Helgarpósturinn - 03.04.1997, Síða 22

22
RMMTUDAGUR 3. APRÍL1997
Rómantík
S T E P S
Jerzy Kosinsky
Steps
Vintage 1988
Draumkenndur
heimur Kosinskys
Mál og menning hefur sjaldan
eða aldrei státað af eins miklu
úrvali klassískra samtímaverka
og nú. Hér eru á feröinni kiljur,
mestan part frá útgáfufyrirtækinu
Vintage, og fást þær nú allar á
góðu veröi.
Gott dæmi um þetta er bókin
sem hér er til umfjöllunar. Það er
bókin Steps eftir Jerzy Kosin-
sky, en hún hefur veriö illfáanleg
hin síöustu ár.
Þaö þarf vart aö kynna höfund
á borö viö Kosinsky, svo stórt er
framlag hans til bókmenntasög-
unnar. Flestir munu þekkja bæk-
ur Kosinskys Painted Bird og
Being There.
The Steps er dálítið einkenni-
leg bók, hún líöur áfram og les-
andanum finnst hann stundum
vera staddur í furöulegum
draumi, enda frásagnirnar afar
Ijóörænar á köflum og standa
saman án nokkurs samhengis.
Efni frásagnanna er margslungiö
en oftar en ekki leiöir Kosinsky
lesandann inn í heim sem í hug-
um flestra er forboöinn og fyrir-
finnst jafnvel aöeins í villtustu
draumum fólks. Frásagnarstíll
Kosinskys er frábær í þessari
bók ogjaörar á köflum viö hreina
snilld.
Þótt bókin sé komin nokkuö til
ára sinna, en hún kom fyrst út ár-
iö 1968, þá er engin ellimerki aö
finna á henni. Þetta er ekki bók
fyrir hneykslunargjama en áhuga-
verö fyrir alla hina.
Bókin er 148 síöur, fæst hjá
Máli og menningu og kostar
1.295 krónur.
Clive Egleton
Warníng Shot
Coronet Books 1996
Breskur
atvörunjósnarí
Þaö er mat margra aö rithöf-
undurinn Cllve Egleton sé
fremstur meöal jafningja þegar
spennusagnagerö er annars veg-
ar. Síöasta bók Egletons, A Let-
hal Involvement, hlaut hreint
ótrúlegar viötökur og seldlst upp
hvarvetna. Aöalsöguhetjan í Let-
hal Involvement er fyrrverandi
njósnarinn Pcter Ashton og nú
birtist hann aftur f nýjustu bók
Egletons, Waming Shot.
Sagan hefst á því aö höfuö-
stöövar bresku leyniþjónustunnar
í Berlfn eru sprengdar í loft upp,
en þetta er aöeins viövörun og í
kjölfariö hefst æöisgengin eftirför
yAshtons í leit aö sökudólgunum.
Á bak viö tilræðið munu standa
íslamskir hrelntrúarmenn og
beinir Ashton sjónum sínum aö
talsmanni þeirra, sem er kaldrifj-
uö ung kona. Aston rekur spor
hennar til miövesturríkja Banda-
ríkjanna þar sem hún hefur ekk-
ert fagurt f hyggju. Þaö er ekkl aö
spyrja aö því aö breski njósnar-
inn Ashton er sá eini sem getur
stöövaö hana...
Warning Shot er skrifuö í gam-
aldags njósnasögustíl og ef kven-
fyrirlitning höfundar er undanþeg-
in þá veröur þetta aö teljast af-
bragös lesning.
Bókln er 410 síöur, fæst hjá
Máli og menningu og kostar
1.095 krónur.
Alvara
»«*r ‘Uk
.•stmwi*
Timothy Crouse:
The Boys on the
Bus
Ballantine Books 1989
(1972)
Fjölmiðlastjómmál
Þessi bók er míníklassíker á
sviöi nútímastjórnmála. Timothy
Crouse skrifaöi hana eftir aö
hafa fylgst meö forsétakosning-
unum í Bandaríkjunum 1972,
ekki stjómmálamönnunum sem
böröust um tilnefningu, heldur
meö blaöamönnunum sem dekk-
uöu atburöina. Titillinn vísar til
feröalagsins sem bíöur blaöa-
mannanna er sjá stóru banda-
rísku fjölmiölunum fyrir fréttaefni
úr stjórnmálaheiminum. Crouse
slóst f liö meö þeim, en hanri var
sjálfur blaöamaöur, og kynntist
vinnubrögöum einstaklinganna
sem eiga aö veita stjórnmála-
mönnum aöhald.
Sum portrettin í bókinni veröa
lesandanum Ijóslifandi. Þarna er
til dæmis Johnny Apple yngri
frá New York Times. Apple veit
af mætti sínum, hann erfulltrúi
eins stærsta og virtasta dag-
blaös f Bandaríkjunum og lætur
umhverfiö vita af því. Af þeirri
ástæöu þola kollegarnir hann
ekki. Blaöamenn eru feimnir
menn meö mikilmennskubrjál-
æöi; Apple skortirfeimnina,
skrifar Crouse.
Stórir fjölmiölar í Bandarfkjun-
um eru stofnanin svona eins og
Morgunblaðið á íslandi. Og hvor-
um tveggja er sameiginlegt aö
vera ekki alltaf í traustu jarösam-
bandi. I bókinni er sagt frá ólík-
um sjónarhornum blaöamanna
annars vegar og stjórnenda fjöl-
miölafyrirtækjanna hins vegar.
Blaöamenn eru fullir fyrirlitningar
á yfirmönnum sínum, sem líta á
þaö sem hlutverk sitt aö draga
úr broddinum f fréttaskrifum
þeirra sem gerst þekkja.
Bókin er — vel aö merkja —
skrifuö fýrir daga Watergate-
hneyksllsins sem knúöl Richard
Nixon forseta til afsagnar árlö
1973 og er vitnlsburöur um tíma
sem minna meira á (sland f dag
en Bandaríkin á líöandi stund.
Fööurlegt yfirlæti þeirra sem
meö völdin fara hylur sýn á þjóö-
félagsgerjun sem sföar þótti
marka tímamót.

Leyndarárátta í þágu hverra?
dögunum bar Mörður
^%Ámason fram fyrirspurn
á Alþingi, sem hann beindi til
Þorsteins Pálssonar dóms-
málaráðherra, þar sem óskað
var upplýsinga um vopnaforða
lögreglunnar, hvernig
löggæzlumenn vorir væru í
stakk búnir — svona yfir höfuð
að tala. Fyrirspyrjandi taldi
svör Þorsteins ófullnægjandi,
enda var ekkert á svari ráð-
herra að græða. Gott ef ráð-
herrann kvaðst ekki vera viss
um það hvort þessar upplýs-
ingar ættu að fara leynt!!
Eru það æviráðnu embættis-
mennirnir, sem fara með völd-
in í ráðuneytunum, eða ráð-
herrarnir?
Þessi rimma og nokkrar fleiri
á Alþingi nú nýverið, sem hafa
fjallað um upplýsingaskyldu
framkvæmdavaldsins gagn-
vart löggjafarvaldinu, hafa
óneitanlega vakið menn til um-
hugsunar með hvaða hugarfari
ríkisstjórnin samþykkti að lagt
yrði fram frumvarp til laga um
upplýsingafrelsi, frumvarpið
sem varð að svokölluðum upp-
lýsingalögum í byrjun ársins.
Manni sýnist a.m.k., að ekki
ríki mikill skilningur á meðal
embættismanna ráðherranna
á hlutverki sínu í stjórnsýsl-
unni.
Opinberlega hafa komið upp
dæmi um upplýsingatregðu
framkvæmdavaldsins, sem
komið hafa til kasta úrskurðar-
nefndar þessara mála, og mörg
önnur hafa komið fyrir nefnd-
ina. Sú örskamma reynsla, sem
er komin á lögin, hefur stað-
fest staðhæfingar um að ís-
lenzka stjórnsýslan einkennd-
ist af leyndaráráttu og jafn-
framt, að þar giltu geðþótta-
reglur í upplýsingamálum.
Vandræðagangurinn við að
koma þessari lýðræðisreglu á
koppinn er sönnun þeirrar
tregðu, sem ríkti hjá hinu opin-
bera. Það er satt að segja ís-
lendingum til skammar að hafa
látið Suður-Afríku skjóta sér
ref fyrir rass, en þar voru sam-
þykkt lög um upplýsingafrelsi
fyrr en hér á landi.
Hverjir flokka upplýsingar
sem trúnaðarmál?
Þegar ég hlustaði á vand-
ræði þingmanna við að afla
Fjölmiðlar
Halldór Halldórsson
skrifar
upplýsinga varð mér hugsað
til Moynihan-nefndarinnar í
Bandaríkjunum, sem fór í
saumana á flokkunarkerfi upp-
lýsinga í bandaríska stjórn-
kerfinu. Hún komst að þeirri
niðurstöðu að taka þyrfti á
leyndarreglum og setja mun
strangari reglur um hverjir
mættu flokka opinberar upp-
lýsingar, þrátt fyrir bein-
skeytta tilskipun Clintons
Bandaríkjaforseta frá 1995 til
allra stjórnardeilda um að þær
skyldu draga úr ofnotaðri trún-
aðarflokkun skjala. Nefnd
Daniels Moynihan öldunga-
deildarþingmanns sagði að
leyndin væri alltof mikil, m.a.
vegna regluskorts og þeirrar
„Sú örskamma reynsla,
sem er komin á lögin,
hefur staðfest staðhæf-
ingar um að íslenzka
stjórnsýslan einkenndist
af leyndaráráttu og jafn-
framt, að þar giltu geð-
þóttareglur í upplýsinga-
málum.“
staðreyndar, að um tvær millj-
ónir opinberra starfsmanna og
ein milljón verktaka hefðu enn
leyfi til að ákveða hvort upp-
lýsingar skyldu fara leynt eða
ekki. Nefndin lagði til snemma
í marz sl., að sett yrðu lög, þar
sem kveðið væri á um að sýna
þyrfti fram á „sannanlega þörf“
til að flokka skjöl (sem leyni-
eða trúnaðarplögg) og þá
vegna ótvíræðra öryggishags-
muna ríkisins.
Fyrirspurn: Hver er vinnu-
reglan hér og hvaða starfs-
menn hins opinbera og hálf-
opinbera hafa heimild til að
flokka skjöl sem trúnaðarmál
o.s.frv.?
Áskorun: Væri ekki ráð, að
þingmenn skipuðu nefnd tii
þess að kanna sjálfstætt þá
leynd sem ríkir í stjórnsýsl-
unni, hvaða reglur eða viðmið
séu notuð við trúnaðarflokkun
skjala, o.s.frv.
Páskaprédikun í
fréttatíma Sjónvarpsins
Ólafur Sigurðsson frétta-
maður á það stundum til að
detta í prédikanir. Það væri í
sjálfu sér allt í lagi, ef ekki væri
um að tefla fréttatíma Sjón-
varpsins. Reyndar á Ólafur
ekki langt að s'ækja tilhneig-
ingu til prédikana, allra sízt á
páskum. Sjálfur er ég þeirrar
hyggju, að blaða- og frétta-

1 •
menn geti varla svo vel sé skil-
ið fréttir og eigin skoðanir með
öllu að, þótt þeim beri að
reyna af fremsta megni.
Á hinn bóginn tel ég, að
breyta ætti fréttatímum sjón-
varpsins að því marki, að
fréttamenn bæði innlendra og
erlendra frétta fiytji í eigin
nafni fréttaskýringar, merktar í
bak og fyrir sem slíkar, til þess
að þeim gefist kostur á að fjalla
með persónulegri hætti um
viðburði, þar sem þeir reyndu
samt að draga fram ólík sjónar-
mið. Án fréttaskýringa geta
lekið inn í fréttatímana hleypi-
dómar fréttamanna og í versta
falli verður fréttaflutningurinn
að prédikun.
A annan í páskum fjallaði Ól-
afur um kosningabaráttuna á
Bretlandi, þar sem fjölmiðlar
fjalla allmikið um meint
hneykslismál þingmanna
íhaldsflokksins, einkum meint
kynlífshneyksli Piers Mer-
chant og 17 ára stúlku. Um
þetta eru skiptar skoðanir og
hin fræga gula pressa á Bret-
landi gerir mikið úr, eins og
vænta mátti. En virðulegri
blöð fjalla einnig um þessi mál
og brezku sjónvarpsstöðvarn-
ar.
Páskaboðskapur Ólafs var
hins vegar klár: Lauslæti gerir
stjórnmálamenn ekki vanhæfa.
Sagan sannar það! Þess vegna
eru þetta ekki fréttir, heldur
söluvara vondra blaða. Ég er
sammála staðhæfingu Olafs
um, að lauslæti per se geri
menn ekki vanhæfa. Hins veg-
ar á svona prédikun ekki
heima í frétt.
Ingólfur Hannesson íþróttafréttamaöur
„Þaö er útilokaö aö svara þessari spurningu á ein-
faldan hátt vegna þess aö ein bók hefur ekki breytt lífi
mínu svo nokkru nemi. Hins vegar hafa margar bækur
vakiö hughrif sem eru minnisstæö. Ég get nefnt fáein-
ar. Sölku Völku las ég sem drengur í Höll sumarlands-
ins viö Hvítárbrú og var nánast stjarfur nokkrar lestrar-
nætur vegna orösnilldar Laxness og persónulýsinga
hans, einkum hvaö varöaöi aöalpersónuna. Nokkrum
árum síöar, á gelgjuskeiöinu, uröu Ofvitar Þórbergs
Þórðarsonar tilefni minnisstæös hugarflugs, einkum
óborganlegar lýsingar hans á ætluöum engladansi hjá
Hjálpræöishernum og kynlífsbrölti í kirkjugaröinum viö
Suöurgötu. Á seinni árum get ég nefnt leiftrandi sögur
þeirra Gabriels García Márquez og Isabellu Allende,
llminn eftir Patrick Siiskind, Jólaóratóríu Görans
Tunström og Engla alheims Einars Guðmundssonar,
sem aö mínu mati er sannkallaö meistaraverk í einfald-
leik sínum og hlýju.
Reyndar held ég aö þaö sem einkum situr eftir í
gloppóttum bóklestri mínum séu bækur Halldórs Kiljan
Laxness, eöa öllu heldur sá merkilegi taóismi sem þar
rikir. Glíman viö aö skilja þann hugarheim hefur vafalitiö
haft umtalsverö áhrif á alla lesendur hans og breytt lífi
margra þeirra og hegöun á ýmsa lund. Ég hygg aö Lax-
ness veiti okkur beitarhúsamönnum hér á íslandi nýja
sýn á okkar eigin tilveru. Slíkt skiptir vísast verulegu
máli."