Alþýðublaðið - 06.10.1976, Qupperneq 9

8 OR YMSUM ÁTTUM
1ar
£ága&£^tSg
. ”*",*r*M kJ
A°* *"*"■&«
'sku,dafenij?
Þegar
Framsókn
skammar
íhaldið og
Moggann
Ekki virðist allt
með friði og spekt á
stjórnarheimilinu.
Tíminn hef ur að
undanförnu í leiður-
um sent Sjálfstæðis-
flokknum smá skot.
i leiðara Tímans í
gær bólar á ágrein-
ingi/ sem átt getur
nokkuð djúpar ræt-
ur, ef betur er að
gáð.
Þar ræfiir Þórarinn
Þórarinsson um skulda
söfnun tslendinga
erlendis, og segir tölur
heldur iskyggilegar i
þeim efnum. Þrátt fyrir
verulegan bata á
vióskiptakjörum séu
verulegar horfur á aó
viðskiptahallinn við út-
lönd verði um tólf
milljarðar króna á þessu
ári.
Þórarinn segir það
tvennt, sem mestan þátt
hafi átt i þvi að viðskipta-
hallinn hefur minnkaö á
þessu ári. í fyrsta lagi
batnandi viðskiptakjör og
i öðru lagi aðgæzla af
hálfu stjórnvalda i
sambandi við innflutning-
inn. Hefði sú aðgæzla ekki
komið til, myndi inn-
flutningurinn hafa orðið
mun meiri og við-
skiptahanninn meiri að
sama skapi.
Siðan segir Þórarinn:
„Fyrir viðskiparáðherra
hefur það verið allt annað
en létt verk að stuðla að
slikri aðgæzlu. Allir hafa
verið sammála um að
beita ekki róttækum inn-
flutningshöftum. T.d.
hafa ekki komið neinar
kröfur fram um það frá
stjórnarandstöðunni,
nema siður sé. Innan ann-
ars stjórnarflokksins,
Sjálfstæðisflokksins, hef-
ur það alltaf verið öflug
krafa, að hafa innflutn-
inginn sem frjálsastan,
þótt það leiddi til
stórfelldrar skuldasöfn-
unar. Aðstaða hefur þvi
ekki verið fyrir hendi til
að beita nema vægum
hömlum til að spyrna
gegn meiri innflutningi en
þjóðin hafði efni á. Veru-
lega hefur þó áunnizt i
þeim efnum og á það sinn
þátt I þvi, að viðskipta-
hallinn hefur minnkað.”
Þá segir Þórarinn
Þórarinsson: „Þótt
viðskiptahallinn sé kom-
inn niður í 12 milljaröa á
ári, er enn langt i land
þangað til jöfnuði er náð,
sem er það takmark, sem
hagfræðingar eru sam-
mála um að verði að nást
- á æstu tveim til þremur
árum, ef þjóðin á ekki að
lenda i botnlausu skulda-
feni. Þess vegna er siður
en svo enn- komið það
ástand, eins og helzt virð-
ist mega lesa út úr for-
ustugrein Mbl. nýlega, að
nú megi láta allt frjálst og
aflétta öllum ráðstöfun-
um til að halda innflutn-
ingi og þjónustukostnaði i
hófi. Af þvi hlyti
óhjákvæmilega að leiða,
að viðskiptahallinn ykist
aftur og þjóðin kæmist
ekki hjá þvi að lenda i
skuldakviksyndinu.”
Hér er Þórarinn
beinskeyttur, þegar hann
„skammar” Morgun-
blaðið og ráðherra Sjálf-
stæðisflokksins fyrir
óábyrga stefnu I efna-
hagsmálum. Hann segir,
aö það hafi ekki verið létt
verk fyrir viöskiptaráö-
herra, Olaf Jóhannesson,
aö stuðla að aðgæzlu i
innflutningi. Þar hlýtur
hann að hafa oröiö að
berjast við samráðherra
sina i rikisstjórn. — Þá
segir Þórarinn, að ef
stefna Sjálfstæðisflokks-
ins hefði náð fram að
ganga, hefði hún leitt til
stórfelldrar skuldasöfn-
unar. Einnig kemur fram
hjá honum, að ekki hafi
verið aðstaða til að beita
nema vægum hömlum
gegn innflutningi, og er
þvi ljóst, að Framsóknar-
flokkurinn hefur i rikis-
stjórn viljað stórauka
innflutningshömlur. 1 lok-
in skammar Þórarinn svo
Morgunblaðið fyrir
óábyrg skrif í forystu-
greinum.
Vart getur þessi
ágreiningur farið fram
hjá nokkrum manni, og
talsvert hlýtur að vera á
undan gengið, þegar Þór-
arinn skrifar slikan
leiðara. Af þessu má ljóst
vera, að ekki hefur andi
friðar og skilnings svifið
yfir vötnum rlkis-
stjórnarinnar inni i
gamla stjórnarráðshús-
inu.
En á þennan hátt hefur
Timinn að undanförnu
verið að hnýta I Morgun-
blaðiö og Sjálfstæðis-
flokkinn, án litilla eða
engra viðbragða þaðan.
Það er rétt eins og Sjálf-
stæðisforingjunum sé al-
veg sama um Framsókn
og orð Framsóknar-
manna. eða þá, að þeir
taka ekkert mark á þeim.
Þó má þeim vera ljóst, að
með þessum skrifum er
Framsóknarflokkurinn
að eigna sér batnandi
viðskiptajöfnuð og
kannski batnandi hag
íslenzkrar þjóðar.
Saumnál-
arleit
Morgun-
blaðsins
1 Staksteinum Morgun-
blaðsins eru gerð að um-
ræðuefni viðtöl, sem Al-
þýðublaðið hefur átt við
nokkra félaga i Sam-
tökum frjálslyndra og
vinstri manna. Segir þar
m.a. að eftirtektarvert sé
hve blaðið sé fundvist á
viðmælendur, sem heldur
vilji að Samtökin starfi
áfram I óbreyttri mynd
en að þau sameinist AI-
þýðuflokknum.
í þessu sambandi eru
nefnd nöfn þeirra Kára
Arnórssonar, skólastjóra,
Einars Hannessonar,
fulltrúa og þeirra Stein-
unnar Finnbogadóttur og
Margrétar Auðunsdóttur.
Lokaorð Staksteina eru á
þessaleið: „Alþýðublaðið
hefur og tekið samþykkt-
inni (Vestfjarðasam-
þykktinni) með tviræðum
hætti, vægast sagt, eins
og saumnálarleit þess að
SFV-fólki, sem ekki vill
sameinast Alþýöuflokk-
num, gefur nokkra vis-
bendingu um.
I þessum skrifum
Morgunblaðsins koma
fram verulegar áhyggjur
af þvi, að Alþýðublaðið
skuli ekki leita eftir við-
tölum við Samtakamenn,
sem tvimælalaust vilja
sameinast Alþýðu-
flokknum. Þessi um-
hýggja Staksteina fyrir
Alþýðuflokknum og þar
með Samtökunum er á-
stæðulaus. Alþýðublaöið
hefur leitaö eftir
skoðunum fólks, sem
talsvert hefur komið við
sögu Samtakanna, en
ekki er endilega vist að
þær skoðanír endurspegli
vilja meirihluta Samtak-
anna. Er ekki bara rétt að
leyfa Samtakafólkinu að
gera upp hug sinn I ró og
næöi. Þetta kemur allt I
ljós fyrir næstu kosning-
ar. Alþýðuflokkurinn
stendur jafn beinn þrátt
fyrir skiptar skoðanir i
Samtökunum og áhugi
Morgunblaðsins breytir
iitlu. —AG—
Miðvikudagur 6. október 1976>iai
ffiSS’v
S3ST ’lMiðvikudagur 6. október 1976
VETTVANGUR 9
Sjónvarp er þáttur I
daglegu lifi á svo til
öllum heimilum á
tslandi. Það rýfur ein-
angrun héraða og ein-
staklinga, flytur fróðleik
og list og styttir þjóðinni
stundir.
Engri tækninýjung
hefur verið tekið með
meiri áhuga hér á landi.
íbúar heilla byggðar-
laga hafa boðið fram
lánsfé og sjálfboðavinnu
til að koma upp endur-
varpsstöðvum, ef þær
fengust ekki nógu fljótt á
annan hátt.
Þegar á allt þetta er
litið, virðist næsta ótru-
legt, að íslendingar
skuli hafa verið meðal
siðustu þjóða að koma
sér upp sjónvarpi, og
það hafi kostað harða
baráttu i meira en ára-
tug. Forráðamenn
Ríkisútvarpsins mafettu i
fyrstu áhugaleys, en sið-
ar beinni andstöðu, er
þeir gerðu tillögur um
islenzkt sjónvarp. Er af
þvi mikil og næsta
furðuleg saga, og
fléttast inn i hana utan-
rikis- og varnarmál,
menningartogstreita og
margvisleg stjórnmál,
eins og nærri má geta.
Fyrstu hugmynd-
ir um íslenzkt
sjónvarp
Það mun hafa verið á árunum
1953-54, að Vilhjálmur Þ. Gisla-
son, þáverandi útvarpsstjóri,
setti fram fyrstu alvarlegar hug-
myndir um stofnun islenzks sjón-
málaráðherra I bréfi og fylgdu á-
ætlanir Gunnlaugs Briem.
útvarpsstjóri fékk engar undir-
tektir.
Menntamálaráöuneytið var
ekki eina ráðuneytið, sem fékk
bréf um sjónvarpiö á þessu ári,
1954. Þá um haustið bað varnar-
liöið á Keflavikurflugvelli utan-
rikisráöuneytið um leyfi til aö
koma upp sjónvarpsstöö á flug-
vellinum. 1 marz, 1955, var slikt
leyfi veitt, en með ýmsum skil-
yrðum, þar á meðal að stöðin
skyldi ekki vera sterkari en 50
vött og sendingum hennar beint i
tiltekna átt. Þannig hélt sjón-
varpið innreið slna á Islandi i
bragga á Miðnesheiði.
Það er athyglisvert, aö islenzk-
um yfirvöldum þótti ekki ómaks-
ins vert að skýra þjóðinni frá
þessum tiðindum. Mun hafa verið
litiö á þetta sem eina af mörgum
ráðstöfunum, sem gera þurfti til
þess að varnarliðsmenn yndu sér
innan girðingar flugvaliarins, en
sæktu sem minnst til Islenzkra
byggða.
Nú vikur sögunni aftur I Lands-
simahúsið við Austurvöll þar sem
Rikisútvarpið hafði þá aðsetur. í
ársbyrjun 1957 samþykkti nýkjör
útvarpsráð eftir tiliögu
formanns þess, Benedikts
Gröndal, að beina þeirri spurn-
ingu til menntamálaráðherra,
sem þá var dr. Gylfi Þ. Gislason
hvort sjónvarp væri i verkahring
Rikisútvarpsins eða ekki. Hinn
30. janúar svaraði ráðherrann og
úrskurðaði, að svo væri. Var það I
samræmi við þann alþjóðlega
skilning, að til útvarps teljist bæði
hljdðvarp og sjónvarp, og væri
þvi litið svo á, að gildandi lög um
útvarp næðu einnig til sjónvarps
hér á landi.
Aiþingi
fjallar um málið
Haustið 1957 kom sjónvarp
fyrst til kasta hinna vitru manna,
Svo var mál með vexti, aö endur-
nýja þurfti lagaheimild til að nota
tekjuraf Viðtækjaverzlun rikisins
til að greiða byggingaskuldir
Þjóðleikhússins. Fjárhagur
Rikisútvarpsins var að ýmsu leyti
vel tryggður I upphafi, en eftir
það hafa valdamenn i landinu
verið furðu skilningssljóir á þarf-
ir stofnunarinnar, eins og bezt
mátti sjá á þvi, að tekjustofn var
tekinn af útvarpinu til að byggja
' leikhús, en fyrir bragðið er út-
varpið enn þann dag I dag
''v flutningsgjöldum innfluttra
sjónvarpsviðtækja rynni til starf-
seminnar. Var þetta meginatriði,
sem siðari framkvæmdir byggð-
ust á. Hinn 31. júli, 1961, sendu
þeirmenntamálaráðherra þessar
tillögur sinar.
A Keflavikurflugvelli gerðist
það i april, 1961, að varnarliðið
sótti um heimild til að stækka
sendistöð sjónvarpsins, sem þar
hafði starfað i sex ár, úr 50 vött-
um i 250. Enn var leyfi veitt
og öðru sinni vissi þjóðin ekkert
um málið fyrr en löngu siðar.
Haustið 1961 gerði Þórarinn
Þórarinsson fyrirspurn á Alþingi
innar og Noröurlands. Þar eð
sjdnvarpssending er um margt
náskyld þráðlausum sima, kom
þessi reynsla að góðum notum við
áætlanagerð fyrir sjónvarpskerfi.
Rétt þótti að nota sömu staði á
fjöllum uppi fyrir hvorttveggja,
til dæmis á Skálafelli.
Briem taldi nú, að unnt væri að
senda sjónvarpsdagskrá beint frá
Skálafelli til Norðurlands.
Erlendir verkfræðingar höfðu
ávallt hrist höfuðið yfir slikum
hugmyndum og töldu þetta
óhugsandi, en okkar menn voru á
annarri skoðun. Nú höfðu þeir
sannað með þráðlausa simanum,
er nú á annað hundrað.
Enn var gerð áætlun um
væntanlegar tekjur sjónvarpsins,
og kom þar á daginn, það sem
útvarpsstjóri og formaður út-
varpsráðs höfðu bent á I fyrstu
áætlun sinni 1961, að óhjákvæmi-
legt reyndist að fá aðflutnings-
gjöld af sjónvarpstækjum til þess
að endar næðust saman.
Loks var I sjónvarpsskýrslunni
fjallað um skipulagsmál og gerð
tillaga um þá verkaskiptingu,
sem siðan hefur verið innan
Rikisútvarpsins. A6 lokum var
fjallaö um skólasjónvarp og ýms-
ar hliðar á væntanlegri dagskrá.
SJÓNVARP A (SLANDI
(það er næstu fjórum árum) skal
allur ágóði af sölu þeirra renna til
undirbúnings og reksturs sjón-
varps á tslandi.”
Ekki reyndist skilningur al-
þingismanna rikur. Þessi fyrsta
tillaga um beina fjárveitingu til
islenzks sjónvarps, sem fyrir
augu þeirra bar, var kolfelld, 16 á
móti, en aðeins 5 með.
Næstu misseri var ýmislegt
bollalagt um sjónvarp, en litið
gerðist, enda var bolmagn Rikis-
útvarpsins næsta takmarkað. A
árinu 1959 fluttu þeir Einar
Olgeirsson og Jónas Arnason
fyrstu tillöguna á alþingi, þar
sem mótmælt var útvarps- og
sjónvarpsrekstri varnarliðsins á
Keflavikurflugvelli, en hún kom
ekki til umræðu. Þeir fullyrtu, að
alimargir Islendingar hefðu þá
eignazt sjónvarpstæki til að horfa
á dagskrá Keflavikurstöðvarinn-
ar.
Nú var tiðindalaust af báðum
vigstöðvum fram á árið 1961. Þá
fékk Rikisútvarpið erlendan sér-
fræðing, Belgiumanninn George
Hansen, sem var yfirverkfr.
Eurovision, til að koma hingað
til lands og lita á aðstæðúr til
sjdnvarps. Þessi ágæti maður
dvaldist hér u m sinn og kynnti sér
Sjónvarpsnefnd I desember 1963
varps. Um þær mundir var sjón-
varp að verða almennings eign i
Vestur-Evrópu og Norður-
Amerlku, og heföi þá Island átt að
stiga fyrstu sporin á þeirri braut,
ef dæma mátti eftir þeim hraða,
sem var á upphafi útvarps hér á
landi upp úr 1920. En svo varö
ekki.
Vilhjálmur hafði áhuga á að
koma upp tilraunasjónvarpi, er
sýna mætti þjóðinni á 25 ára
afmæli Rikisútvarpsins, sem var
i desember 1955. Hann bollalagði
um máliö við Gunnlaug Briem,
verkfræöing útvarpsins og núver-
andi póst- og simamálastjóra.
Hinn 24. ágúst 1954 lagði útvarps-
stjóri tillögur sinar fyrir mennta-
húsnæðislaust. Er sannarlega
kominn timi til að bæta fyrir
syndir liðinna ára og koma fjár-
hag stofnunarinnar I það horf, að
hún geti eignazt þak yfir höfuðið.
Rikisútvarpið þarf ekki að reisa
stórhýsi, og mundi engum bregða
þótt bankar eöa skólar reistu
byggingu sem þá er útvarpið hef-
ur ekki getað ráðizt i á 40 ái-a
starfsferli.
Hverfum aftur i sali Alþingis.
Þar sem nú frumvarp um að nota
tekjur viötækjasölunnar til ann-
arra þarfa kom fyrir Neðri deild,
flutti Benedikt Gröndal alþingis-
maður breytingatillögu þess efn-
• is, að „Hefjist innflutningur
sjónvarpstækja á þessu árabili
alla málavöxtu, en skrifaði eftir
heimkomu skýrslu. Taldi hann,
að sjálfstætt, islenzkt sjónvarp
væri framkvæmanlegt, og lagði
til að reist yrði sendistöð I
Reykjavik, sem mundi ná til
100.000 manns. Gæti 20 manna
starfslið skilaö 2-3 klukkustunda
dagskrá, ef notað væri allmikið
erlent efni.
Útvarpsstjóri Vilhjálmur Þ.
Gislason og formaður útvarps-
ráðs Benedikt Gröndal gerðu á
grundvelli álitsgerðar Hansens
tillögur um islenzkt sjónvarp.
Töldu þeir, að á fimm árum
mundu notendur verða 13.000 á
100.000 ibúa svæði, en þó yrði
óhjákvæmilegt, að hluti af að-
varðandi stækkun Keflavikur-
stöðvarinnar. Þegar hann hafði
fengið svör við spurningu sinni,
réðist hann á rikisstjórnina fyrir
að veita erlendum aðila einok-
unaraðstöðu til sjónvarps i land-
inu, og hófust þar með mikil
deilumál, svo að varla voru önnur
meiri með þjóðinni næstu fimm
árin.
Sjónvarpstæki
streyma
inn í landið
Snemma á árinu 1962 var lagt
fram á Alþingi frumvarp um að
endurnýja enn til fjögurra ára
heimildina til að verja tekjum
viðtækjasölunnar til annarra
þarfa. Flutti nú Benedikt aftur
breytingatillögu, sem hljóöaði
svo: „Hagnaður Viðtækja-
verzlunar rikisins af innfiutningi
sjónvarpstækja skal renna til
Rikisútvarpsins til undirbúnings
og rekstrar sjónvarps.”
Nú þurfti ekki að segja EF
sjónvarpstæki verða ftutt inn.
Þau streymdu inn i landið um
þessar mundir.
Viðbrögð alþingis urðu nú önn-
ur en 1957. Við atkvæðagreiöslu
var viðhaft nafnakall, og var til-
lagan samþykkt með 18 atkvæð-
um gegn 12. Varð nokkur úlfa-
þytur út af þeim leikslokum, enda
klofnaði sjálf rikisstjórnin i þrjá
hluta i málinu.
Vegna tillögu þessarar safn-
aðist Islenzku sjónvarpi nokkurt
fé næstu árin, en ekki nægði það
til framkvæmda. Meginþýðing til-
lögunnar var hins vegar að sýna
breytt viðhorf alþingismanna frá
1957, en um leið hina hörðu and-
stööu, sem sjónvarpið átti við að
etja.
Vorið 1963 hélt Gylfi Þ. Gislason
menntamálaráðherra marga
fundi til þess að reyna að finna
sjónvarpsmálinu þá stefnu, er
þiokað gæti þvi fram. 'A þessum
fundum voru ráðuneytisstjóri,
Birgir Thorlacius, útvarpsstjóri
og formaður útvarpsráðs og full-
trúar Sjálfstæðisflokksins I út-
varpsráði, þeir Sigurður Bjarna-
son og Þorvaldur Garðar Krist-
jánsson. Voru rædd mörg mis-
munandi drög að hugsanlegum
lögum um íslenzkt sjónvarp, hug-
myndir um tilrauna- eða skóla-
sjónvarp og margar fleiri tillög-
ur. Ekki báru þessi fundahöld ár-
angur, og strandaði málið aöal-
lega á þeirri hugmynd að byrja
með sjónvarp fyrir Reykjavik
eina, sem þótti ekki aðgengilegt,
eða þá að talið var vonlaust að fá
tolltekjur af innfluttum
s jón varpstækjum.
Gunnlaugur Briem, póst- og
simamálastjóri, var nú beðinn aö
gera nýja áætlun um hugsanlega
dreifingu sjónvarpsefnis um
landið.Þegarhér varkomið sögu,
hafði Landssimi tslands komið
upp þráðlausu simasambandi
milli nokkurra staða á landinu,
þar á meðal milli höfuöborgar-
að þetta var hægt. Mun auðveld-
ara virtist að koma sjónvarpi um
landið en áður hafði verið talið.
Hinn 22. nóvember 1963 sam-
þykkti rikisstjórnin loks að
hrinda af stað undirbúningi
islenzks sjónvarps. ólafur Thors
hafði verið áhugalaus um islenzkt
sjónvarp, en nú var Bjarni Bene-
diktsson tekinn viö og hafði aðra
skoðun. Menntamálaráðherra
skipaði útvarpsráð og útvarps-
stjóra I nefnd til að gera nákvæm-
a áætlun um stofnkostnað sjón-
varps, kostnað við hvern áfanga i
útbreiðslu þess, reksturskostnað,
svoogum starfrækslu, senditima
og dagskrárstjórn.
í sjónvarpsnefnd sátu þessir
menn: Benedikt Gröndal, for-
maður, Vilhjálmur Þ. Gislason,.
Siguröur Bjarnason, Þorvaldur
Garðar Kristjánsson, Þórar-
inn Þórarinsson og Björn Th.
Björnsson. 1 janúar 1964 bættist i
nefndina Þorsteinn Hannesson,
en hann haföi þá verið kjörinn I
útvarpsráð.
Nefnd þessi lagði drög aö við-
tækri gagnasöfnun og vann mikið
starf. Tækniiegir ráðunautar
hennar voru póst- og simamála-
stjóri og þeir Siguröur Þorkelsson
forstjóri og Sæmundur Óskars-
son deildarverkfræðingur, báðir
við Landssima íslands. Var og
leitað til margra fleiri aðila, inn-
an lands og utan.
Sjónvarpsnefndin skilaði
skýrslu sinni I marz 1964. Þótt
ýmislegt hafi breytzt er óhætt að
segja, að skýrslan hafi verið sú á-
ætlun, sem islenzkt sjónvarp var
byggt eftir. Hefur i öllum aöal-
atriöum verið fylgt þeirri stefnu,
sem sjónvarpsnefndin mótaði.
Nefndin byrjaði á þvi að gera
sér grein fyrir þvi i höfuödráttum
hvers konar sjónvarpsdagskrá
væri hugsanleg við islenzkar að-
stæður og innan þess ramma
kostnaðar, sem hér hlyti að ráða
rikjum. Voru gerð drög að dag-
skrá nokkurra vikna, og má I
þeim frumhugmyndum finna
ýmislegt, sem siðar reyndist vera
vinsælt og jafnvel sögulegt efni,
svo sem þáttinn Muni og minjar
undir stjórn Kristjáns Eldjárns
og ýmsa fleiri af islenzkum þátt-
um sjónvarpsins.
Þá voru gerðar áætlanir um
stofnkostnað vegna húsnæðis og
tækja, en þar var gert ráð fyrir
nokkru þrengri stakk en siðar
hefur verið sniðinn, og þó I aöal-
atriðum eins. Ennfremur voru
gerðar áætlanir um byggingu
sendistöðva og endurvarps-
stöðva, og er i þvi sviði skemmst
frá að segja, að útbreiðsla sjón-
varps um landið hefur orðið örari
en nefndina óraði fyrir. Er það
sama reynsla og menn hafa öðl-
azt i flestum öðrum löndum, en
ekki sakar að gera áætlanir með
nokkurri varúð hvað slik atriði
snertir.
Gerð var áætlun um reksturs-
kostnaö, og var þar reiknaö með
30manna starfsIiði.Það varð raun-
ar milli 40 og 50 i fyrstu, en hefur
siðan vaxið með stofnuninni, og
Baráttan gegn
Ameríska
sjónvarpinu
Nú vikur sögunni aftur til
sjónvarps varnarliðsins á
Keflavikurflugvelli. Það var nú
orðið að miklu deilumáli meðal
landsmanna, en sjónvarps-
viðtæki, sem náðu sendingum
stöðvarinnar, skiptu þúsundum.
Af hálfu þeirra, sem börðust
gegn ameriska sjónvarpinu, bar
hæst svokallað ávarp sextiu-
menninga, sem fram kom I marz
1964, um það bil sem sjónvarps-
nefndin var að ljúka störfum. Það
var áskorun til alþingis um að
takmarka útsendingar varnar-
liösstöðvarinnar þegar við flug-
völlinn sjálfan, og voru færöar
fram ýmsar ástæður þeirri kröfu
til styrktar.
Fylgismenn ameríska sjón-
varpsins létu ekki á sér standa.
Þeir tóku að safna undirskriftum
um hið gagnstæöa, aö engar
hömlur yrðu settar á frelsi manna
til að horfa á hvaða sjónvarp, sem
sinni var meginhluti hreyfingar-
innargegn ameriska sjónvarpinu
innan þeirra stjónrmálaflokka,
sem yfirleitt höfðu fylgt að
málum þátttöku Islands i
Atlantshafsbandalaginu og dvöl
varnarliðsins i landinu. Það kom
á daginn, að þjóðerniskennd var
engu minni i röðum þessara
flokka en andstæöinga þeirra, og
stuðningsliö rikjandi utanrikis-
stefnu klofnaði nú frá óbreyttum
liðsmönnum fram i forustulið.
Fyrir mörgum var ekki um að
ræða frelsið til að horfa á sjón-
varp, heldur frelsið til að reka
sjónvarpsstarfsemi á Islenzku
landi.
Þetta mál varð að miklum
þætti i sögu sjónvarps á Islandi,
hvort sem mönnum likar betur
eða verr. Að visu leiddi Rikisút-
varpið, þar með talin sjónvarps-
nefndin, það hjá sér og vann að
undirbúningi islenzka sjónvarps-
ins eins og ekkert væri. En
Keflavikurmálið ýtti óneitanlega
á eftir og hefur ef til vill flýtt
islenzku sjónvarpi um 1-2 ár.
Tolltekjur af tækjum, sem keypt
voru til aö horfa á Keflavikur
dagskrána, komu islenzka sjón-
varpinu til góða. Þær tekjur heföu
komið hvort sem var, en nokkru
siðar, ef aðeins hefði verið um
islenzka sjónvarpiö að ræða.
Lagabreytingu
þurfti til
Við skildum þar við, sem
sjónvarpsnefndin hafði skilað
áliti sinu og var það sent öllum
ráðherrum i rikisstjórn. Fékk það
góðar viðtökur, en svo stóð þá á,
að komið var að þinglokum og
óhugsandi að fá afgreitt nýtt
frumvarp um sjónvarp. Það
þurftiað visu ekki almenna heim-
ild til aö koma á fót,sjónvarpi, til
þess dugði útvarpslöggjöfin, þótt
gömul og ófullkomin væri, sam-
kvæmt þeim skilningi, að útvarp
væri bæði hljóðvarp og sjónvarp.
En það varð ekki komizt hjá sér-
stökum lagaheimildum til að nota
tolltekjur af sjónvarpstækjum i
þágu hins væntanlega, islenzka
sjónvarps.
Nú komu að góðu haldi ráð, sem
gamlir þingmenn stundum kenna
jngum. Þingið var langt komið I
meðferð á frumvarpi að nýrri
tollskrá, og heiUaráöiö var að
hengja sjónvarpið aftan á toll-
skrána. Það var raunar ekki svo
langsótt, þvi að ráðstöfun á toU-
tekjum af sjónvarpstækjum var
kjarni málsins.
skránni væri ekkert islenzkt sjón-
varp.
Eftir að þessi ákvörðun hafði
verið tekin, gaf menntamálaráö-
herra Rikisútvarpinu fyrirmæli.
um að hefja,,.... þegar undirbún-
ing að þvi að koma sem fyrst á
laggirnar Islenzku sjónvarpi.” I
sama bréfi var heimild fyrir ráð-
ningu fyrsta starfsmanns sjón-
varpsins, sem varð nokkrum vik-
um siöar Pétur Guöfinnsson, þá
starfsmaður Evrópuráðsins i
Strassbourg, og hefur hann verið
framkvæmdastjóri sjónvarpsins
tU þessa.
Skriður
kemst á málið
NU hófst hinn virki undir-
búningur, og er ekki ástæða til að
rekja hann itarlega á þessum
vettvangi. Húsakynni voru valin,
gert samkomulag við útvarps-
stofnanir hinna Norðurlandanna
um veigamikla tæknilega hjálp,
ákveðin kaup á tækjum, ráðið
starfsfólk og það sent til þjálfunar
i öðrum löndum. Danska sjón-
varpiö hélt sérstakt námskeið
fyrir islenzkt sjónvarpsfólk, Sviar
lánuðu hingað stóran sjón-
varpsvagn, Norðmenn og Finnar
lögðu fram sérfræðinga og tæki.
Tvö ár eru ekki langur timi til
undirbúnings, en haustið 1966
hóf sjónvarp Rísisút-
varpsins útsendingu, og þarf vart
að segja segja sögu þess lengra,
eftir þaö þekkja landsmenn hana
meira eöa minna af eigin raun.
Það er af Keflavikurmálum að
segja, að deilur um sjónvarps-
stöðina TFK fóru sifellt harðn-
andi, og kom jafnvel til útvarps-
umræðna um málið á alþingi.
Landsfeður höfðu af málinu mikl-
ar áhygggjur og hygg ég, aö
islenzk stjórnvöld hefðu fundið á
þvi lausn, ef Ameriku-
menn hefðu ekki sjálfir orðið
fyrri til.
Um þessar mundir var banda-
riskur ambassador I Reykjavik
James K. Penfield, en yfirfor-
ingi varnarliðsins Ralph
Weymouth aðmlráll. Er það mál
kunnugra, að vart hafi veriö i
þessum stöðum tveir menn, sem
voru Islandi vinsamlegri en
þessir. Penfield ambassador
hafði lært að taka i nefið og bauö
mönnum úr dósum sinum, er
hann spurði tiðinda. Weymouth
aðmiráll fékk sér jeppa og þaut á
honum um fjöll og firnindi með
konu og barnahóp. Það var eins
líklegt að hitta hann I f jörunni viö
Garðskagavita eins og I veizlusöl-
um Reykjavikur.
Unnið að gerð dagskrár rétt fyrlr byrjun 1966
þeim þóknaöist. Var áskorun
þessi send alþingi með 14.680
undirskriftum.
1 deilum manna á meðal, á
málfundum og i blöð-
um bar annars vegar mest á rök-
semdum um að ameriska sjón-
varpiö skapaði hættu fyrir
menningu þjöðarinnar, sérstak-
lega með þvi að hafa áhrif á börn-
in. Hins vegar var teflt fram rök-
semdinni um frelsi einstakling-
anna til aö horfa á hvaða sjón-
varp, sem þeir vildu, án afskipta
yfirvalda.
Ollu alvarlegra var, að mál
þetta varð stórpólitiskt i eðli sinu
og náði þannig langt út fyrir
ramma sjónvarpsins. A6 þessu
Þessa hugmynd bar Benedikt
Gröndal alþ.m. undir ráðherra,
fyrst Gylfa Þ. Gislason mennta-
málaráðherra og siðan Gunnar
Thoroddsen fjármálaráðherra.
Fékkst samþykki allra rikis-
stjórnarinnar, og varð að ráði aö
gera á siöasta snúning þá breyt-
ingu við tollskrána, að rikis-
stjórninni skyldi heimilt að
ákveða, að aðflutningsgjöldum af
sjónvarpstækjum og hlutum I þau
mætti verja til stofnkostnaöar
sjónvarps.
Þegar hin nýja tollskrá varð að
lögum, hafði verið lagöur fjár-
hagslegur grundvöllur að
islenzku sjónvarpi. An þessa
ákvæðis, sem stendur I toll-
Þessir menn höfðu þrautrætt
sjónvarpsmálið við islenzka
ráðamenn, og nú tóku þeir af
skarið. Aðmirállinn tilkynnti, að
jafnskjótt og islenzkt sjónvarp
tæki til starfa, yrði hið ameriska
að takmarkast við Keflavikur-
flugvöll. Benti hann á reglur frá
Washington, sem kveða svo á, að
hersjónvarp megi ekki reka i
samkeppni við borgaralegar
stöðvar af viðskiptaástæðum.
Þegar islenzka sjónvarpið lauk
tilraunasendingum sinum og tók
upp reglulega sex daga dagskrá,
var Keflavikurstöðin takmörkuð
við flugvöllinn. Siðar blossaöi
þetta mál upp aftur, en það er
önnur saga.