Dagblaðið - 19.01.1980, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUJI 19. JANÚAR 1980.
fylgi Humphrey Atkins innanríkis-
ráðherra Breta sem tókst að fá þrjár
af fjórum helztu stjórnmálahreyfing-
unum til að setjast enn einu sinni að
samningaborðinu. Margir á Norður-
írlandi óttast að svo geti farið að
þessar viðræður verði síðasta tæki-
færið til að finna stjórnmálalega
lausn á málinu. Ef upp úr samninga-
viðræðum slitni að þessu sinni geti
verið að menn freistist til að grípa til
mun róttækari aðgerða til að koma
stefnu sinni fram.
Bretar sem nú hafa alla stjórn á
Norður-írlandi á herðum sér hafa
bent á sex hugsanlegar leiðir sem fara
mætti þegar hafizt verður handa að
færa valdið frá London til héraðs-
stjórna á Norður-írlandi. Helzta
ágreiningsefnið er tengslin við Irska
lýðveldið. Kaþólski sósíaldemókrata-
flokkurinn og Verkamannaflokkur-
inn hafa það báðir í stefnuskrá sinni
að Norður-írland sameinist frska lýð-
veldinu og vilja því að það málefni sé
rætt á samningafundunum. Það má
aðalforingi Lýðræðissinnaða sam-
bandsflokksins, séra Ian Paisley,
ekki heyra á minnzt. Flokkur hans
berst fyrir sem mestum tengslum við
Bretland og ekki komi til mála að
ræða aðrar hugmyndir en þær sem
byggjast á einhverju slíku sambandi í
framtíðinni.
Tveir fyrstnefndu flokkarnir eru
flokkar kaþólikka en flokkur
Paisleys er skipaður mótmælendum.
Stærsti flokkur þeirra, Sambands-
flokkurinn, hefur hins vegar lýst því
yfir að hann muni ekki taka þátt í
samningaviðræðunum. Ástæðan er,
sögð sú að hann sjái enga ástæðu til
slíks þar sem vonlaust sé um nokkurn
árangur. Margir flokksmenn eru þó
áfjáðir í að fulltrúar þeirra sitji á
fundunum þó ekki sé nema til þess að
gæta þess að Bretar fái ekki tækifæri
til að koma á samkomulagi sem teld-
ist óhagstætt mótmælendum sem eru
um það bil tveir þriðju hlutar íbúa á
Norður-frlandi.
Einnig hefur komið fram í
Fani úníonista a Norður-Irlandi við hun i Belfast.
skoðanakönnunum meðal íbúa að
84% þeirra vilja að stjórnmálamenn
reyni samningaleiðina. Hefur þetta
enn orðið til þess að þrýst er á Sam-
bandsflokkinn að taka þátt í viðræð-
um fulltrúa deiluaðila og Breta.
Eins og áður sagði þá eru menn
ekki ýkja bjartsýnir um að árangur
verði af þessum viðræðum. Þó er
bent á að eitt atriði sé öllum viðræðu-
aðilum sameiginlegt. Þeir telji sér
allir einhvers konar samninga í hag.
Bretar séu ákafir að ná þeim til að
losna við þennan hvimleiða bagga
sem Norður-frland séorðið þeim. Ian
Paisley prestur vilji endilega ná
samningum til að klekkja á Sam-
bandsflokknum og þar með verða
áhrifamesti stjórnmálamaður í hópi
mótmælenda. John Hume, leiðtogi
kaþólska Verkamannaflokksins, sem
tók við af Gerry Fitt, fyrrum leiðtoga
flokksins, sem einmitt sagði af sér
vegna þess að hvorki gekk né rak í
viðleitninni til að ná samkomulagi
deiluaðilanna, vill endilega hamra út
samkomulag þar sem undirstrikað
væri að ábyrgð beggja deiluaðila sé
jafnmikil ef illa fer.
Ef ekki tekst að ná samkomulagi í
þessari samningalotu eiga Bretar
nokkra kosti. Þeir geta haldið áfram
að stjórna Norður-írlandi frá
London eins og verið hefur um sinn.
Einnig gætu þeir komið á lagasetn-
ingu þar sem ýmsar hugmyndir þeirra
um heimastjórn fái lagagildi og
komist í framkvæmd. Einnig er sá
möguleiki fyrir hendi að Bretar dragi
herlið sitt í Norður-írlandi hreinlega
á brott.
Ekki er víst að Bretar séu reiðu-
búnir til að stjórna málefnum
Norður-lrlands áfram með beinum
aðgerðum. Margaret Thatcher for-
sætisráðherra hefur mikinn hug á að
leysa þessa deilu og þá ekki sízt eftir
góðan árangur í deilu hvitra og
svartra í Zimbabwe/Ródesíu. Bretar
eru einnig veikir fyrir gagnrýni utan
frá, einkum frá Bandaríkjunum, og
vilja fyrir alla muni losna úr þessari
klemmu.
Mótmælendur á Norður-irlandi
eru órólegri en áður vegna þess að
Charles Haughey er setztur í sæti for-
sætisráðherra frska lýðveldisins. Urn
1970 var hann sakaður um að hafa
staðið fyrir smygli á vopnum frá
lýðveldinu norður yfir landamærin
til Norður-írlands. Hann mun þó
hafa skipt um skoðun síðan og hefur
hvað eftir annað fordæmt aðgerðir
skæruliða IRA. Þrátt fyrir þetta er
ljóst að hann verður að leggja mikið
á sig til að vera ekki talinn hættulega
grunsamlegur í augum mótmælenda í
norðri og verði á þann hátt til
hindrunar í hugsanlegum samning-
um.
„favorisera” verðbólgu-vofur, þ.e.
þau fyrirtæki, sem hafa orðið til fyrir
pólitísk atkvæðakaup af almannafé.
Gullverð
sýnir bilunina
Annað er svo það atriði, sem sýnir
.svo glöggt, að ekki verður um villst,
að peningakerfi umheimsins er bilað
— að verð á gulli og fl. dýrum
málmum hefur margfaldast. Ekki
þarf fleiri vitna við um það að
stórstyrjöld við verðbólgu svarar
ekki kostnaði. Það má ekki eyða
stjómunarorku okkar forystusveitar í
þessa baráttu.
Enn annað er það atriði, sem ætti.
að sýna mönnum, að verðbólga út af
fyrir sig þarf ekki að hindra gott
þjóðfélag — að á mesta uppbygg-
ingarskeiði í sögu íslensku þjóðarinn-
ar hefur verðlag 560—faldast.
Hin miklu verkefni,
sem ætti að mynda
stjórn um að fram-
kvæma
Ég tel að nú sé ekki rétti tíminn til
að stefna að samdrætti — heldur
þvert á móti. Nú sé tíminn rétt valinn
til stórra átaka til hagkvæmrar upp-
byggingar. Að hluta til yrðu þó verk-
efnin fólgin í meiriháttar leiðrétting-
um á nokkrum skekkjum, sem gerðar
hafa verið á undanförnum árum,
þar sem fé hefur verið varið til fjár-
festingar, sem veldur tjóni, svo sem
ofveiðiflota og uppbyggingar á þeim
landbúnaði, sem veldur lands-
skemmdum. Sex stórverkefni tel ég
brýnust.
Skipulag f iskveiða
Skipulag fiskveiðanna er að sjálf-
sögðu allra brýnasta verkefnið — og
það verkefnið, sem skjótustum arði
mundi skila. Eins og ég og margir
aðrir hafa margoft sýnt fram á hér í
blaðinu og á ýmsum vettvangi, liggur
alveg ljóst fyrir að þjóðarhag má
bæta um verðmæti sem svarar ca 200
milljörðum (miðað við núverandi
peningagildi) á aðeins 6—8 árum.
Þjóðhagslegur bati mundi fara að
segja til sín strax á 2. ári stjórnunar-
aðgerða.
Þetta liggur svo ljóst fyrir, að
óþarft er að fara um það fleiri
orðum í þessu samhengi. Minni þó á
að þær lífskjarabætur, sem i
breytingunni felast, mundu stórlega
draga úr þeim landflótta og atgervis-
flótta, sem nú er ein meiriháttar
þjóðarmeinsemd.
Skipulag
landbúnaðar
Nú þegar hafa markverð drög að
endurskipulagningu landbúnaðar
verið lögð fram. Ofbeit og áníðsla á
landið verður að vera lokið — og
yrðu aðgerðir til verndunar gróður-
kerfisins framkvæmdar í nánum
tengslum við endurskipulagningu
landbúnaðarins eins og nú skal að
vikið.
Ný stórsókn
til gróðurverndar —
og enduruppbyggingar
gróðurlenda
Enduruppbygging gróðurlenda
þarf að skipuleggjast í nánum tengsl-
um við endurskipulagningu land-
búnaðarins. Ég sting upp á að eitt af
stóru verkefnunum yrði að endur-
skrýða skóglendi stór svæði á landin-
um, bæði til fegurðarauka og lofts-
lagsbóta.
Sauðfjárbúskap þyrfti alveg að
fella niður á nokkrum stórum
svæðum — og skipuleggja með
girðingum hrossabeit á sömu
svæðum þannig að skógar gætu
vaxið upp.
Hér hef ég einkum í huga allstór
svæði umhverfis allar helstu þéttbýlis
byggðir landsins.
í þessu sambandi néfni ég fyrst
umhverfi Stór-Reykjavíkur, t.d.
svæðið frá Botnsá að ölfusá — alveg
til fjalla. Umhverfi þéttbýlissvæð-
anna yrði hagnýtt til útivistar fyrir
þéttbýlisbúa — bæði fyrir einkaaðila
og í almenningsþágu.
Óræk sönnunargögn blasa víða við
augum okkar, er sýna að með friðun
og gróðursetningu mætti takast að
gjörbreyta útliti — og raunar að
nokkru veðráttu — heilla landshluta.
Næsta umhverfi mikils hluta þjóðar-
innar mundi gjörbreytast, verða
annað og fegurra. Raunveruleg
nytjaskógrækt er svo sérstakt mál,
sem taka ætti fyrir samtímis (á svo
sem 5—6 stöðum á landinu) en má
ekki blanda saman við ræktun
fegrunarskóga og veðráttubætandi
gróðurlenda. Gjörbreyting gæti
orðið á aðeins 20 til 40 árum, sbr. t.d.
Sigurjóns-lund í Kollafirði, ýmis
svæði í Heiðmörk, nokkur falleg
skógarsvæði inni i sjálfri höfuðborg-
inni o.s.frv. o.s.frv.
Skipulagning
iðnaðar
Nú er tími til stórra og djarflegra
átaka í uppbyggingu iðnaðar. Marg-
háttuð þörf knýr á um þessa upp-
byggingu. Borgarhagfræðingur
Reykjavíkur hefur í ágætum erindum
nýlega bent á nauðsyn iðnaðarupp-
byggingar á höfuðborgarsvæðinu.
Einnig þarf viss iðnaðaruppbygg
ingaðkomast á i sumum sveitum
landsins til styrktar byggð þar — og í
tengslum við endurskipulagningu
landbúnaðar. Þorri bænda þarf að
geta notið þess öryggis, sem heima-
markaðurinn veitir — en til þess þarf
þeim bændum að fækka svolítið, sem
á þann markað þurfa að treysta, svo
ekki komi of lítið í hlut hvers og eins.
Vegna þess að ekki þarf að leggja
teljandi fjármagn í veiðiflota lands-
manna næstu árin — og fjármagns-
þörf til landbúnaðar minnkar eitt-
hvað — er tækifærið einkar hentugt
til að gera bæði stór og smá átök í
uppbyggingu iðnaðar. Því mundi
fylgja aukin fjölbreytni í atvinnu-
tækifærum og einnig mundi það
draga úr tilhneigingu til landflótta.
Stórvirkjun
á Austurlandi
Ég legg til að ráðist verði í stór-
virkjun á Austurlandi í tengslun við
orkufrekan iðnað, sem líklega ætti að
staðsetja á Reyðarfirði.
Almennt talað er ég andvígur þeirri
stefnu, að stóriðnaður eigi að vera
meiriháttar framtiðarlausn í efna-
hagsuppbyggingu landsmanna — en
ég sting upp á að einmitt nú verði
gerð ein undantekning og fyrir því
færi ég eftirfarandi rök:
A. Ég tel of áhættusamt að hafa öll
meginorkuver landsmanna á hálf
eldvirku svæði eins og nú er. Við
stórvirkjun á Austurlandi mundi
öryggi í orkubúskapnum stórlega
aukast.
B. Stórvirkjun á Austurlandi mundi
skapa visst jafnvægi milli lands-
hluta — sem alveg sérstaklega er
þörf á nú m.a. vegna þess að
skipulag fiskveiðanna gæti, ef
ekkert yrði að gert, veikt stöðu
þessa landshluta, og kæmi þetta
sem þáttur í þvi að jafna metin.
Að sjálfsögðu þyrfti fleira að
koma til vegna norður- og austur-
byggða, svo sem smáiðnaður, sem
fengi sérstakan forgang, einkum a
norðausturhorninu, sbr. fyrri
greinar mínar um þessi'mái.
C. Við höfum nú þegar tengst hags-
munaaðilum stórauðmagns í
Evrópu gegnum Álverið í
Straumsvík og jámblendið. Þess
vegna tel ég visst öryggi i því að
stórauðmagn annars svæðis
heimsins hafi hér hagsmuna að
gæta. Óljóst er margt um framtíð
hinna miklu auðhringa og líklegt
að hlutverk þeirra eigi eftir að
taka miklum breytingum — en
alkunn eru þau hyggindi smá-
þjóða að deila viðskiptum sínum
milli fleiri landa — og ekki rúm til
að færa rök fyrir þeirri afstöðu
hér.
D. Til virkjunarinnar sjálfrar
mundum við sennilega geta fengið
lán á erlendum peningamarkaði
— en hin erlendu lán eru okkur
einkar hagstæð — m.a. vegna
þess að í reynd greiðum við af
þeim afar litla vexti þegar tekiðer
mið af heimsverðbólgunni. Þann
hluta orkunnar, sem við mundurn
selja erlendum aðila, t.d.
amerisku álvcri, mundum við geta
selt á sæmilegu háu verði miðað
við orkuverð i heiminum núna.
E. Ég tel því líklegt að orkuverð til
innanlandsnotkunar frá slíkri
stórvirkjun, sem hér um ræðir,
gæti orðið á fremur hagstæðu
verði fyrir landsmenn.
Almannavarnir
Sem sjötta meiriháttar atriði
stefnumörkunar vil ég nefna að al-
mannavarnir suðvesturbyggða tel ég
að þurfi að bæta. Staðsetning varnar-
liðsins leiðir af sér ákveðna hættu
fyrir alla íbúa á suðvesturhorni
landsins. Ég tel sanngjarnt og sjálf-
sagt að varnaraðilar geri sitt til að
draga úr þessari hættu , m.a. með því
að leggja breiða og greiðfæra vegi til
austurs frá þéttbýliskjörnum á suð-
vesturhorninu, þ.e. frá Keflavík,
Hafnarfirði og Reykjavík ásamt með
nokkrum viðbótaraðgerðum í tengsl-
um við þessar.
Grófar tillögur
Þeir sem lita yfir þessa grein sjá
fljótt að hér er stiklað á stóru — enda
ekkert rúm (il að gera einstökum
þáttum nein veruleg skil í svona
grein. Hér er unt að ræða mjög gróft
yfirlit, þar sem lesendum með frjótt
hugmyndaflug er ætlað að geta í
eyðurnar og glæða lifi þá hina grófu
drætti þeirrar myndar sem hér er
dregin.
Kristján Friðriksson
iðnrekandi.
„Nú er ekki rétti tíminn til aö stefna að
samdrætti heldur þvert á móti.”