Frjáls verslun - 01.11.1959, Blaðsíða 13

að vera fjárhagslega sterk. Sá hugsunarháttur, sem
of mikið hefir borið á hér á landi á undanförnum
áratugum, að fyrirtæki einstaklinga ættu sér helzt
ekki tilverurétt, í bezta falli mættu þau hanga á
horriminni, þótt samtímis ætti helzt að vera hægt
að mjólka þau, er með öllu úreltur. Jafnvel jafn-
aðarinannaflokkar annarra vestrænna landa hafa
misst trúna á ríkisrekstur.
Til stórra átaka í atvinnulífinu, hvort lieldur
einstaklingar eða félög standa að þeim, þarf mikla
fjármuni, og virðist það í framtíðinni ekki munu
verða á meðfæri annarra en ríkis- og bæjarfélaga,
svo og samvinnufélaga, að færast í fang ýmis ný
viðfangsefni sem bíða úrlausnar á athafnasviðinu,
að óbreyttum þeim kjörum, sem einkareksturinn
nú á við að búa. Ríkis- og bæjarrekstur á verzl-
unar- eða framleiðslufyrirtækjum er í alla staði
mjög óæskilegur undir þeim kringumstæðum, að
einstaklingar eða félög vilji og geti annazt þann
rekstur, sem um er að ræða. Viljann mun aldrei
skorta hjá einstaklingum, þar sem forsendurnar
eru fyrir hendi, en getan lilýtur að fara algjörlega
eftir þeim starfsskilyrðum, sem einkaframtakinu
eru búin innan þjóðfélagsins. Þau starfsskilyrði eru
í fyrsta lagi komin undir algjörri endurskoðun
skattálagningar fyrirtækja, og í öðru lagi því, að
öll rekstrarform, hvort heldur eru ríkis-, bæjar-, sam-
vinnu- eða einkafyrirtæki, sæti sömu meðferð um
allar skattaálögur.
Ég hef áður á aðalfundi Verzlunarráðsins, vikið
að skattgreiðslum samvinnufélaga og einkafyrir-
tækja og þeirri óréttlátu mismunun sem þar á sér
stað, og skal því ekki farið langt út i þá sálma
hér. Þó virðist ekki komizt hjá að minnast á það
dæmi, sem nýlega hefir birzt almenningi, og lýsir
því á hinn áþreifanlegasta hátt, hve óviðunandi
mismunun þessara rekstrarforma er. — Samband
ísl. samvinnufélaga og Olíufélagið hf. eiga til helm-
inga olíuflutningaskipið „Iíamrafeir1. Á helmings-
eign Oliufélagsins, sem er hlutafélag, er lagt veltu-
útsvar, en sá hluti skipsins, sem er eign S. í. S.,
sleppur með öllu við útsvar, þar sem lögum sam-
kvæmt, má ekki leggja á það félag hærri up])hæð,
en sem nemur arði af viðskiptum við utanfélags-
menn. Ef þetta er i samræmi við réttarmeðvitund
almennings, hlýtur hún að vera mjög slævð, en víst
er, að hér þarf endurskoðunar við.
★
Ég lét áðan þá skoðun í ljós, að ríkis- og bæjar-
rekstur atvinnufyrirtækja væri óæskilegur. Eg tel
það einkum vera vegna þess, að hann vantar þann
aflvaka, sem frjáls og heilbrigð samkeppni er hverju
fyrirtæki. Auk þess er það staðreynd, að opinber
rekstur er jafnan undanþeginn öllum skattaálögum
og nýtur ýmissa fríðinda. Hann getur velt töpum
yfir á ríki og bæi, án þess að almenningur veiti
því nokkra eftirtekt, en það ruglar að sjálfsögðu
allan mælikvarða á, hvar hliðstæð fyrirtæki, sem
ekki njóta slíkra fríðinda, eru á vegi stödd, og
stendur slíkur opinber rekstur þannig í vegi fyrir
því að almennt sé búið að þessum atvinnuvegum,
þannig að þeir megi dafna.
Eins og áður er getið, ber til þess brýna nauð-
syn, að höfuðatvinnuvegum þjóðarinnar verði snið-
inn svo rúmur stakkur, að þeir geti byggt sig upp
af eigin rammleik, og munu þá fjármunir almenn-
ings leita þangað, sem hagnaðar er von. Þegar svo
væri komið, virðist full ástæða til að opinber rekst-
ur atvinnufyrirtækja verði Iagður niður, og seldur
í hendur einstaklingum eða félögum, sem allur al-
menningur á kost á að gerast þátttakendur í. Með-
an svo er ekki, hlýtur það að vera ákveðin krafa
hins frjálsa framtaks, að atvinnufyrirtæki bæja og
ríkis, greiði skatta og gjöld móts við aðra, svo að
réttur samanburður fáist, og njóti ekki neinna fríð-
inda umfram það.
Áður en ég lýk máli mínu, vil ég enn ítreka þá
von að þeir, sem þessu landi stjórna, eigi eftir að
halda áfram á þeirri braut í efnahagsmálum þjóð-
arinnar, sem þegar hefir verið lagt út á. Þjóðin hefir
nú undanfarin tvö ár upplifað hin mestu góðæri, og
vart má búast við, að ekki geti þar út af brugðið
framvegis. Verði því það tækifæri látið ónotað,
sem þessi góðæri gefa kost á, til þess að skipa mál-
um þessum á þann veg, að til heilla horfi, er ekki
að vita hvenær tækifærið gefst aftur.
„Vatnskassinn lekur."
FRJALS VERZLUN
13