Helgarpósturinn - 30.01.1995, Blaðsíða 7

MÁNUDAGUR 30. JANÚAFm9&M
MORGUNPÓSTURINN FRÉTTASKÝRING
7
vaxandi gagn ingum á mannréttindakafla stjómarskrárinnar
Amnesty
telur frumvarpið
ekki standast
albjóðlegar kröfrir
Það var hátíðleg stund þegar Al-
þingi kom saman 17. júní á Þing-
völlum síðasta sumar og samþykkti
þingsályktunartillögu um breytingu
á mannréttindakafla stjórnarskrár-
innar.
Frumvarp um þetta birtist síðan í
desember og stóðu formenn þing-
flokkanna allir að því. Um leið birt-
ist lítil klausa í blöðum frá stjórnar-
skrárnefnd þar sem áhugasömum
var bent á að skila inn skriflegum
athugsasemdum fyrir 20. janúar
síðastliðinn.
Athugasemdirnar hafa hins vegar
aðallega birst í greinarskrifum í
Morgunblaðinu og hafa þar komið
alvarlegar athugasemdir fram við
frumvarpið. Má þar benda á grein
eftir Margréti Viðar lögfræðing
sem hét: „Ónýtt mannréttinda-
ffumvarp." Um leið hefur Ragnar
Aðalsteinsson hæstaréttarlög-
maður, formaður Lögmannafélags
Islands og einn helsti málflytjandi
iandsins í mannréttindamálum,
gagnrýnt frumvarpið harðlega með
blaðagrein í Morgunblaðinu. Dag-
inn eftir birti síðan Eiríkur Tómas-
son, lagaprófessor og andstæðing-
ur Ragnars við síðasta formanns-
kjör, grein undir nafninu: Mann-
réttindafrumvarp fimm þingflokks-
formanna: ótvírceð réttarbót. Deil-
urnar eru greinilega að magnast.
Alþýðusamband íslands er búið
að skila af sér alvarlegum athuga-
semdum við ákvæði um „öfugt fé-
lagafrelsi“ en nú er þyngsta höggið
komið frá Amnesty International-
samtökunum. Að sögn Jóhönnu
K. Eyjólfsdóttur, framkvæmda-
stjóra samtakanna, er ætlunin að
afhenda Alþingi greinargerð sam-
takanna í dag og fyrr gætu samtök-
in ekki látið fjölmiðla hafa greinar-
gerðina. MORGUNPÓSTURINN hefur
hins vegar heimildir fyrir því að
samtökin géri margvíslegar og al-
varlegar athugasémdir við frum-
varpið. Þessi gfainargerð. samtak-
anna. hefur. .verið send skrifstofu
samtakanna í Loridon og er komin
þaðan aftur.
Amnesty International telur að
frumvarpið standist ekki alþjóðleg-
ar kröfur í mörgum atriðum og
benda samtökin á að það sé í ósam-
ræmi við þær skyldur sefn ísland
hefur tekið á sig með alþjóðlegum
mannréttindasamningum. Mann-
réttindanefnd Sameinuðu þjóð-
anna hefur gagnrýnt núgildandi
stjórnarskrá í mörgum veigamikl-
um atriðum. Má þar nefna að þeir
telja að hún hafi ekki að geyma skýr
heildarákvæði um vernd allra
grundvallarmannréttinda eins og
þau eru viðurkennd í hinum mörgu
alþjóðasamningum um mannrétt-
indi sem ísland sé þó aðili að. Þessa
hnökra telja Amnesty-samtökin sig
finna áfram í frumvarpsdrögunum.
Einnig telja samtökin alvarlegt að
ekki sé ýmsum lagalegum skuld-
bindingum, eins og er varða réttar-
Þetta eru meðal þeirra
atriða sem gagnrýnendur
telja að vanti í frumvarpið
• Óskoruð tjáningarfrelsisákvæði.
• Efnahagsleg, félagsleg og menningarleg
réttindi.
• Almenna jafnræðisreglu.
• Ákvæði um jafnrétti karla og kvenna.
• Játningar sem fengnar eru fram með
ofbeldi séu ógildar.
• Mannhelgisákvæði.
• Bann við afturvirkni refsinga er
ekki nógu víðtækt.
• Framtíðarsýn.
• Trúfrelsisákvæði sem tryggi rétt
trúleysingja.
• Ákvæði um rétt flóttamanna.
• Ákvæði um réttinn til að afla
upplýsinga og dreifa þeim.
stöðu flóttamanna, sinnt í frum-
varpinu.
Enginn lærdómur af
Geirfinns- og Guð-
mundarmálmu
Einnig gagnrýna samtökin frum-
varpið fyrir að það kveði ekki á um
að það megi ekki skerða mannrétt-
iridi þótt almennt neyðarástand
ríki. Þetta er almennt talin forsenda
þess áð aldrei sé hægt að réttlæta
þær kringumstæður að. pyntingar
og ill meðferð fanga sé beitt. Við
neyðarástand er almennt talin mest
hætta á að mannréttindaákvæði séu
brotin. Hefur MORGUNPÓSTUR-
INN heimild fyrir því að Amnesty-
samtökin hafi talið að gleymst hafi
að setja inn bann við pyntingum í
frumvarpið. Sömuieiðis að það
vanti ákvæði sem tryggi réttinn til
tafarlausrar og sanngjarnar máls-
meðferðar.
Nýjar upplýsingar um Geirfinns-
og Guðmundarmálið hafa vakið at-
hygli á því hve vafasamar játningar
séu sem séu þvingaðar fram með
harðræði. Hefur komið fram hér í
MORGUNPÓSTINUM að sakborn
ingar hefðu verið meðhöndlaðir
sem samviskufangar af Amnesty
International ef sambærilegt mál
kæmi upp í dag. Þess sér þó engin
merki í frumvarpinu og víkur með-
al annars Margrét Viðar að því í
grein sinni.
Gleymdist „Þorgeirs-
máfið“?
Amnesty gagnrýnir einnig tján-
ingarfrelsisákvæði frumvarpsins.
Telja samtökin að þar vanti full-
nægjandi tryggingar fyrir frelsi til
tjáningar, hugsana, sannfæringar
og trúar. Jafnvel sé um áfturhvarf
að ræða þar sem frumvarpið skeri
ofan af réttindum sem riú séu fyrir.
Mannréttindanefnd Sameinuðu
þjóðanna hefur áður lýst yfir
áhyggjum sínum vegna þröngra
takmarkana á tjáningu hér.
Þetta kemur heim og saman við
gagnrýnisorð ýmissa viðmælenda
blaðamanns sem hafa bent á sér-
kennileg afdrif dóms Mannrétt-
indadómstóls Evrópu í máli Þor-
geirs Þorgeirsonar rithöfundar
gegn íslenska ríkinu. Eins og gefur
að skilja mætti ætla að dómar yfir
íslenska ríkinu og þá um leið ís-
lenskum lögum hjá Mannréttinda-
dómstól Evrópu fengju athygli
þeirra sem semja frumvarpið. Sú
virðist hafa orðið raunin í „leigubíl-
stjóramálinu", eða dómnum í máli
Sigurðar Sigurjónssonar bílstjóra
gegn íslenska ríkinu. Sagði Þorgeir
sjálfur að honum sýndist fullt tillit
vera tekið til leigubílstjóramálsins
varðandi ákvæði um félagafrelsi.
Mál Þorgeirs virðist hins vegar
hafa gleymst í frumvarpinu sem er
sérkennilegt í ljósi þess að Markús
Sigurbjörnsson, fyrrverandi laga-
prófessor og núverandi hæstarétt-
ardómari, sem átti stóran þátt í að
semja frumvarpið var einmitt ráð-
gjafi íslenska ríkisins í málflutn-
ingnum gegn Þorgeiri.
„Ég verð ekki var við það að þessi
dómur minn sé þarna mikið með
en ég fer heldur ekkert fram á það,“
sagði Þorgeir Þorgeirson rithöfimd-
ur þegar blaðamaður leitaði til
hans. „Annars finnst mér allt þetta
frumvarp vera lasið og ber það þess
ekki vott að þeir sem semja það viti
hvað á heima í grundvallarriti eins
og stjórnarskrá," bætti Þorgeir við.
Hann sagðist einnig sakna ákvæða
um trúfrelsi sem tryggði rétt trú-
leysingja. „Ég eyddi miklum tíma til
þess að fara til Strassborgar til að
vinna mér inn málfrelsi. Mér fmnst
dapurlegt að ekki skuli vera farið
fram á almennt málfrelsi þarna.“
Ýmsir af viðmælendum blaðsins
eru mjög undrandi að „Þorgeirs-
dómnum“ sé ekki gert hærra undir
höfði þar sem hann sé mjög afger-
andi í niðurstöðu sinni og hefði í
raun átt að geta verið leiðbeinandi
varðandi tjáningarfrelsisákvæði.
‘Svo vitnað sé til niðurstöðu dóms-
ins í Strassbourg þá segir þar:
„Dómstóllinn vekur athygli á að
tjáningarfrelsi er ein helsta grund-
vallarstoð lýðrœðisþjóðfélags; að öðru
leyti en því sem leiðir af 2. mgr. 10. gr
nœr það ekki einungis til„vitneskju"
eða „hugmynda“ sem tekið er með
velþóknun eða taldar eru meirilausar
eða litlu skipta, heldur einnig til
þeirra sem valda sárindum, hneyksl-
un eða ólgu. Það tjáningarfrelsi sem
10. gr. verndar er háð nokkrum und-
antekningum, sem þó verður að
skýra þröngt, og sýna verður fram á
nauðsyn takmarkana tneð sannfœr-
andi hætti..,“
Einn þeirra sem hafa gagnrýnt
tjáningarfrelsisákvaéði í Morgun-
blaðsgrein er Ómar S. Harðarson
. stjórnmálafræðingur. í samtali við
blaðam^nn ságðist hann gjalda
mikin varhug við því að frumvarpið
ytði samþykkt í þessari mynd. Eins
og kemur fram í grein hans þá telur
hann frumvarpsdrögin eins og þau
liggja fyrir núna draga úr grund-
vallarréttindum sem séu þó tryggð í
núverandi stjórnarskrá. Það er
einkum viðbætur við 73. grein
stjórnarskrárinnar sem samsvarar
núverandi 72. grein. í frumvarpinu
er 73. grein svona: „Allir menn eru
frjálsir skoðana sinna og sannfær-
ingar. Hver maður á rétt á að láta í
ljós hugsanir sínar, en ábyrgjast
verður hann þær fyrir dómi. Rit-
skoðun og aðrar sambærilegar
tálmanir á tjáningarfrelsi má aldrei
í lög leiða.
Framangreind ákvœði standa ekki
í vegifyrir því að með lögum má setja
Þingflokksformennirnir sem
standa að frumvarpinu:
Sigbjörn Gunnarsson
Ragnar Arnalds
Geir H. Haarde
Finnur Ingólfsson
tjáningarfrelsi skorður í þágu alls-
herjarreglu eða öryggis ríkisins, til
verndar heilsu eða siðgœði manna
eða vegna réttinda eða mannorðs
annarra. “
Þetta sem er skáletrað hefur til
dæmis Ómar miklar efasemdir urn
og telur hann um að ræða þreng-
ingu frá núverandi ákvæðum að
ræða. En einnig vill hann fella úr
greinar eins og; „...þó verður hann.
að ábyrgjast þær [hugsanir sínar]
fyrir .dómi.“ Telur hann.að þar með
væri brostinn grundvöllur fyrir því
að refsa fyrir „óþægilegan sann-
leika“ eins og nú er óspart gert
vegna þess að dómarar telja um-
mæli „óviðurkvæmileg“. Kjarninn í
ábendingum Ómars lýtur að því áð
illgjörn meiðyrði og særandi sann-
leiksorð eru lögð að jöfnu — sem
hann telur engan veginn geta sam-
rýmst hefbundinni skilgreiningu á
tjáningarfrelsi.
Nú eða aldrei
En hvað liggur á? segja sumir.
Eins og kemur fram í viðtali við
Geir H. Haarde, fyrsta flutnings-
mann frumvarpsins, annars staðar í
blaðinu, þá telja flutningsmenn að
nú hafi skapast einstætt tækifæri til
að fylgja málinu eftir. Kemur það til
vegna þess samhugar sem myndast
hafi á Þingvöllum á þjóðhátíðar-
Kristín Astgeirsdóttir
daginn.
Aðrir benda hins vegar á að nú
fyrst sé andstaðan'við frumvarpið
að koma fram og hafa komið fram
áskoranir um að afgreiða málið
ekki nú. Margir telja að þetta sé að-
eins lognið á undan storminum.
Einstakíingar og félagasamtök eigi
eftir að láta rigna inn ályktunum og
kröfum um breytingar. Meðal al-
þingismanna er síðan síður en svo
sátt urn málið. Einnig virðast menn
enn vera á öndverðum meiði um
grundvallaratriði eins og það hvort
að stjórnarskráin eigi að vera stutt-
orð og almenn eða ítarleg og sér-
tæk.
Sigurður Már Jónsson