Frjáls verslun - 01.09.1961, Page 9

Mun Söbstad aðeins hafa fengið um 50 þúsund
krónur í brunatjónsbælur. Hinn blindi maður varð
þarna fyrir voðalegu tjóni. Hann sá ekki eldinn, er
eyddi húsum hans, en fann hitann af liinu mikla
báli slá fyrir andlit sér, og hann tárfelldi, eins og
lítið barn, og var leiddur á brott. Margra ára spar-
semi og atorka varð þarna á skammri stundu að
dufti og ösku. En kjarkur hans var óbugaður. í
blaðinu Fram frá þessum tíma standa þessi orð:
„Ekki mun kjarkur Söbstads hafa bilað meira en
svo, þótt farinn sé að eldast og blindur, að strax
er farið að hressa upp á sementsteypuveggi sem
lítið skemmdust og mun hann strax ætla að reyna
að koma upp einhverju skýli yfir verkafólk sitt og
salta síld í sumar.“
Hann hafði áliuga á að endurreisa bræðsluna en
hafði ekki bolmagn til þess: mikill hluti af höfuðstól
hans fór forgörðum í hinum mikla eldsvoða. Hann
gerði út og saltaði síld næstu árin eftir brunann,
en brátt lauk starfi þessa víkings, því 1921 varð
hafnarsjóður eigandi lóðarinnar og þeirra mann-
virkja, bryggja og platninga, er á henni voru. Eigi
mun hann hafa farið með gildan sjóð frá þeirri sölu.
Um syni hans og fjölskyldu hefir Kristján frá
Kambi tjáð mér eftirfarandi: Erling starfaði hér lengi
með föður sínum við reksturinn. Harald lézt 1915
og var jarðsettur hér. Pétur varð síðar verksmiðju-
stjóri á Hesteyri og lézt hér á landi. Kona Söbstads
og Hanna dóttir hans voru á leiðinni hingað til
Siglufjarðar frá Noregi þegar brann, og komu þær
að húsunum föllnum, er þær stigu hér á land.
Ég hefi gerzt nokkuð fjölorður um þennan land-
námsmann, enda var hann einn hinna „stóru“ í
hinum gamla Siglufirði. Og því nær ekkert hefir
verið um hann ritað. Geta má j)ess að í hinni svo-
kölluðu „sí]darsögu“, sem gamla einkasalan sendi
frá sér, er Söbstads að engu getið, en hins vegar
eru þar birtar myndir af dönskum síldarkaupmönn-
um, er aldrei hafa liætt eyrisvirði í síldarútveg á
Islandi, og þeir örfáu menn, er lítillega hafa ritað
um fyrstu bræðslurnar hérna, virðast hafa sótt
fyrirmyndina í það rit: að geta Iíans Söbstads að
engu.
En ekki þurfa Siglfirðingar að fylgja þeirri tízku.
Það er sanngjarnt að siglfirzk saga veiti minningu
lians þann sess, sem hann ávann sér sjálfur. Söb-
stad var ættaður frá Bremnesi við Kristiansund,
og ])angað hvarf hann og þar lézt hann, að mér er
tjáð, árið 1926.
Goos
Ekki verður sagt að
Danir liafi verið stórvirk-
ir við að grundvalla síld-
arútveginn hér á landi,
þótt jieim stæðu allar dyr
opnar til að svo mætti
verða. Þeir voru þegnar
sömu ríkisheildar og við
og síðar sambandsþjóð,
en það var gömul hefð
að Danir fengust mest
við vörudreifingu og kaup-
sýslu hér á íslandi. Þó eru til einstaka undantekn-
ingar frá þessari reglu. Ein hin helzta þeirra er
starfsemi Sören Goos í Siglufirði.
Hann kom hingað til lands árið 1907 og hóf starf-
semi á Eyjafirði, en í Siglufjörð flutti hann sig fjór-
um árum síðar og hóf bræðslu síldar á skipsfjöl, um
borð í stóru járnskipi, er lá fyrir festum hér í höfn-
inni.
Danskt félag átti þennan rekstur. En hann sá
strax að fótfesta á jmrru landi var óhjákvæmileg,
ef framhald skyldi verða á starfseminni, og því
réðust hann og félagar hans í að kaupa eignir þær
og lóðir, er Sigurður Helgi Sigurðsson átti fyrir
sunnan tangann á Siglufjarðareyri.
Á þeirri lóð reisa Goos og félagar hans síldarstöð
og bræðslu 1913, og hét hlutafélag þeirra „A. s.
Siglufjords Sildoliefabrik“. Bræðslu þessa marg-
stækkaði hann og endurbætti þegar fram í sótti.
Þetta félag færði brátt út kvíarnar, gerði út eigin
skip og leiguskip til síldveiða og rak mikla síldar-
söltun, bæði þar á tanganum og eins úti við Hvann-
eyrará.
Goos rak hér og kolasölu, stofnsetti veiðarfæra-
verzlun og hafði leiguskip í förum á sumrin og
haustin fyrir rekstur sinn.
Þegar hinar „Sameinuðu ísl. verzlanir“, hættu
starfsemi 1926, keypti hann Gránuverksmiðjuna af
þeim, en hún hafði verið reist 1919—20.
Goos var mesti dugnaðarforkur og óefað í hópi
dugmestu athafnamanna hér í firðinum um tveggja
áratuga skeið. En kreppan eftir 1930 batt endi á
starfsemi hans. Af erlendum starfsmönnum hans
má nefna verkfræðinginn Vestesen, er byggði hér
íbúðarhús úti við Ilvanneyrarhlið, og vélfræðing-
inn Gustav Blomkvist, norskan mann, sem ílentist
Sören Goos
FRJÁLS VERZLUN
9