Frjáls verslun - 01.07.1993, Síða 5

RITSTJORAGREIN
i
SIÐLAUST AÐ BANKAR
REKIFYRIRTÆKI
Mjög einfölduð dæmisaga gæti verið eitthvað á þessa
leið. Það er þenslutími. Bjartsýnn maður, sem ekki á nægi-
legt eigið fé, hyggst fara út í stóra og dýra fjárfestingu þótt
fyrirfram sé Ijóst að um offjárfestingu á markaðnum sé að
ræða. Hann fer í bankann sinn, sem hefur lánað öðrum í
greininni líka, og biður um lán. Hann fær lánið. En rekstur-
inn gengur ekki upp.
Bankinn verður fyrir útlánatapi og tekur við rekstrinum í
þeirri von að selja fyrirtækið á góðu verði og verða ekki fyrir
enn frekara útlánatapi. Vegna útlánatapsins hækkar bank-
inn vextina á útlánum til þeirra sem standa í skilum og
eykur þannig tekjur sínar til að hafa upp í útlánatapið.
Eftir standa blæðandi skilamenn. Fyrst horfa þeir upp á
að bankinn láni í augljósa offjárfestingu. Síðan fá þeir bank-
ann sjálfan í samkeppni við sig. Þá hækkar bankinn vextina
á lánum þeirra til að firra sig tapi og bæta fyrir eigin mistök.
Loks biður bankinn þá um gögn um reksturinn hjá þeim.
Þótt þetta sé mjög einfölduð dæmisaga endurspeglar hún
raunveruleikann. Bankar og fjárfestingasjóðir eru komnir
inn á einkennilega braut þegar þeir taka yfir rekstur fyrir-
tækja sem þeir hafa lánað til - og sem lent hafa í vandræð-
um. Þetta er því miður orðið algengt og er til vansa.
Landsbankinn á Reginn og Samskip sem áður voru í eigu
Sambandsins. Búnaðarbankinn á Hótel ísland. Allir muna
eftir brölti Framkvæmdasjóðs með Hótel Örk. íslandsbanki
á Holiday Inn og hefur rekið það í nokkur ár. Nýjasta dæmið
er þegar Iðnlánasjóður tók yfir steypustöðina Ós í vor.
Að vísu hafa bankarnir og sjóðirnir stofnað leppfyrir-
tæki, eignarhaldsfélög, sem eru skráðir eigendur fyrirtækj-
anna og annast rekstur þeirra. Það er hins vegar einungis
gert til að fara í kringum lögin sem kveða á um að bankar
megi ekki vera í almennum fyrirtækjarekstri.
Rök bankanna fyrir rekstri fyrirtækjanna eru þau að þeir
séu að verja sig og forðast frekara tap af þeim. Betra sé að
halda þeim gangandi á meðan reynt sé að selja þau. Reynsl-
an sýnir hins vegar að bankarnir eru farnir að reka fyrirtæk-
in til margra ára og setja jafnvel inn nýtt hlutafé í þau.
Bankar og fjárfestingasjóðir verða að hætta að streitast á
móti og selja fyrirtæki strax sem þeir fá í hausinn þótt það
kosti frekara tap.
Til að mæta útlánatöpum eiga bankar þrjá kosti. Að láta
eigendur bankanna koma inn með nýtt fé og viðurkenna
fyrir þeim að bankarnir hafi verið illa reknir. Að hækka
vexti útlána og láta aðra lántakendur, skilamenn, sem eru
óvarðir fyrir vaxtabreytingum, borga brúsann. Að lækka
vexti innlána og segja sparifjáreigendum þar með að bank-
arnir ávaxti fé illa.
Leið bankanna á síðastliðnum þremur árum hefur fyrst
og fremst verið að snúa sér að þeim sem eru óvarðir og
hækka vexti útlána þótt það auki hættuna á að fleiri verði
gjaldþrota. Það er hins vegar olía á eldinn þegar þeir eru
komnir út í almennan fyrirtækjarekstur líka.
Kannski eignast bankarnir einn góðan veðurdag öll fyrir-
tæki og heimili í landinu og taka við rekstri þeirra. Hvert
ætla þeir þá að snúa sér til að bæta fyrir eigin mistök?
ISSN 1017-3544
Stofnuð 1939
Sérrit um viðskipta-, efnahags- og atvinnumál
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: Jón G. Hauksson — AUGLÝSINGASTJÓRAR: Sjöfn Sigurgeirsdóttir og Kristín
Eggertsdóttir — L J ÓSMYND ARAR: Grímur Bjamason, Gunnar Gunnarsson, og Kristján Einarsson — ÚTGEFANDI: Fróði hf. — Tímaritið
er gefið út í samvinnu við samtök í verslun og viðskiptum — SKRIFSTOFA OG AFGREIÐSLA: Ármúli 18, sími 812300, Auglýsingasími 685380
— RITSTJÓRN: Bfldshöfði 18, sími 685380 — STJÓRNARFORMAÐUR: Magnús Hreggviðsson — AÐALRITSTJÓRI: Steinar J. Lúðvíksson
— FRAMKVÆMDASTJÓRI: Halldóra Viktorsdóttir — ÁSKRIFTARVERÐ: 2.495 kr. fyrir 5 eintök (499 kr. á eintak) — 10% lægra
áskriftarverð ef greitt er með greiðslukorti. LAUSASÖLUVERÐ: 599 kr. - SETNING, TÖLVUUMBROT, PRENTUN OG BÓKBAND:
G. Ben. prentstofa hf. — LITGREININGAR: Prentmyndastofan hf. — GRAFÍK: Jón Rafn Jóhannsson.
Öll réttindi áskilin varðandi efni og myndir
5