Dagblaðið - 12.01.1981, Síða 14

14
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 12. JANÚAR 1981.
Valgerður Tryggvadóttir rifjar upp mimingar frá fyrstu
árum útvarpsins:
Þegar framkvæmda-
stjóri Sjálfstæðis-
flokksins hélt að þulur-
inn væri að skensa sig
—ogfleiri ævintýri úr þeim stað
Þetta ætlar að verða meiri snjóa-
veturinn. í verstu snjóalögunum varð
ég veðurteppt nálægt Selfossi. Þá
datt mér i hug að heilsa upp á
Valgerði Tryggvadóttur og biðja
hana að rifja upp einhverjar
minningar frá árunum sem hún vann
hjá útvarpinu. Hún fór að starfa þar
1933, þegar hún var átján ára, en út-
varpið þriggja ára.
Hún var seinna um langt skeið
skrifstofustjóri Þjóðleikhússins, en
er nú komin á eftirlaun og býr í
fallegu húsi á Ölfusárbökkum ásamt
eiginmanni sínum, Hallgrími Helga-
syni tónskáldi.
Það var notalegt að koma þangað
inn úr sköflunum og snjókófinu.
Valgerður hefur sjálf oftð öll glugga-
tjöldin og saumað gólfteppin í
húsinu. Við sátum í eldhúsinu, þar
sem er myndarlegur arinn og
höfðum það notalegt, þótt raf-
magnið dytti út öðru hvoru vegna
veðursins.
Valgerður er skap- og dugnaðar-
kona, ekki myrk í máli og segir
meiningu sína umbúðalaust. hún er
mikill vinur vina sinna, en meðal
þeirra er Vigdís Finnbogadóttir, og
barðist Valgerður ötullega fyrir
kosningu hennar.
Fólk borgaði
tvær krónur í einu -
,,Ég man að ég byrjaði með sjötíu
og fimm krónur í mánaðarkaup. Ég
var á skrifstofunni en af því það var
svo liðfátt þurfti maður að hlaupa í
allt mögulegt annað, jafnvel gripa í
að vera þulur. Stundum var ég í
innheimtunni og vann þar undir
stjórn Sigríðar Bjarnadóttur sem
seinna var aðalgjaldkeri útvarpsins.
Hún var mjög samvizkusöm. Af
henni lærði ég að fjármunir ríkisins
væru þjóðareign og allt yrði að
stemma. Það kom fyrir að leitað var
dögum saman að einseyringi.
Afnotagjaldið af útvarpinu
minnir mig að væru tíu krónur og
algengt að fólk borgaði þaðsmátt og
smátt, svo sem tvær krónur i einu.
Ef ekkert var borgað voru tækin
innsigluð, og það var það versta, sen'
ég vissi að vera send út í slikum
erindagjörðum. Að verða að fara inn
á heimili og loka fyrir þá einu ánægju
sem heimilisfólkið átti. Sérstaklega
man ég eftir manni nokkrum, sem
bjó með konu sinni í kjallaraholu og
þurfti að ganga gegnum þvottahús til
að komast til þeirra.
Ég gleymi aldrei þrjózkusvipnum
á eigandanum þegar ég innsiglaði
tækið, hann hefur fylgt mér alla ævi.
En aðrir voru meiri borgunar-
menn en þeir þóttust vera. Éggleymi
aldrei barnmörgum bónda utan af
landi sem barmaði sér svo mikið við
okkur á innheimtunni að á endan-
unm skutum við saman i afnotagjald-
ið handa honum.
Við urðum nokkuð skrýtin í fram-
an veturinn eftir þegar fréttist að
sami bóndi hefði orðið fyrir miklum
fjárskaða í snjóflóði því okkur hnfði
skilizt að hann ætti ekki nema sártfá-
ar rollur!
Einkum og sér
f lagi þóttu mér
leiðinlegir...
Eins og eðlilegt er á heimili þar
sem húsbóndinn er tónskáld barst tal-
ið brátt yfir á þann vettvang og
Valgerður segir: „Ég er alltaf hrædd
Á Fimmtiu ára afmæli rikisútvarpsins. Valgerður Tryggvadóttir og Vigdls Finnbogadóttir i forsetastúku þjóðleikhússins.
Þórarinn Guðmundsson stjórnaði útvarpshljómsveitinni en leikur hennar var
fyrstu árin oftast scndur beint úr útvarpssal. Þórarinn og Emil Thoroddsen voru
fyrstu fastráðnu tónlistarmennirnir við útvarpið og með frá byrjun.
um að andúðin sem er svo útbreidd
gegn klassískri tónlist i útvarpinu
stafi af því að í byrjun haft verið
dembt of stórum skammti af henni
yfir þjóðina.
Það má segja að það hafi verið
farið beint úr rímnakveðskap upp í
sigilda meistara þeirrar tónlistar, sem
hafði þróazt um aldir í Evrópu. Það
var stórt stökk!
Ég gleymi aldrei þingeyskum
bónda sem skrifaði útvarpinu á
þessum fyrstu árum og klykkti út
með orðunum: „Einkum og sérílagi
þykja mér þeir leiðinlegir Bach og
Beethoven.”
Helgi Hjörvar tók þessa mynd á
svölum Landsslmahússins þar sem
Valgerður og Dóra Þórhallsdóttir eru
að hlusta á Churchill. Hann sést þvi
miður ekki á myndinni én er að halda
ræðu á Austurvelli, fyrir neðan til
hægri.
Útvarpið var fyrsti tónlistarskóli
þjóðarinnar, en það var eins og það
væri byrjað á efsta bekknum.
Við þurfum alltaf að flýta okkur
svo mikið, íslendingar, við fórum af
troðinni mold yfir á parketgólf.
Það komu upp raddir um að fólk
vildi meiri rímnakveðskap, en það
þótti ekki nógu fínt. Sagt var að
brezku togarasjómönnunum, sem
dorguðu upp I kálgarða, fyndust
rímurnar fáranlegar og kölluðu
kvæðamanninn „the crazy man in
the Icelandic radio.”
Slik var minnimáttarkenndin,”
segir Valgerður með áherzlu.
Tónlist og pólitík
Við tölum líka um hvernig pólitísk
togstreita hefur loðað við útvarpið
frá byrjun. „Menn voru ekki síður
Héðinn stóð einn...
önnur furðleg tilviljun um líkt
leyti er mér minnisstæð. Þá voru
bæjarstjórnarkosningarnar. Alþýðu-
flokksmenn töpuðu talsverðu og
Héðinn Valdimarsson komst einn
að.
Þann daginn voru ekki spilaðar
plötur heldur var útvarpshljómsveitin
mætt á staðnum (eins og oftar og
leikur hennar sendur beint út til
hlustenda.).
Og er ekki að orðlengja að þegar
afdrif Alþýðuflokksins hafa verið
tilkynnt, þá þrumar hljómsveitin af
miklum krafti lagið kunna um Njáls-
brennu, „Buldi við brestur. . . og
Héðinn stóð einn”, undir leik
Þórarins Guðmundssonar. Þetta olli
miklu upphlaupi og Þórarinn var
grunaður um að hafa valið lagið
viljandi, enda var hann mjög
glettinn, en ekki vildi hann kannast
við það.”
Þegar Nallinn týndist
— eða dularfulla
plötuhvarfið
„Það hafði lengi verið hitamál,”
segir Valgerður „hvort spila mætti
Internationalinn (alþjóðasöng verka-
lýðsins) i útvarpið 1. maí.
í fyrstunni var það ekki leyft, en
loksins samþykkti útvarpsráð, eftir
nokkurra ára þóf, að það mætti. En
þá tók ekki betra við! Þegar til átti að
taka fannst ekki platan með þessu
umdeilda lagi í safni tónlistardeild-
arinnar. Þótti það í hæsta máta
dularfullt og ekki einleikið. En eftir
nokkra eftirgangsmuni og leit tókst
að grafa hana upp og senda verka-
lýðssönginn út á öldum ljósvakans,
hlustendum ýmist til gleði eða
hrellingar.”
Hún bætir við að seinna hafi oft
verið heitt í kolunum kringum her-
stöðvamálið, en allt spjall um það,
verði að bíða betri tíma.
Það hefði líka verið gaman að
heyra um margt fleira úr ævi hennar,
en hún hefur dansað við tvo kónga,
verið á klausturskóla í Belgíu („betri
borgara dætur” voru sendar á slíkar
stofnanir að læra mál). Þegar faðir
hennar rauf þing, 1932, urðu gifurleg
læti og hún komst ekki í skólann i
heila viku.
En þetta spjall átti bara að vera
um útvarpið á fyrstu árum þess og
hitt verður að bíða betri tima.
-IHH.
„Við þurfum alltaf að flýta okkur svo mikið, tslendingar. Við fórum af troðinni
mold yfir á parketgólf,” segir Valgerður Tryggvadóttir.
DB-mynd: Sigurður Þorri.
Valgerður við hljóðnemann um eða fyrir 1940: „Það var svo liðfátt að maður
þurfti að gripa í allt mögulegt, jafnvel að vera þulur... ”
Sjáið hvar sólin
hún hnígur...
Sigurður Einarsson, seinna
prestur í Holti, var þá fréttamaður,
og þar kemur að hann tilkynnir, sem
rétt var, að tveir mjög virtir sjálf-
stæðismann hafi fallið í kjördæmum
sínum.
Síðan tek ég efstu plötuna úr
bunkanum og legg á fóninn án þess
að gá nánar að því hvað á henni er,
en það er þá lagið: „Sjáið, hvar sólin
húnhnígur. . . ”
„Það skiptir engum togum,”
heldur Valgerður áfram, „lagið er
rétt byrjað þegar hurðinni er hrundið
upp og inn á gólf snarast fram-
kvæmdastjóri Sjálfstæðisflokksins,
hvítglóandi af reiði og sárindum.
(Ríkisútvarpið var þá i Landssíma-
húsinu við AusturvöU, við hliðina á
gamla Sjálfstæðishúsinu).
Ekki bætti úr skák þegar hann sá
að það var dóttir Tryggva Þórhalls-
sonar, sem var við plötubunkann, og
hann hellti sér yfir mig.
Ég bar hönd fyrir höfuð mér og
fullvissaði hann um að þetta væri
hrein tilviljun. Þar kom eftir nokkurt
þóf, að við sættumst og urðum beztu
vinir á eftir, enda var þetta ágætis-
maður.
viðkvæmir í pólitíkinni þá en nú,”
segir Valgerður, „en það hefur varla
farið fram hjá neinum að ennþá
stendur pólitískur styrr um útvarpið.
Þannig er skipt um útvarpsráð eftir
hverjar alþingiskosningar, eftir því
sem valdahlutföll flokkanna breyt-
ast.”
Þegar útvarpið var stofnað var
Framsóknarflokkurinn einn í ríkis-
stjóm, með þrjá ráðherra. Einn
þeirra var faðir Valgerðar, Tryggvi
Þórhallsson. Og hún kann sögur um
það hvernig pólitíkin blandaðist jafn-
vel inn i tónlistina.
„Rétt eftir að ég byrjaði, ekki
löngu eftir að útvarpið tók til starfa,
voru kosningar til alþingis. Það var
útvarpað meira og minna allan dag-
inn og ég lenti í því að vera það sem í
dag er kallað plötusnúður, meðan
verið var að telja atkvæði, var með
stóran bunka af plötum, sem ég spil-
aði milli þess sem fréttamenn komu
inn með úrslit.