Frjáls verslun - 01.10.1985, Qupperneq 99

Frjáls verslun hefur nú um árabil staðiö fyrir könnun og samanburði á stærö íslenskra fyrir-
tækja og hefur greinaflokkur um það mál birst í siðasta tölublaði hvers árs. Óhætt er að fullyrða
aö greinar þessar hafa vakið mikla athygli enda segja þær sína sögu um framvindu atvinnu-
rekstrar á islandi ár hvert og þær breytingar sem á verða hverju sinni. Umfang greinaflokksins
hefur vaxið jafnt og þétt og mjög mikil áhersla er lögð á að hafa upplýsingarnar sem traustastar
og þar af leiðandi er leitað þeint til mikils fjölda fyrirtækja. Hafa forsvarsmenn fyrirtækjanna
sýnt málinu áhuga og nær undantekningalaust veitt umbeðnar upplýsingar og skal hér tæki-
færiö notað, fyrir hönd blaðsins, að þakka þeim samvinnuna.
Þegar skráin yfir 100 til 150 stærstu fyrirtæki landsins árið 1985 er skoðuð kemur i Ijós að
ekki er um neinar stökkbreytingar að ræða frá fyrri árum. Ekki var þess heldur að vænta. Sama
lögmál gildir hér og viðast hvar annars staðar aö nokkur fyrirtæki skera sig úr hvað umfang
varöar og halda þau stööu sinni ár eftir ár. Hitt er jafnljóst þegar samanburður er gerður á milli
ára að breytingar verða nokkrar og er sérstaklega athyglisvert hversu hlutur banka- og spari-
sjóða hefur rýrnað á árinu miðað við fyrri ár. Nær allar þessar peningastofnanir siga niður á við.
Segir þetta sina sögu um ástandið í þjóðfélaginu og þá breytingu sem virðist vera orðin stað-
reynd á peningamarkaðinum. Það hefur fráleitt farið fram hjá neinum að bankar og sparisjóðir
hafa átt i miklu kapphlaupi við að ná til sparifjáreigenda en samt sem áöur virðast þeir hafa far-
ið halloka fyrir öðrum valkostum sem fólk hefur frekar valið og er þar fyrst og fremst átt við
verðbréfamarkaðinn sem hefur blómstað verulega að undanförnu. Erfitt er að segja á þessu
stigi málsins hvaöa afleiðingar þessi þróun hefur eða hvort hún verður viðvarandi sem þó verð-
ur aö teljast líklegt. Ljóst er þó aðv erri staða banka og annarra peningastofnana kemur viða
við og veldur erfiðleikum.
Nú eru i fyrsta sinn veittar upplýsingar um rekstrarlega niðurstöðu stærstu fyrirtækjanna.
Hún leiðir i Ijós þá staðreynd að afar fá fyrirtæki á 'lslandi virðast skila hagnaöi. Flest fyrirtækin,
jafnt stór sem smá, berjast i bökkum og þykjast góð ef þau ná núllpunktinum. Helst eru það fyr-
irtæki sem hafa á einhvern hátt algjöra sérstöðu eða einokunaraðstöðu sem skila umtalsverð-
um hagnaði. Að þessu leyti er atvinnurekstur á islandi ekki sambærilegur við það sem gerist
víöa annars staðar þar sem oft má sjá mjög háar tölur um rekstrarhagnað sem aftur veröa til
þess að almenningur sér hag af því að leggja fé i fyrirtækin og fá þannig arð sem er á tiðum
mun meiri en unnt er að fá með öörum hætti. Oft hefur veriö talað um nauðsyn þess að efla at-
vinnurekstur og atvinnulif á íslandi einmitt með því að fá almenning til þess að leggja fyrirtækj-
unum lið með hlutabréfakaupum. En til þess er litil von við núverandi aðstæður. Flestar leiðir
virðast liklegri til að skila arði en hlutabréfakaup þótt vissulega séu til ánægjulegar undan-
tekningar.
Það gefur lika auga leið að meðan rekstrarafkoma fyrirtækja er svo slæm sem raun ber vitni
gefst fyrirtækjunum lítið svigrúm til aukinna athafna né heldur að taka áhættu í nýjungum. Fyr-
irtækin eru oft á tiðum bókstaflega nauðbeygð til að hjakka meira og minna í sama farinu. Og
þvi miöur virðist litil von til þess að á verði breyting. Stjórnmálamenn tala oft fjálglega um nauð-
syn öflugra atvinnufyrirtækja og atvinnuuppbyggingar en á sama tíma er þjóðarskútunni stýrt
þannig að ekkert svigrúm er gefiö. Það segir kannski mesta sögu að á siðustu 20 árum eöa frá
1963 til 1983 varð um og yfir 200% fjölgun starfa i opinberri stjórnsýslu en á sama tíma varð
jafnvel fækkun starfa i framleiðsluatvinnuvegunum. Það þarf töluvert til þess að standa undir
stöðugri stækkun báknsins og þess gjalda bæði atvinnufyrirtækin og einstaklingarnir.
99