Vísbending - 23.12.2005, Side 15

Með augum ársreikningsins
„Hvemig hefur Eimskip breyst? Það má auðvitað skoða það með
ýmiss konar gleraugum. Til dæmis er gaman að skoða breytingamar á
ársskýrslunni. Eimskipalelagið var skipafélag þegar ég kom til starfa
en varð mjög fljótt flutningafyrirtæki. Fyrirtækið tók að sér að flytja
vömna alla leið, frá framleiðendum því sem næst inn á markaðinn.
Við færðum út kvíamar erlendis og árið 1997 var starfsemin þar
orðin fjórði hluti veltunnar. Við stofnum fjárfestingarfélagið Burðarás
1989 en þá þegar átti Eimskip mikið af hlutabréfum. Við stofnuðum
félagið til að halda betur utan um þennan rekstur. Þá var komið hér
markaðssamfélag, hlutabréf gengu kaupum og sölum og eðlilegt var
að horfa á þetta á nýjan hátt. í ársreikningnum fyrir árið 1999 var
nýr kafli um hlutverk og framtíð - breytingar í takt við nýja tíma.
Markmiðið var orðið: Hlutverk Hf. Eimskipafélags íslands er að
auka verðmæti fyrir hluthafa félagsins með því að tjárfesta í og
reka alþjóðlega samkeppnishæfa atvinnustarfsemi, einkum á sviði
flutninga og annarra valinna atvinnugreina. Eimskip var þar með
orðið fjárfestingarfélag og í framhaldi af því var ákveðið að leggja
sérstaka áherslu á íslenskan sjávarútveg."
Breyttar áherslur
„Allt fram til ársins 1985 var enginn virkur verðbréfamarkaður
til hér á landi. Þá byrjaði Hlutabréfamarkaðurinn hf. að kaupa
og selja hlutabréf í smáum stíl, sem síðan jókst. Eg vissi til, fyrir
þennan tíma, að bréf í Eimskip voru á gengi á innan við einn. Með
hlutabréfamarkaðinum varð fyrst verðmyndum á hlutabréfum til.
Verð á hlutabréfum á þessum tíma var hlutfallslega mjög lágt. Á
bemskudögum hlutabréfamarkaðarins fjárfestum við markvisst í
hlutabréfum. Eimskip hafði síðan 1940 átt hlutabréf í Flugfélagi
íslands, síðar Flugleiðum. Á þessum tíma eignaðist félagið aukna
hlutdeild í Flugleiðum og umtalsverðan hlut í Marel, íslandsbanka
og Sjóvá-Almennum, svo að dæmi séu nefnd. Á síðari stigum
ákváðum við að sérhæfa okkur í sjávarútveginum. Sú ákvörðun var
tengd því að sjávarútvegur var þýðingarmesti atvinnuvegurinn á
Islandi. Á honum voru að verða miklar breytingar. Við uppstokkun
Eimskipafélagsins í upphafi nýrrar aldar var sagt að ekki færi saman
að vera í fjárfestingar- og flutningastarfsemi. Eg held að ekki sé
endilega auðvelt að rökstyðja það viðhorf. Nú þykir aftur sjálfsagt að
setja saman í grúppur alls óskyldan rekstur. Það má segja að sumt af
því sem við vorum stundum gagnrýndir fyrir sé daglegt brauð í dag.“
Kolkrabbinn
Aríð 1990 skrífuðu þeir Oskar Guðmundsson og Páll Vilhjálmsson
grein í tímaritið Þjóðlif undir fyrirsögninni „Kolkrabbi eða
kjölfesta". Það var ífyrsta skipti sem orðið „kolkrabbi“ var notað
um eignatengsl i íslensku viðskiptalífi og tengsl viðskiptalífsins við
stjórnmálaflokka. „Kolkrabbinn" fór í kjölfarið að standa fyrir
eignatengsl fyrirtœkja sem tengdust Eimskipafélaginu og tengsl
þeirra við Sjálfstœðisflokkinn.
Kolkrabbinn er hugarfóstur
„Auðvitað kemur upp í opnu samfélagi með reglubundnum hætti
umræða um samþjöppun valds. Eðlilegt er að gera ráð fyrir að
kolkrabbaumræðan hafi haft áhrif á okkur sem f þessu stóðum og á
umhverfi okkar.
Kolkrabbinn var fýrst og fremst hugarfóstur. I mörgum samfélögum
hafa menn reynt að finna eitthvað tilsvarandi. Eg veit að menn hafa
gert það í Svíþjóð og í Danmörku. Það er enn mjög ríkjandi. Nafnið á
fyrirbærinu var, held ég, sótt til Mið-Ameríku. Ég tel að það sé mjög
oft þannig í frjálsum þjóðfélögum að menn fái einhvem svona stimpil
á sig ef þeir verða jxikkalega öflugir eða fyrirferðamiiklir. Öðmm
öflum í samfélaginu finnst þau þurfa að ráðast á þá. Við því er ekkert
að gera. Ég sé, mér til ánægju, að samþjöppunarumræðan heldur nú
áfram að breyttum breytanda. Það er heldur ekki óeðlilegt því að í
þessu samfélagi hafa orðið valdasviptingar á undanfömum árum sem
em margfalt víðfeðmari en lengstum áður. Mér er ekki ljóst hvað við
gerðum af okkur, annað en að vera röskir við að taka á hlutunum.
Hafa ber í huga í þessu samhengi að umræða af þessu tagi byggist að
einhverju leyti á öfund en það má náttúrulega ekki segja það. Réðum
við einhverju? Alveg ömgglega cn ég sé ekki annað en að það hafi
gengið upp.“
Spurning um eignarhald
„Á starfstíma mínum hjá Eimskip urðu dramatískar breytingar á
íslandi. Það náðist að lokum að hér skapaðist viðskiptasamfélag
hliðstætt því sem tíðkaðist í helstu samskiptalöndum okkar.
Frelsið jókst og afskipti ríkisvaldsins urðu minni en áður. Hlutverk
verkalýðshreyfingarinnar breyttist, viðhoif hennar urðu jákvæðari,
hún nýttist betur félögum sfnum en völdin hafa minnkað. Á |xitn tíma
sem ég tók þátt í þessu, í upphafi, var til kjami helstu fyrirtækja, ef til
vill stóifyrirtækja, sem var stundum kallaður „Iceland Incorporatcd".
Þau áttu það sameiginlegt að þau höfðu sjálfsforráð um að ráðstafa
gjaldeyri sínum og máttu eiga samskipti við erlenda banka að ýmsu
leyti. Þetta vom SÍS, fisksölufyrirtækin SIF og SH, bankarnir þrír,
Landsbankinn, Utvegsbankinn og Búnaðarbankinn, og flugfélögin.
Á þessum tíma var beinlínis sagt við okkur: „Þið emð of stórir til
þess að við getum sinnt ykkur í stómm málum, þið verðið sjálfir að
semja við erlenda banka!“ Það er fróðlegt að bera þetta saman við
nútímann. Með breytingum höfúm við náð miklum árangri. Það
var líka annað sem einkenndi þctta tímabil. ráðamenn í daglegum