Dagblaðið - 22.09.1980, Blaðsíða 16

16
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1980.
Þær héldu lífi, því þær gátu sungið og leikið á hljóðfæri:
Kvennahljómsveit-
in í Auschwitz
— frásögn í bók og sjónvarpsmynd
Vancssa Redgrave 1 sjónvarpsmyndinni „Playing for time”, sem útleggst: „Spilað til
að vinna tíma” eöa eitthvað á þá leið. Allir Gyðingar voru krúnurakaðir, þegar þeir
komu til fangabúðanna og gul stjarna var saumuð á föt þeirra.
Það liðu þrjátíu ár frá því, að
breskur þermaður bar Faniu Fenelon
hálfdauða út úr fangabúðunum í
Auschwitz, þangað til hún treysti sér til
að skrifa um reynslu sína þar.
í Auschwitz voru sem kunnugt er út-
rýmingarbúðir nasista og Fania, sem
var hálf frönsk, hálfur Gyðingur, hefði
tvímaelalaust látið lífið i gasklefa hefði
það ekki verið fyrir tónlistargáfur
sínar. Nasistarnir þurftu sem vænta má
að dreifa huganum frá ömurlegum
störfum sinum og komu á fót kvenna-
hljómsvcit, sem i voru teknir þeir fang-
ar sem eitthvað kunnu fyrir sér í tónlist.
Og Fania var svo heppin að valdamesta
SS-koian, Frau Lagerfiihrerin
Mandel. hafði mikið dálæti á söng
hennai, sérstaklega túlkun hennar á
ariunum úr „Madame Butterfly” eftir
Puccini.
„Hvað ég blessaði Puccini í
huganum,” skrifar Fania. „Mér fannst
ég eiga honum líf mitt aðlauna.”
Arthur Miller og
Vanessa Redgrave
Bók hennar „Kvennahljómsveitin í
Auschwitz” hlaut mikla útbreiðslu og
ameríska sjónvarpsstöðin CBS keypti
réttinn til að kvikmynda hana. Til að
skrifa kvikmyndahandritið var ráðinn
Arthur Miller, sem íslenskir leikhús-
gestir þekkja af verkum eins og
„Sölumaður deyr” og „Horft af
brúnni”. Auk þesser hann kunnur sem
einn af eiginmönnum Marilyn Monroe.
Miller er Gyðingur, en sama máli
gegnir ekki um leikkonuna Vanessu
Redgrave, sem leikur aðalhlutverkið,
Faniu Fenelon. Það sem verra er,
Vanessa er yfirlýstur stuðningsmaður
Palestínu-Araba og fer ekki í launkofa
með vanþóknun sina á hegðun ísraels-
manna gagnvart þeim.
Fania Fenelon, sem nú er um
sextugt, en full af baráttuþreki, er væg-
ast sagt bálreið yfir því, að Vanessa
skuli hafa verið valin til að leika hana,
og hún er studd af mörgum Gyðingum i
Bandaríkjunum. En þrátt fyrir það er
næstum enginn vafi á því, að myndin
verður frumsýnd í Ameriku um næstu
mánaðamót. Hún er þriggja tima löng
og þykir mjög áhrifamikil. Vanessa
leikur af gifurlegri innlifun. Hún er
miklu hávaxnari en Fania, sem er
pínulítil og notar skó númer fjögur, og
svo er hún fimmtán árum eldri en Fania
var á fangavistarárum sínum. En
tilfinningarnar, skelftnguna og ör-
væntingarfulla baráttu við að halda líft
í þessu helviti á jörð er hún sögð túlka
mjög vel.
Fyrst morð,
svo músík...
Þvi helvíti var það. Hundruð
þúsunda kvenna, kvaldar af klæðleysi
og hungri, bjuggu við ólýsanlega
ógeðslegar aðstæður. Líkbrennslu-
ofnanir spúðu reyk sinum yfir svæðið
nótt óg dag. Og meö reglulegu millibili
komu SS-menn keyrandi á vörubílum
sínum, óðu inn i braggana, völdu úr
fangahópnum þær sem orðnar voru
horaðastar, þær sem voru veikastar,
þær sem síðast höfðu móðgað einhvern
fangavarðanna. . . Þessum vesalingum
var hrint með byssuskeftum út I bilana
og ekið i gasklefana. Ein, sem snerist til
varnar og reyndi að klóra.SS-mann i
andlitið, var slegin til jarðar og hinar
neyddar til að ganga yftr hana, lifandi,
aiblóðuga.. .
Eftir siíka smölun var oftar en ekki
náð I einhverjar úr kvennahljómsveit-
inni til að spila og syngja og þá urðu
augu SS-mannanna full af viðkvæmni,
já, það kom fyrir að tárin flóðu úr
augum þeirra af hrifningu yfir fegurð
tónanna.
En hljóðfæraleikararnir voru ekki
öfundsverðir af líðan sinni.
Slitinn tannbursti
og gulrófa
„Til að halda líft þurfti ég ekki
aðeins að troða á hjartanu i brjósti
mér, ég þurfti að slíta það úr mér, drepa
það,” skrifar Fania í bók sinni. Og á
öðrum stað: „Nasistarnir tortíma
öllum mannlegum tilfinningum í föng-
um sínum, þeir höfða til lægstu hvata
þeirra, æsa þá hvern gegn öðrum og
halda verndarhendi yfir þeim einum,
sem breytast í skepnur eins og þeir
sjálfir eru.. .”
Æðsta ósk hennar var að eignast
tannbursta. Með því að spara af
örnaumum matarskammtinum tókst
henni að kaupa einn með tættum
hárum, notaðan. Hún bannaði sjálfri
sér að hugsa um örlög eigandans. Vafa-
laust hafði hann látið líf sitt í gas-
klefunum.
Ættingjar fanganna reyndu stund-
um 'að senda þeim pakka, en mót-
takandinn mátti teljast heppinn ef svo
mikið sem umbúðirnar komust á leiðar-
enda. Þegar ein fékk bréf frá kærastan-
um sínum fengu hinar að snerta það
eins og helgan dóm, sem mundi verða
þeim til heilla. Þó var það gengsósa af
úldinni sild, siðustu leifum af matar-
sendingu, sem upphaflega hafði fylgt
því, en fyrir löngu hafði verið stolið.
Og á jólunum urðu þær himinglaðar
yfir stórri gulrófu, sem þær komust
yfir. Það var eina tilbreytnin í mat það
kvöldið, en hvílik veisla!
Fangabúðastýran
og barnið
stórir, og alltaf troðfullir. Eiminn af
brenndu holdi lagði að vitum fanganna
án afláts. Endalausar lestir af ógæfu-
sömu fólki streymdu að, og flestra biðu
sömu örlög.
Einn morguninn kom stór hópur af
pólskum konum og börnum frá Varsjá.
Og annan morgun voru þau öll horfin,
engin efaðist um hvert, öll nema lítið
tveggja ára gullfallegt bláeygt barn.
Frau LagerfUhrerin Mandel hafði af
einhverjum ástæðum tekið ástfóstri við
það. í heila viku sleppti hún varla af
því hendi. Hún lék við það eins og
móðir og lét klæða það I fallegustu föt,
sem fundust I eftirlátnum eigum þeirra
þúsunda barna, sem tekin höfðu verið
af lífi á þessum ömurlega stað.
Það virtist ekki valda henni neinum
áhyggjum að þess rétta móðir var fyrir
skömmu drepin af samstarfsmönnum
hennar. „Heilarnir í Þjóðverjunum
voru eins og kafbátar. Þeim var skipt
niður í vatnsþétt hólf, sem voru gjör-
samleg aðgreind hvert frá öðru,”
skrifar Fania.
Hljómsveitarstúlkurnar voru
næstum því farnar að halda, að
Mandel mundi vernda líf barnsins, þeg-
ar hún kom vaðandi inn í skálann til
þeirra, eitt kvöldið. Það var orðið
mjög framorðið, og veðrið var and-
styggilegt. Slagveðrið lamdi rúðurnar
óhugnanlega.
Mandel var náföl, með bauga undir
augunum og vildi heyra eftirlætis-
dúettinn sinn úr „Madame Butterfly.”
Að honum loknum fór hún steinþegj-
andi út.
Fáránlegt og
hræðilegt
Daginn eftir fréttu fangarnir, að
Mandel hefði sjálf leitt barnið til gas-
ofnanna.
Var hún brjáluð?
Var það satt, að hún hefði einhvern
tímann átt sér elskhuga af Gyðinga-
ættum og væri endalaust að refsa
sjálfri sér fyrir það?
Eða hugsaði hún sem svo, að hún
hefði engan rétt til að gefa hjarta sitt
nokkrum öðrum en nasistaflokknum?
Að rikisstjórnin, flokksstjórnin, hlyti
alltaf að vita betur en hún, og hún
hefði þar af leiðandi enga heimild til að
vernda nokkurn fyrir gasofnunum, ekki
einu sinni lítið barn, sem í trúnaðar-
trausti hafði lagt litinn lófa sinn í hönd
hennar?
Bók Faniu Fenelon svarar engum
slíkum spurningum, en hún lýsir af ein-
lægni atburðum, sem eru jafn fáránleg-
ir og þeir eru hræðilegir.
-IHH.
1980 SUZUK11980
Höfum til afgreiðslu strax
Suzuki TS 50 og
GT50. Hagstætt verð og
greiðsluskilmálar. <
SUZUKI-UMBOÐIÐ
Ó/afurKr. Sigurðsson hf.
Tranavogi 1, Reykjavík.
Símar 83484 og 83499.
Líkbrennsluofnarnir voru heljar-
Fania Fenelon, höfundur bókarinnar um kvenhljómsveitina I Auschwitz, og Vanessa
Redgrave, sem leikur hana. En með þvi að Vanessa styður Palestfnu-Araba er Fania
afskaplega litið hrifin af henni.