Alþýðublaðið - 21.11.1975, Blaðsíða 3

Sfefnuliós
Hörður Zóphaníasson skrifar
o
Að eitra
fyrir æskuna
Refurinn þótti mikill vargur
og olli bændum þungum
búsifjum. Þess vegna var
gripið til þess ráðs að reyna að
útrýma honum eða fækka,m.a.
með þvi að eitra fyrir hann.
Margir töldu þetta ómannúð-
lega aðferð og mæltu á móti
henni. Og manngæzkan náði
yfirhöndinni, svo að hætt var
að eitra fyrir refinn. Svo mikla
virðingu og samúð fékk refur-
inn. En eitrunin heldur áfram.
En nú er það ekki refurinn,
heldur æskan, sem eitrað er
fyrir. Og það er islenzka rlkið,
sem leggur til eitrið. Fleiri og
fleiri ungmenni verða áfeng-
inu að bráð. Börn og unglingar
verða ofurölvi. Rán, grip-
deildir, slysfarir og jafnvel
dauði sigla i kjölfar áfengis-
neyzlu barna og unglinga. En
mannúðin rumskar ekki I
brjóstinu. Eitruninni er haldið
áfram. Enda er það ekki ref-
urinn sem nú á hlut að máli,
heldur það sem kallað er á há-
tiðlegum stundum framtíð
þjóðarinnar, komandi kyn-
slóð.
Nú segir eflaust einhver, sem þetta les:
„Glórulaust ofstæki. Hóflega drukkið vin
gleður mannsins hjarta. Aðeins örfáir i-
stöðulitlir einstaklingar verða áfengis-
sjúklingar. Það er verið að mála skratt-
ann á vegginn. Og ef einhverjir unglingar
skvetta of miklu i sig á stundum, þá er það
bara vegna þess að áfengislöggjöfin er
svo vitlaus. Þetta lagastallt saman ef við
færum aldursmörk þeirra sem mega
kaupa og neyta áfengis niður i 18 ára ald-
ur.” Já, svo mörg voru þau orð, en hverj-
ar eru staðreyndirnar?
Ég hefi i sumar og hauststarfað i nefnd,
sem þingflokkarnir tilnefndu og hafði það
hlutverk að reyna að gera sér sem bezt
ljóst, hversu umfangsmikið áfengis-
vandamálið er á Islandi og hvað væri
helzttil úrbóta. Nefndin skrifaði mönnum
viðs vegar um landiðog spurði þá álits um
þessi mál. Svör frá fjölmörgu fólki bárust
og öll voru þau á einn veg. Afengisneyzla
var vaxandi vandamál, sérstaklega á-
fengisneyzla barna og unglinga.
Aárinu 1974hafði lögreglan i Reykjavik
afskipti af 11 börnun á aldrinum 12 til 14
ára vegna ölvunar. Hún hafði á þessu
sama ári afskipti vegna ölvunar af 46 ung-
lingum 15 ára og 160 unglingum 16 ára. En
þegar kemur að afskiptum lögreglunnar i
Reykjavik árið 1974 vegna ölvunar ung-
linga sem orðnir eru 17 ára, þá hleypur
tala þeirra upp I 231, 44 stúlkur og 187
drengir. Þessar tölur tala skýru máli, en
segja þó ekki nema litinn hluta sögunnar.
Hversu margir eru þeir á þessum aldri,
sem orðið hafa ölvaðir án þess að lenda i
höndum lögreglunnar? Það veit enginn,
en eflaust eru þeir margir.
Ég átti tal við 14 ára nemanda minn,
sem ég vissi að var farinn að neyta áfeng-
is. M.a. spurði ég hann: ,,Er ekki erfitt
fyrir krakka á þlnum aldri að ná I
áfengi?” Hann svaraði mér i mikilli ein-
lægni: „Það er miklu erfiðara að komast
hjá að drekka það.”
Einar Ingimundarson, bæarfógeti i
Hafnarfirði, segir: „Ég tel áfengisvanda-
málið i landinu vera eitt af helztu og
mestu vandamálum sem islenzka þjóðfé-
lagið á við að etja um þessar mundir og
raunar á siðustu 15 til 20 árum. Að mínu
áliti er það fyrst og fremst sivaxandi á-
fengisneyzla unglinga og jafnvel barria,
sem þar veldur mestu um. Ég er ekki viss
um aö sidrykkjumenn og ofdrykkjumenn
sem konnir eru til fullorðinsára séu nú um
þessar mundir tiltölulega miklu fleiri en
þeir voru t.d. fyrir 15 til 20 árum.”
Arið 1971 var áfengiskaupaaldur lækk-
aður i nokkrum fylkjum Kanada úr 21ári i
18 ár. Margir sögðu að unglingar 18 til 20
ára drykkju hvort sem væri og það væri
betra að viðurkenna þá staðreynd i lög-
um, heldur en um sifelld lögbrot væri að
ræða. En hvað gerðist? Yfirmaður fikni-
efnarannsóknarstofnunar Ontariófylkis,
dr. Daniel Archibald segir eftir könnun
sem stofnunin gerði: „Lækkun aldurs-
markanna hefur i för með sér stóraukna
drykkju 14 til 17 ára unglinga. Fleiri og
fleiri unglingar þurfa að leita aðstoðar
vegna ofdrykkju.”
í Bandarikjunum er svipaða sögu að
segja. Afengisvandamálið magnast og
nær til æ fleiri barna og unglinga. Þannig
segir t.d. yfirfræðslustjórinn i Phila-
delphiu: „Skólakerfi okkar á við meiri
vandamál að striða af völdum áfengis en
nokkurs annars.” Og dr. Morris Chafetz,
forstöðumaður áfengisvar.nastofnunar
rikisins, segir: „Rannsóknir cáckar sýna,
að meira en 1,3 milljónir barna á aldrin-
um 13 til 17 ára verða ölvuð a.m.k. einu
sinni i viku.”
Og hvað segja frændur okkar á Norður-
löndum, sem sérstaklega hafa kynnt sér
þessi mál?
Egill Jensen, yfirlæknir áfengisvarna-
miðstöðvar i Kaupmannahöfn: „Hér eru
15 til 16 ára unglingar sem eru orðnir
drykkjusjúklingar. Margir þeirra hófu á-
fengisneyzluna um það bil 12 ára gamlir.”
Olaf Burman áfengismálafræðingur i
Sviþjóð: „1 Sviþjóð eru um 300 þúsund
fullorðnir karlmenn áfengissjúklingar og
misnotkunar áfengis verður sifellt meira
vart hjá börnum og unglingum. Aldurs-
flokkarnir, sem neyta áfengis eru alltaf
að verða yngri og yngri.”
Kjölstad, yfirlæknir áfengisvarna i
Noregi segir: „Fullorðinn maður, sem
byrjar að neyta áfengis verður ef til vill
drykkjusjúklingur á 10 árum, en hann
getur orðið það á jafnmörgum mánuðum
ef hann byrjar drykkjuna innan við tvi-
tugt.”
Af þessu getum við séð að svona er á-
standið hér og svona er ástandið þar.
Æskufólk hérlendis og erlendis fellur i
valinn fyrir ofdrykkjunni. 1 kjölfar slikra
atburða siglir ótti, óhamingja og örvænt-
ing. Hvað skal gera? A að halda að sér
höndum? Þetta eru börn en ekki refir,
sem verið er að eitra fyrir. Hvar er nú
mannúðin og bræðralagið? Erninum var
nærri útrýmt með eitruninni. Hvað með
afkomendur okkar, börnin? Eiga þau
engan rétt á vernd gegn þessum voða?
Eigum við kannski bara að drekka skál
framtiðarinnar og halla okkur svo á hitt
eyrað og sofna?
f re ttaþraðurinn.
Dagsími til kl. 20: 81866
Kvöldsími 81976
Þegar verðstöðvun er ekki i
gildi, geta bókaútgefendur sett
hvaða verð, sem þeir vilja á bæk-
ur sinar, þar sem bækur eru ekki
undir verðlagsákvæðum. En ef
gefin er út ný bók, á meðan verð-
stöðvun er i gildi, þá geta bókaút-
gefendur ráðið verði bókarinnar
eftireigin geðþótta. Eru til mörg
dæmi þess, að reyfarabækur, sem
seldar eru i sjoppum, hafi hækkað
fyrirvaralaust, og er það oft gert
með þvi að lima nýjan verðmiða
ofan á þann gamla. Gott dæmi um
þetta sjálfræði bókaútgefenda er,
þegar eitt forlagið kallaði inn allt
upplag einnar ljóðabókar, sem
selst hefur mjög vel. Farið var að
minnka upplag bókarinnar hjá
útgefandanum, og þurfti hann þvi
að endurprenta, eða offsetprenta
nýtt upplag. Bókin var fyrst gefin
út árið 1964, en þegar offsetprent-
un bókarinnar komi aftur á
markaðinn, þá var að sjálfsögðu
um nákvæmlega sömu útgáfu að
ræða, nema nýtt verð var komið á
hana. Ekki var um það getið, að
um offsettprentun hafi verið að
ræða, sem að sögn útgefandans er
alveg lögmætt. Spurðum við hann
þá, hvort þær bækur, sem voru
kallaðar inn á gamla verðinu
hefðu farið aftur i bókabúðirnar á
nýja verðinu, en það hefði hæg-
lega getað verið, þar sem engin
breyting var gerð á bókinni. Sagði
hann að þeir hefðu selt innkölluðu
bækurnar i forlaginu á gamla
verðinu! Virðist þetta vera ein-
skær góðmennska, eða heiðar-
leiki hjá forlaginu, að selja þessar
innkölluðu bækur i heildsölu, i
staðinn fyrir að senda þær i bóka-
búðirnar á nýja verðinu. Það
hefði enginn getað uppgötvað
mismun bókanna, nema þá
kannski efnafræðingar.
Nú kunna margir að halda, að
þegar frumútgáfa bókar ér prent-
uð aftur, sé um endurprentun að
ræða, og þá um leið merkt hið
nýja útgáfuár. I þessu sambandi
hafa menn þá i huga söfunargildi
bókarinnar. Gildir þá titilblað
bókarinnar miklu máli, þvi þar er
ritað útgáfuár bókarinnar. Þetta
var i gildi áður en ljósprentunar-
vélin kom til sögunnar, þvi þá
þurfti að endurnýja blýátrið öðru
hvoru. Við hverja endurnýjun var
hægt að breyta þvi, sem miður fór
i fyrri útgáfunni, og er söfnunar-
gildið i þeirri breytingu fólgið.
Með offsetprentuninni, er ekki
um neina slika breytingu að ræða,
þar sem frumútgáfan er filmuð.
Nú hafa útgefendur bóka,
aldrei gert grein fyrir þessari
breytingu, og er þá ekki nema
von að kaupendur séu undrandi
yfir þessum sifelldu verðhækkun-
um á sömu útgáfu. Aður hélst
sama útgáfa á sama verði meðan
upplagið var til, en nú er sama
upplagið til endalaust.
Er það furðulegt, hve mikið
frjálsræði útgefendur hafa um
verð bóka, og að eftirlit á þeim sé
ekki aukið. Ef eitthvað er verð-
bólguaukandi, þá er það þetta
frjálsræði bókaútgefenda.
SKEYTI
Leikur með innistæðulausa
tékka verður úr sögunni
Morðtilræði við Neto
Samkvæmt fréttaskeyti frá
Luanda i gær var gerð tilraun til
að ræða forseta MPLA i Angóiú
af dögum. Forsetinn, dr.
Agostinho Neto, tók við embætti
sinu i gær. Hann hefur barist fyrir
frelsi Angólu frá þvi um 1955 og
hefur algerlega hafnað
portúgölskum yfirráðum.
Fra.mha.ld af forsíðu
Einar: „Já, en ég mundi segja,
að áramótagjöfin verði sú, að það
verði lokað fyrir það algerlega.”
Blm.: En hafið þið nú ekki verið
heldur linir við að loka á einstakl-
inga, sem hafa misnotað tékk-
ana?
Einar: „Það er algerlega i
höndum hvers einstaks banka. Ef
einhver banki óskar þess, þá get-
ur hann leyft mönnum að fara
yfir, eins og þeir vilja.”
Alþýðublaðið hafði samband
við Jóhann Ingjaldsson, aðalbók-
ara hjá Seðlabankanum, og
spurði hann, hver væri helzti
munurinn á þvi tölvukerfi, sem
bankarnir væru nú að taka upp
varðandi tékkana og þvi gamla
kerfi, sem þeir hefðu haft til
þessa.
Jóhann sagði, að munurinn
væri aðallega fólginn i þvi, að
tékkarnir virkuðu sjálfir sem
færslutæki. „Þetta er svipað eins
og gerst hefur erlendis, að tékkar
<eru áletraðir með leshæfu letri og
notaðir til innlestrar strax. Það,
sem tiðkaðist áður var, að gata-
spjöld voru útbúin fyrir hvern
einstaka.tékka.” Jóhann benti á
að það sem Reiknistofan væri að
gera, væri að samhæfa alla vinnu
bankanna varðandi viðskipta-
reikningana.
Að lokum sneri Alþýðúblaðið
sér til Björns Tryggvasonar,
bankastjóra Seðlabanka Islands,
og spurði hann, hvort hann teldi
ekki að bankarnir bæru sjálfir
nokkra ábyrgð á þvi að einstakl-
ingarmisnotuðu tékka, og jafnvel
að bankarnir stuðluðu að þessari
misnotkun. Björn Tryggvason
sagði: „Það er helzt að bankarnir
væru ábyrgir þannig, að þeir
skapi vandamál fyrir aðra, bæði
einstaka viðskiptavini og svo
aðra banka, ef þeir halda hlifi-
skildi yfir aðila með þvi að veita
honum áfram reikningsstöðu og
tékkaeyðublöð, þó hann sé búinn
að margbrjóta af sér. Að visu er
ekki hægt að tala um kröfuréttar-
lega ábyrgð.” Björn sagði að i
þessum málum væru þeir að
reyna að vernda tékkaformið
rrieð þvi að dengja ekki áhættunni
strax yfir á framseljandann held-
ur með þvi að beina athyglinni að
þeim, sem misnotar formið,
þ.e.a.s. útgefandanum. Þannig
megi vissulega tala um, að
minnsta kosti móralska ábyrgð
fyrir reikningsbankana, sem lok-
uðu ekki fyrir þá einstaklinga,
sem misnotuðu tékkana.
Blm.: Hafið þið einhverjar
reglur um það, að svipta menn
rétti til þess aö nota tékka?
Bjöm: „Við krefjumst þess að
viðskiptabankarnir loki eftir
þriðja brot, enda kemur Seðla-
bankinn fram fyrir þeirra hönd.
Það má kannski segja að Seðla-
bankinn sé eins konar samvizka
bankanna.”
Blm.: Og er þá lokað eftir
þriðja brot?
Björn: Já, það er gert i yfir-
gnæfandi tilfellum.”
Blm.: 1 hvaða tilfellum er það
ekki gert?
Björn: „Það skeður vissulega
að viðskiptabankarnir halda hlifi-
skildi yfir viðskiptavinum, sér-
staklega stórum fyrirtækjum,
sem ekki geta án tékkanna verið
og hafa önnur viðskipti við bank-
ana. Þannig hafa bankarnir setið
á sér og ekki sýnt þá hörku sem
skyldi.”
Blm.: Hefur þetta alltaf verið
Björn: „Nei, alls ekki- Gamla
kerfið var alveg öfugt. Þá dengdu
bankarnir vandamálinu út i bæ,
þvi allir tékkar sem komu inn i
bankann og mynduðu uppistöð-
una I innleggi inn á reikning voru
teknir með fyrirvara og ef i Ijós
kom að þeir væru ekki góðir, þá
skuldaði bankinn á reikning
framseljandans, sem þá þurfti að
leita til lögfræðinga út i bæ til
þess að innheimta tékkann. Þetta
vildum við stoppa og reyna hina
leiðina, taka að okkur innheimtu
og nota ekki þennan rétt strax á
framseljandann. Sú herferð hefur
staðið i ellefu ár, með misjöfnum
árangri eða jafnvel slæmum ár-
angri. A meðan hefur fjöldi tékk-
hafa aukizt stórkostlega, enda er
búið að koma flestum launþegum
i stórum fyrirtækjum inn á tékka-
reikninga.
Blm.: Telur þú að misnotkun
tékka hafi aukizt?
Björn: „Já, vissulega i krónu-
tölum en ekki hlutfallslega.
Blm.: En hver hefur þá verið á-
vinningurinn með breyttum
vinnuháttum varðandi téWcavið-
skiptin?
Björn: „Við höfum verndað
framseljandann og gert tékkana i
raun útgengilegri. Aðgerðirnar
hafa beinst að þvi að halda við
tékkaforminu og hlúa aö þvi sem
viðskiptaformi.”
Bjöm Tryggvason sagði, að
flestir innistæðulausu tékkarnir
kæmu frá hinum almenna
borgara og væru það yfirleitt lág-
ar upphæðir. Stóru upphæðirnar
kæmu hins vegar frá fyrirtækj-
um. Sektin fyrir að skrifa inni-
stæðulausa ávisun væri á milli
10—11% og yfirleitt reyndu menn
að komast hjá þvi að greiða slikt
oftar en einu sinni.
Alþýðublaðið
©
Föstudagur 21. nóvember 1975.