Helgarpósturinn - 30.01.1995, Síða 20

20
MORGUNPÓSTURiNN MENNING
MÁNUDAGUR 30. JANÚAR 1995
Hörðustu karlmenn vikna
Þaö er samdóma álit þeirra sem
séö hafa leiksýninguna, Þá mun
enginn skuggi vera til, aö þar fari
sérlega ágeng sýning enda fjallar
hún um viðkvæmt málefni. Verkið
er einleikur konu sem Kolbrún
Erna Pétursdóttir leikur en hún er
jafnframt höfundur ásamt Björgu
Gísladóttur en þær byggja það á
eigin reynslu. Þar er tekið á sifja-
spellum og afleiðingum þess og eru
fjölmörg dæmi þess að fórnarlömb
sem hafa verið inni í skápnum með
þá hræðilegu reynslu á bakinu hafi
haft samband við Stígamót eftir að
hafa séð sýninguna. Ása Ri-
chardsdóttir, framkvæmdastjóri
Kaffileikhússins, segist margoft
hafa orðið vitni að því að hörðustu
karlmenn hafi hreinlega viknað við
þá uppiifun að sjá sýninguna. Hún
bendir einnig á það að leikhúsið sé
einhver sterkasti miðill sem völ er á
í þessu sambandi. Leikþátturinn,
sem er í leikstjórn Hlínar Agnars-
dóttur, hefur verið sýndur 50 sinn-
um víða um land frá því það var
frumsýnt síðastliðið haust og vegna
fjölda áskorana hefur verið ákveðið
að taka það upp og sýna það
næstu tvo fimmtudaga í Hlaðvarp-
anum.
Kolbrún Erna Pétursdóttir
gefur ailt í sýninguna.
’
' .4 ...........
Sjón veltirfyrir sér hvort hvítur,
gagnkynhneigður fjölskyldu-
faðir sé ekki bara ómerki-
legasta kvikindi allra tíma.
Hann er að minnsta kosti
ekki efni í neina sögu.
Hinn dæmigerði
góma er
stutt yfir í
hreina þjóð-
ernishyggju
þar sem
blekkingu
tungunnar er
óspart beitf. Þegar
þjóðfélagsástandið er
slæmt eru listirnar slæm-
ar því þær spegla þjóðfélag-
ið.“
Einhvern tímann sagði Guð-
bergur Bergsson eitthvað á þá
leið að hinn dæmigerði íslenski
listamaður væri síkvartandi og ætti
konu og lasin börn og Sjón mærði
það í viðtali sem birtist í tímaritinu
Bjarti og frú Emilíu að það væri
raun að vera venjulegur maður í
þessu hlutverki, gagnkynhneigður,
hvítur pabbi með alla útlimi í lagi.
En hvernig skyldi hinn dæmi-
gerði listamaður vera samkvæmt
goðsögninni og svo í raun og veru?
Samkvæmt meðaltalinu er hann
eiginlega maður því að konur eru í
miklum minnihluta í þeim hópi
sem hefur sig í frammi. Meðaltals-
listamaðurinn er því karlmaður.
„Listamenn vinna með goðsögur
í sinni listsköpun og sjálfir eru þeir
bara hluti af mörgum goðsögum
sem vestrænt samfélag byggist á,“
sagði Hannes Lárusson myndlist-
armaður. „ímynd iistamannsins
tengist því sjálfsímynd þjóðarinnar
og er í raun áhugaverðari ef hún er
skoðuð í tengslum við sjálfsímynd
þjóðarinnar en þegar hana ber á
Hannes Lárusson harmar
að ímynd myndlistar-
mannsins sé tengd
drykkjuslarki og
hann öðrufremur
álitinn vera
brokkgengur
iðnaðarmaður en
Guðbergur Bergs-
sonfagnar því að
ritlistin geti nýst
sem mannúðlegur
huliðshjálmur fyrir
hálftruflað fólk og telur
það dœmi um
mannlega eigin-
leika listanna.
Innblásin vitsmuna-
vera eða trúður
„Ef við tökum listamannsímynd
þessarar aldar, eins og hún hefur
komið fyrir sjónir í gegnum tíðina,
þá eru það einkum tvær myndir sem
koma upp í hugann og eiga djúpar
rætur í vestrænum samfélögum,“
segir Hannes. „Það er annars vegar
innblásin vitsmunavera, véfrétt, en
yfir henni er helgiblær, og hins vegar
trúðurinn. Ef við tökum tvö íslensk
dæmi um þessar erkitýpur, eins og
þær birtast okkur upp úr stríði með
því fororði að þetta eru ýkjur, þá var
trúðurinn dæmi um þann samgróna
heimalning sem var innlifaður í
þjóðleg gildi og fann sín sannindi í
náttúru landsins og hliðstæðir rit-
höfundar leituðu fanga í fornsögum
eða eldri, íslenskum bókmenntum.
Vitsmunaveran, véfréttin, rauf ein-
angrunina og fór af landi burt til að
sigra heiminn. Landsmenn voru
eins konar endurvarp af þessum
tveimur týpum en goðsagan
ristir svo djúpt að menn fara
ekki nærri um það sjálfir.“
Stefán. íslandi,
Erró, Olafur
Jóhann
Ritlistin er sígilt fórnar-
lamb mikilla hæfileika
sem er við það að fara
í súginn. Þannig hafa
allir ýmist skrifað
ljóð á unglingsárun-
um, málað mynd á
námskeiði í dráttlist
eða leikið í skólaleikriti,
skólafélögin eru yfirfull
af áhugamönnum um
myndbandagerð og kvik-
myndun. En öfugt
, við þá sem eru
að byrja
trúður og vitsmunavera ef
skemmtikrafturinn hefur engin djú
sannindi fram að færa. Margir ís
lendingar hafa fremur vafasama
hugmyndir um myndlistarmenn
dag og halda öðru fremur að þei
séu brokkgengir iðnaðarmenn, lag
hentir og útsjónarsamir og tengis
drykkjuslarki. Þessi imynd er sv<
samgróin að alls kyns neðanmáls
menn hafa gengið á lagið í skjól
hennar enda fá þeir ákveðið vægi vi<
að falla inn í myndina. En listamen:
eru að verða stétt lausamanna sen
gripið er til öðru hverju og auðvitai
er fólgin viss lausung í því að lít
hlutina öðrum augum en aðrii
Góður listamaður hefur glöggt inn
sæi og hefur næmi á sjálfan sig o
umhverfið sem hann túlkar me<
verkum sínum.“
Meðaltalslistamaður-
inn fer á Café List
eða Kaffibarinn
Kjaftasögur hafa þá náttúru ac
verða goðsögn með tímanum, segi
spakmæli, en í raun og veru ætti ac
hnýta aftan í. En aðeins með tíman
um. Þegar litið er um öxl og alli
hinir drykkfelldu og geðbiluðt
skáldjöfrar mærðir er fjarri sögurit
urum að drykkfellt skáld á bar
keðjureykjandi og í krumpuðu
jakka, svo að maður tali ekki un
geðbilað, sé raunverulega áhugaver
rannsóknarefni í nútímanum. Þac
er í raun svo óáhugavert rannsókn
arefni að jafnvel þolinmóðustu bar
þjónar og dyraverðir eiga til ac
drösla viðkomandi út með handafl
og henda á götuna fyrir utan.
Það er þreytandi tilhugsun fyrit
jafnvel þolinmóðustu menn að goð
sögnin láti standa svo á sér að menn
verði ekki lengur á meðal vor til að
njóta hennar. Drykkjurútarnir eru
því hættir að vera móðins í samfélag
hraðans.
„En í dag fer meðaltalslistamaður
inn á Café List eða Kaffibarinn," seg
ir Snæbjörn Arngrímsson. „Hann
kíkir við á Bíóbarnum á heimleið-
inni, svona á niðurleiðinni
„Meðaltalslistamðurinn drekkur
rauðvín og spáir í árganginn en er að
jöfnu upplitsdjarfur og sperrtur en
það er móðins að vera dálítið brjál-
aður en langt í frá á bömmer.
Snæbjörn heldur ennfremur að
hið rómantíska og þunglynda skáld,
Werther ungi,
myndi ekki
meika það inn
klíku meðaltals
listamannsins,
þó að sá hinn sami
hafi tryllt unga
menn með ljóðrænar
læra nóturnar í tónlistarskóla, þá
finnst fólki mikill fengur í því að fá
að lesa gömlu ljóðin sín fýrir áheyr-
endur sem að vinna við ritstörf en
sama fólkið myndi ekki sækjast eftir
að leika á tónleikum fyrir elítuna.
Þegar skólarnir hafa ungað út list-
rænum afkvæmum sínum breytast
þau í biturt skrifstofúfólk eða emb-
ættismenn sem hella úr skálum reiði
sinnar yfir starfandi listamenn eða
ræða út í smæstu smáatriði snilldar-
legt handrit eða myndverk sem datt í
sjóinn fyrir mistök áður en það
megnaði að gera höfund sinn
ódauðlegan. Þessar deilur kristallast
alla leið inní samtök listamanna og
ætla mætti að ef réttlætinu væri full-
nægt þá yrðu höfð alger endaskipti á
rithöfundum og í stað þeirra sem nú
skrifa myndu þyrpast að skrifstofu-
menn frá hinu opinbera, barna-
kennarar og sjómenn með blaktandi
Ijóðeyra, hinir yrðu einfaldlega að fá
sér aðra vinnu.
Þannig mætti líka ætla að þjóðin
væri öll samsett úr þessum líka fína
listamannaefniviði og það er erfitt
að vera fremstur meðal jafningja. En
almenningur er ekki raunverulega
hrifinn af listafólki. „Ef Ólafur Jó-
hann Ólafsson væri erkitýpa lista-
mannsins væri kannski annað uppá
teningnum," segir Snæbjörn Arn-
grímsson, bókaútgefandi á Bjarti.
„En yfir heildina
finnst almenn-
ingi þetta til-
gerðar-
l e g i r
tappar
með sitt
gáfu-
mannaraus.“ „Ólafur Jóhann er
dæmi um þann listamann sem rauf
einangrunina og fór af landi burt og
sigraði heiminn,“ sagði Hannes Lá-
russon. „Stefán íslandi og Erró,
eru slíkir menn en hetjuskapur þess-
ara manna er fólginn í að þeir fóru.
Það hefur ekkert með gæði listarinn-
ar að gera. Ef Ólafur Jóhann færi að
rölta daglega niður Laugaveginn og
tylla sér inn á Sólon myndi almenn-
ingur missa áhugann. Halldór Lax-
ness er dæmi um mann sem tókst
fullkomlega þetta tvennt, að vera
góður listamaður og fara og sigra
heiminn.“
Tenqia Blóðbankann
við fíithöfundasam-
bandið
En til er fýrirbæri sem snertir við-
horf almennings til lista og lista-
manna í gegnum tíðina og Guðberg-
ur Bergsson kallaði örlæti listarinnar
í samtali við höfund þessarar greinar
sem birtist seinna á bók. „Áður var
breitt yfir ónytjungshátt manna og
sagt um sinnulausa þunglyndissjúk-
linga að þeir væru eflaust miskildir
listamenn,“ segir Guðbergur í bók-
inni. „Þessir kveinstafamenn fengu
þannig að dröslast í gegnum lífið,
ýmist í deyfð eða uppsveiflu, því að
ónytjungsháttur við heyskap og á
sjó, skortur á vítamínum, andlegir
gallar eða blóðleysi var frekar fyrir-
gefið þegar jafn andleg skilgreining
var fyrir hendi: það er angi af lista-
mannseðli í honum.“
En meðan Hannes Lárusson
harmar að „neðanmálsmenn í
myndlistinni” nái áhrifum vegna
rangrar ímyndar, tekur Guðbergur
því fagnandi að ritlistin sé notuð
sem „mannúðlegur huliðshjálmur
fýrir hálftruflað fólk.“ Honum finnst
það öðru fremur vera dæmi um
mannlega eiginleika listanna. „I
rauninni ætti allt blóðlaust og slappt
fólk að vera í samtökum listamanna
og geta lifað í von um listamanns-
styrk í stað þess að vera móðgað sem
sjúklingar hjá Tryggingastofnun rík-
isins. Það ætti að leggja hana niður
og tengja Rithöfundasambandi ís-
lands og kannski Blóðbankann líka.“
Snœbjörn Arngrímsson segir meðal-
talslistamanninn drekka rauðvín, fara á
Kaffibarinn ogganga í víðum mussum.
Brokkgengir
iðnaðarmenn
„1 dag sé ég einkum tvær týp-
ur meðal listamanna," segir
Hannes Lárusson. „Það eru ann-
ars vegar spenamenn sem eru á
opinberu framfæri hvað varðar
hrós, peninga og kerfisbundna
aðdáun og hins vegar skemmti-
krafta, en þeir eru kannski mesta
ógnunin í þessu öllu saman. Það
fór nefnilega saman að vera