærðra sem
leikra um ágæti og rök ýmissa að-
gerða, ályktana og ákvarðana í hús-
vernd. Hefur undirritaður, á stund-
um, litið á starfsemi þeirra samtaka,
sem bera nokkurn blæ sértrúarsafn-
aða — sem hreyfingu í leit að hug-
sjón. Eða jafnvel sem hreyfingu
hreyfingar vegna — án hugsjónar —
þegar verst lætur.
Höfuðforsendurnar þrjár sem áður
var getið — listrænt gildi — bygg-
ingarsögulegt gildi — menningar-
sögulegt gildi — virðast ekki lagðar
til grundvallar ein — eða nein — i
vaxandi fjölda ályktana um hús-
vernd.
Er nú svo komið að vart má berja
gömul hús augum, — hvað þá að
gjöra að boðlegum húsakynnum til
afnota — að maður tali nú ekki um
að flytja þau úr stað eða einfaldlega
að rifa þau — án þess að þögnina
kljúfi nístandi sársauka- og hneyksl-
unarþrungið útburðarvæl — þó án
einlægni — húsgafla sem hvprfa í
milli — frá þessum jómfrúarlegu sér-
trúarsamtökum sem kenna sig gjarn-
an við jarðarparta eða bæjar.
atvinnuleysi er mikið. Sum negra-
hverfin eru dæmi um það lakasta,
sem menn búa við. Frjálshyggjunnar
má líka sjá merki i menntakerfinu,
þar sem mikil mismunun er í mennt-
un og uppeldi barna eftir efnahag.
Þetta ástand sættir framsóknar-
stefnan sig ekki við. Framsóknar-
menn vilja beita áhrifum ríkisvalds
með skattheimtu til tekju- og eigna-
jöfnunar í þjóðfélaginu. Þessum
ákvæðum framsóknarstefnunnar er
beint gegn misrétti sem frjálshyggju-
stefnan leiðir til.
Á hinn bóginn standa Alþýðu-
flokkur og Alþýðubandalag með
aukinn ríkisrekstur á sinni stefnu-
skrá.
Framsóknarmenn eru á móti ríkis-
rekstri nema í undantekningartilvik-
um. Framsóknarmenn telja höfuð-
ókosti ríkisrekstrarkerfLs sósíalisma
þessa:
1) Ríkisvald verður viðamikið og
ópersónulegt.
2) Umfangsmikill ríkisrekstur er
óhagkvæmur og frumkvæði ein-
staklingsins nýtist ekki.
3) Stefnu þessari hættir til að steypa
alla í sama mót.
Framsóknarmenn eru félags-
hyggjumenn. Þeir telja starf frjálsra
félagasamtaka og eflingu þeirra vera
hina sönnu félagshyggju. Fram-
sóknarmenn telja ríkisrekstur og
þjóðnýtingu með valdboði ekki
félagshyggju eins og alþýðuflokks-
menn og alþýðubandalagsmenn
virðast telja.
Loks kom þar að ráðherra í
íslenzka lýðveldinu friðaði torfu
nokkra í hjarta höfuðborgarinnar
með öllu því sem á henni er — og
ekki síður því sem var — að mér
skilst, um alla ófyrirsjáanlega fram-
tíð.
Skrifað stendur, að trúin fiytji
fjöll, en jafnvel trúin megnar ekki að
breyta kofunum á Bernhöftstorfunni
í menningarverðmæti.
En hver eru rök Tyrfinga eða rétt-
ara sagt rökleysur sem valda svo
vafasömum ákvarðanatökum?
1. Að Bernhöftstorfan sé eina
heillega götumynd Reykjavíkur
frá eldri tíð. Rangt. Götumynd er
sú mynd sem skapast af húsum
beggja megin götu.
2. Að Bernhöftstorfa sé eina heila
götuhlið Reykjavikur frá eldri tíð.
Rangt. Þegar steinhúsið Gimli,
raunar merkasta hús Torfunnar,
hefur verið fjarlægt, sem hlýtur
að þurfa, er engin heilleg götuhlii
eftir, jafnvel þótt byggðar yrðu
fornminjar (eins og skynsamur
menntamálaráðherra sagðist vera
á móti forðum) i stað þeirra húsa,
sem þegar hafa brunnið eða
hrunið undan sjálfum sér.
3. Að byggingarnar hafi listrænt
gildi.
4. Að byggingarnar hafi bygginga-
sögulegt gildi.
5. Að byggingarnar hafi menningar-
sögulegt gildi.
Allt rangt. Þvi miður. Byggingar
þessar, sem heldur eru karakterlausar
og lágkúrulegar og á engan hátt
framar fjölda annarra húsa sömu
gerðar hér sem annars staðar og þrátt
fyrir ágæti fyrri íbúa þessara húsa,
ble'suð sé minning þeirra — eru
þessi hús án menningarsögulegs gildis
umfram önnur i islenzku þjóðlífi.
Við þetta má svo bæta, að veru-
legur hluti hinna fúnu, hálfdönsku
íbúðar-, geymslu- og gripahúsa er
þegar brunninn. Hvaða dóm ætli
komandi kynslóðir felli yfir okkur?
Hver er orsök baráttu jafnvel arki-
tekta í slikum samtökum, á svo
hæpnum röksemdagrundvelli?
Hvernig er hægt að virða viðhorf
húsverndarsamtaka, sem engar
starfsreglur viröast hafa sett sér og
enga stefnu en snúast sem vindhanar
á mæni, eftir því hvaðan vindurinn
blæs hverju sinni?
Frægt er dæmið um rannsóknirnar
tvær á Grjótaþorpinu, þar sem niður-
stöður fyrri rannsóknarmanna voru
þær að allt mátti rifa utan eins húss
en síðari rannsóknarhópurinn kvað
einungis mætti rífa eitt hús af allri
byggðinni. Er það von að menn
undrist og efist. Hvaða matsreglur
gilda?
Ekki hefur vakið minni athygli af-
staða allra verndunarsafnaðanna ný
lega til húseignar á Vesturgötu 29 hér
í bæ. Það hús er gamalt, það hús er
ekki ósnotrara en önnur, hvað þá á
Bernhöftstorfunni, það hús hefur
ekki minna byggingarsögulegt gildi
en hvað annað. En það hús hefuröll-
um húsum Torfunnar framar —
„Framsóknarmenn telja virkasta lýöræö-
ið og æskilegustu þjóðfélagsbygginguna
þannig, að fyrirtækin séu í eign starfsfólks-
5_ M
^ „Er nú svo komið, að vart má berja
gömul hús augum — hvað þá að gjöra að
boðlegum húsakynnum til afnota — að maður
tali nú ekki um að flytja þau úr stað eða ein-
faldlega að rífa þau — án þess að þögnina
kljúfi nístandi sársauka- og hneykslunar-
þrungið útburðarvæl...”
ii
Framsóknarmenn telja virkasta
lýðræðið og æskilegustu þjóðfélags-
bygginguna þannig, að fyrirtækin séu
í eigu starfsfólksins, eigu fólksins
sem við þau vinnur, en ekki í eigu
fjarlægs og ópersónulegs rikisvalds,
enda er lítill munur í raun á rikis-
kapítalisma og öðrum kapítalisma.
Þarna skilur framsóknarstefnan
sig algjörlega frá stefnu A-flokk-
anna. Aukinn ríkisrekstur er þeirra
stefna og allar yfirlýsingar þeirra um
annað eru ekki annað en grímubún-
ingur og blekkingar.
Þrátt fyrir allt dáist ég
ofboðlítið að...
Sjálfstæðisflokkurinn hefur oft
látið i það skína, aö hann hafi lánað
Alþýðuflokknum atkvæði á örlaga-
stundu. Nú segjast sjálfstæðismenn
vilja fá þetta allt aftur með vöxtum.
og þeir segja að það sé myndarlegt af
alþýðuflokksmönnum, hve reiðu-
búnir þeir eru að skila þingmönnum
strax til baka.
Ég verð hreinlega að játa það, að
þó mér ofbjóði ábyrgðarleysi krat-
anna, að hlaupast í brott frá efna-
hagsmálunum nú og verða þar með
þess valdandi, að ekkert er unnt að
aðhafast í þeim málum á næstunni,
þá dáist ég þrátt fyrir allt ofboðlítið
að þeirri skilvísi sem þeir óneitanlega
sýna nú á þessum síöustu og verstu
timum.
Guömundur G. Þórarinsson
verkfræöingur.
menningarsögulegt gildi. 1 þvi húsi er
talið að vagga verkalýðsbaráttunnar
hafi staðið. Af þeim sökum gáfu eig-
endur þess, af rausn, Alþýðusam-
bandi íslands húseign og lóð til varð-
veizlu.
Menningar- og fræðslusamband
alþýðu þakkar fyrir hugulsemina
með þvi að auglýsa gjöfina — vöggu
sína — til sölu, og þá væntanlega til
breytinga og niðurrifs eftir geðþótta
kaupanda og þörfum. Já, það er stíll
yfir sumum.
Og viðbrögð verndunarklúbbanna.
Engin. Ekki píp, ekkert skerandi
angistaróp. Engin hróp um virðingar-
leysi fyrir menningarverðmætum
eldri byggingarlistar eða sögu
Reykjavikur — sögu lands og þjóðar.
Ekkert. Þetta heitir nú að rísa
undir nafni. Sannir vesturbæingar,
Tyrfingar eða hvað þessir grátkonu-
klúbbar heita allir saman.
En þegar kona með fjölskyldu
kaupir gamalt hús af borginni að
Þingholtsstræti 13 og þarf að breyta
því og bæta svo það haldi vatni og
vindum — Þá ætlar allt vitlaust að
verða. 14 fundi hinna ýmsu ráða og
nefnda á 4 mánuðum tók það vfir-
völd að geta ekki leyst málin. Til >ess
þurfti ráðherraúrskurð.
Að auki þurfti konan að þola
dónaskap uppblásins smápólitísks
hlaupastráks, sem látinn var leka í
formannssæti byggingarnefndar
borgarinnar og sem vogaði sér að til-
kynna konunni: „Þú ert ekki rétti
kaupandinn að þessu húsi.”
Sú valdsmannslega rödd heyrðist
ekki, þegar vagga verkalýðshreyf-
ingar var boðin til kaups hæstbjóð-
anda.
Og svo steypum við Sögualdarbæ
og einangrum hann með plasti — og
svo gefum við forseta vorum gull-
húðað líkan af Sögualdarbænum,
sem raunar er eftirlíking af bænum á
Stöng — og svo byggjum við eftirlík-
ingu af eftirlíkingu af sögualdarbæn-
um við Gullfoss. — Hvers á annars
Gullfossað gjalda?
— Og svo, — nei, ég held ég nenni
þessu ekki lengur.
En hvað veldur þessum tvískinn-
ungshætti — hvað veldur þessari
hitasóttarkenndu afstöðu til eldri
húsa og nýbygginga í formi torfbæja.
Það skyldi þó ekki vera, að afstaða
friðunararkitekta sé krufin til
mergjar í orðum formanns Torfusam
takanna, í hringborðsumræðum í
Norræna húsinu 1973 er formaður-
inn sagði:
„Og svo er hitt, að við þykjumst
alltaf vera að byggja fyrir framtíðina,
sem kannski er afdrifaríkasta villa
okkar. Hver haldið þið að þakki
okkur.eftir 50 ár fyrir þetta drasl,
sem við erum að búa til nú?”
Með slíku hugarfari mun sumum
hollast að byggja fyrir fortíðina — en
þið verðið að afsaka mig — ég verð
ekki með.
(Byggt á útvarpserindi um Daginn
og veginn og birt vegna áskorunar
margra lesenda DB).
Jón Haraldsson
arkitekt