Frjáls verslun - 01.01.1964, Blaðsíða 17

Agnar KL Jónsson, ráðuneytisstjóri:
Utanríkismál
íslands 1918—1940
I grein minni um utanríkismál íslands 1918—
1940, sem birt var í næsta tölublaði hér á undan,
var þess getið, að ýrnsir liefðu verið öánægðir með
sum ákvæði sambandslaganna. Eitt af þeim ákvæð-
um, sem hér var um að ræða, var mcðferð utan-
ríkismálanna og þótti mörgum, sem Island liefði
þar afsalað mikilsverðum réttindum í hendur Dön-
um, en eins og þar var tekið fram, var þetta í raun-
inni á misskilningi byggt og ótti manna út af þessu
ástæðulaus.
Það er tilætlunin hér að skýra nánar frá nokkr-
um þeirra mála, sem menn voru einna helzt óánægð-
ir með og sem ágreiningur var um. Skal þar fyrst
vikið að stofnun sendiherraembættisnis í Dan-
mörku.
Strax árið 1919 ákváðu Danir að nota heimild
15. gr. sambandslaganna til þess að skipa hér á
landi opinberan fulltrúa og fékk hann í raun og
veru öll diplómatísk réttindi. íslenzka stjórnin
ákvað þá líka að stofna íslenzkt sendiherraem-
bætti í Danmörku, til þess að hagsmuna íslands
yrði þar gætt á viðhlítandi hátt svo og til þess að
sýna út á við, að ísland væri fullvalda ríki, en send-
ing og viðtaka diplómatískra fulltrúa er meðal
þeirra réttinda, sem einkenna fullvalda ríki að
þjóðarétti. Stjórnin bar því fram á Alþingi 1919
tillögu um íjárveitingu til sendiherra í Kaup-
mannahöfn, og var í fjárlagafrumvarpinu fyrir 1920
og 1921 tekin upp fjárveiting í þessu skyni, kr.
12000 í árslaun handa sendiherranum, hvort árið
um sig, og þar að auki kr. 2000 fyrir húsaleigu og
kr. 2000 í risnu.
Annars mátti sjá það af athugasemdum við sam-
bandslagauppkastið, að dönsku fulltrúarnir höfðu
ekki gert ráð fyrir því, að skipzt yrði á diplómat-
ískum fulltrúum milli ríkjanna, heldur höfðu þeir
hugsað sér, að Islendingar mundu halda áfram að
reka stjórnarskrifstofuna svonefndu í Kaupmanna-
höfn, og að danska stjórnin mundi setja á stofn
hliðstæða embættisskrifstofu í Reykjavík, en þar
reyndist danska stjórnin ekki vera á sama máli og
dönsku nefndarmennirnir. Þessi íslenzka stjórnar-
skrifstofa í Kaupmannahöfn hafði frá 1904 haft
því hlutverki að gegna að afgreiða mál fyrir iiönd
Stjórnarráðs Islands, sem snertu Danmörku og
dönsk stjórnarvöld. Um þetta efni voru íslenzku
samninganefndarmennirnir heldur ekki sammála
hinum dönsku, því þeir álitu einmitt, að Islaiid
ætti að nota rétt sinn, sem fullvalda ríki, til þess
að senda fullgildan sendiherra til Danmerkur, og
þannig leit íslenzka stjórnin og Alþingi líka á mál-
ið, er það samþykkti áðurnefnda fjárveilingu til
handa sendiherra í Kaupmannahöfn.
Urn stofnun þessa fyrsta sendiherraembættis urðu
fjörugar umræður á Alþingi. Stjórnin hélt því mjög
ákveðið fram, að rétt væri að stofna þetta embætti,
fyrst og fremst af þeim ástæðum, sem þegar er get-
ið, en lika af því, að slíkur embætt.ismaður mundi
geta gert landi sínu og þjóð margfalt meira gagn
en laununum næmi mcð því að hafa gætur á öllu,
sem snerti verzlun og viðskipti við útlönd og láta
vita um það á réttum tíma. Bjarni Jónsson frá
Vogi hafði á þessum fyrstu árum sambandslag-
anna meiri áhuga á utanríkismálum íslands en
flestir aðrir þingmenn, eins og síðar mun nánar vik-
ið að, og hann studdi stjórnina mjög í sambandi
við stofnun sendiherraembættisins. Hann áleit
meðal annars, að sendiherrann gæti gert ómetanlegt
gagn á ýmsum sviðum; hann gæti haft eftirlit með
því hversu Danir rækju erindi okkar gagnvart
öðrum ríkjum betur en stjórnin sjálf gæti gert, og
hann gæti, ef á lægi, afstýrt íslandi í hag, því, sem
ella gæti orðið skaði að, og stuðlað að hagsmunum
J^ess, er hann yrði þess var, sem koma mætti landinu
í hag. Þá benti hann á, að Danir hefðu með því að
- SÍÐARI GREIN -
senda liingað sehdiherra, sýnt hinu unga fullvalda
ríki fulla kurteisi, og væri það því sjálfsögð kurteisi
af Islendingum að senda þeim mann, er eigi bæri
óæðra nafn. Loks tók hann fram, að honum væri
það ekkert leyndarmál, að bæði forsætisráðherra,
Jón Magnússon, og nefndarmennirnir í sámbands-
laganefndinni hefðu gefið Dönum það fvllilega i
skyn, að sendiherra mundi verða sendur héðan, og
staðfesti forsætisráðherra þetta í umræðunum.
Af hálfu andstæðinganna töluðu aðallega Sigurður
Sigurðsson ráðunautur, Pétur Ottesen og Magnús
FRJÁLS VERZLUN
17