Alþýðublaðið - 07.02.1978, Blaðsíða 7

jjjjjjj1' Þriðjudagur 7. febrúar 1978
7
Neyðarkall
vegna barna
Sameinuðu þjóðirnar munu innan skamms beita
sér fyrir herferð til barnaverndar. Viða um heim er
ill meðferð á börnum daglegt brauð.
Talið er, að hundraðasta hvert barn, sem fæðist
nú á timum geti búizt við illri meðferð í bernsku af
hendi foreldra eða annarra, sem ábyrgð ber á
menntun þess eða eftirliti með því.
Sérfræðingar halda því jafnvel fram, að 1% sé
mun lægri hundraðshluti en eðlilegt væri að miða
við, því grimmdarlegum aðferðum sé beitt í miklu
meira mæli en utanaðkomandi verða varir við.
Evrópuráðið i Strassbourg er nú að gera áætlun
um herferð til að staðla löggjöf gegn illri meðferð
barna og hraða rannsóknum á þessu sviði.
Hér birtast tvær greinar, sem Rolf SpitzhUttl hef-
ur ritað fyrir Evrópuráðið um þessi mál:
Neyðarkall 1.
Fá afbrot orka eins illa á menn
og er jafn erfitt að skilgreina eins
og slæm meðferð á börnum. Ekki
er nema öld liðin siðan farið var
að rannsaka misþyrmingar á
börnum og vanrækslu þeirra á
visindalegan hátt og aðeins síð-
ustu tvær kynslóðir hafa getað
látiðhegna að lögum fyrir vonsku
i garð hjálparsnauðustu þegna
þjóðfélagsins. Evrópuráðið i
Strassborg hyggst koma á sam-
ræmingu viðtækra rannsókna á
þessu sviði, sem framkvæmdar
hafa verið i aðildarrikjunum nitj-
án siðustu þrjá áratugina. Ráð-
herranefndin kann að gefa út
ályktun um þetta efni i byrjun
næsta árs. Eitt helsta markmiðiö,
sem stefnt er að með þessum að-
gerðum, er að brjóta á bak aftur
sálfræðilega tilhneigingu til að
synja viðurkenningar á þvi hve
alvarlegt vandamál ill meðferð
barna er.
Þvi miður er það svo að töl-
fræöilegar upplýsingar um
vonsku i garð barna sýna mun
dekkri mynd en við mætti búast. 1
Bretlandi og Bandarikjunum
telja félagsfræðingar ekki of mik-
ið sagt að 1% barna hljóti illa
meðferð, séu vanrækt eöa svipt
væntumþykju. Raunar telja sum-
ir þeirra að 4 — 7% barna innan
tólf ára aldurs megi búast við
slæmri meðferö af og til. Þar sem
skýrslur ná til i Bretlandi er ætlað
að um 20% brotlegra foreldra eöa
umráðamanna barna fremji end-
urtekin brot á þessu sviði. Við eft-
irgrennslun hefur jafnvel komið i
ljós að 72 — 98% þeirra, sem farið
hafa illa með fyrsta barn, hafa
einnig gerst brotlegir gegn siðari
börnum sinum. Samkvæmt töl-
fræðilegum upplýsingum teljast
dauðsföll eftir illa meðferð milli 6
og 28%. Einnig eru efasemdir
varðandi þessar tölur i sambandi
við þann fjölda barna, sem deyja
af óþekktum eða dularfullum or-
sökum eða af svonefndum slys-
förum.
Fréttagildi sérstaklega óhugn-
anlegra tilfella gerir það venju-
lega að verkum, að almenningur
krefst aukinna afskipta hins opin-
bera. En almenningur vill
ógjarnan eiga frumkvæðið og
takmarkar sú afstaöa möguleika
stjórnvalda á að gripa til að-
.gerða. Þyrfti þvi frekar að koma
til aukin ábyrgð af hálfu samfé-
lagsins, þ.e. einstaklinga og þá
sérstaklega nágranna.
Fjölmiðlar eru veigamikill
þáttur samfélagsins i þessu sam-
bandi. Uppeldisfræðingar, sál-
fræðingar og félagsfræðingar
leita eftir aðstoð fréttablaða,
hljóövarps og sjónvarps i barátt-
unni gegn misnotkun foreldra-
valds. En þvi miður er það svo að
i stað þess að upplýsa almenning
og leggja áherslu á hætturnar,
sem vekja ættu athygli, leitast
fjölmiðlar við að nýta fréttagildi
grimmdarinnar i stórfyrirsögn-
um. Þeimertamt að ganga fram
af lesendum, en ala siðan upp af-
skiptaleysi og sjálfsánægju,
þannig aö fólk láti sér nægja að
segja að slikt komi ekki fyrir á
þess vegum. Sú staöreynd að mis-
notkun foreldravalds og ofbeldi i
garð barna er mun algengara en
fregnir fara af gerir það gjarnan
að verkum að fólk lætur sér fátt
um finnast og lokar augunum fyr-
ir veruleikanum.
Þannig er ekki eingöngu leitað
aðstoðar fjölmiðla, sem dreifa
upplýsingunum, heldur einnig
einstaklinga. Eins og er verður að
játa að beiðni uppeldisfræðinga
um aðstoð almennings ætlar sist
að gefa góða raun. Jafnvel þótt
tryggt sé að trúnaöur sé hvergi
brotinn hikar almenningur við að
veita yfirvöldum upplýsingar,
enda telur fólk mál þessi sér óvið-
komandi, en það leiöir aftur til
Slæm meðferð barna
Afbrot hinna ó-
hamingjusömu
aðgerðaleysis. Þannig er liðandi
barni synjað um aðstoð með þvi
menn vilja ekki vitna gegn ná-
grönnum sinum og ennfremur er
ætluð andstaða borgaranna gegn
rikisvaldinu mikilsvert atriði.
Loks eru til þeir menn, sem
jafna uppeldisaðgerðum við aga
og jafnvel likamlega refsingu og
segja að flenging hafi ekki skaðað
þá sjálfa á yngri árum. Sýnir það
að vandamálið varðandi misnotk-
un foreldravalds er ekki bundið
við neina sérstaka stétt. Aftur á
móti eru einnig tilfelli þar sem
uppeldisaðferðir jafngilda van-
rækslu og nágrannarnir halda að
sér höndum með þvi þeir telja að
uppeldi barna sé málefni foreldr-
anna einna saman.
Einn tilgangur ályktunar
Evrópuráðsins er að skora á að-
ildarrikin að endurskoða löggjöf-
ina i ljósi niðurstaða siðustu
rannsókna til að ákvarða hvort
ákvæðin um réttindi foreidra
þaifnist ekki breytinga þannig að
tryggja megi vernd barnanna,
sem ekki ætti að takmarka við af-
skipti yfirvalda af sönnuðum
brotamálum. Stjórnvöld ættu að
athuga hvað gera má til að upp-
lýsa almenning og bæta úr að-
gerðum á sviði þessarar samfé-
lagslegu plágu. Enn má gera
margt til að fyrirbyggja ógæfuna,
en i þvi sambandi getur rikisvald-
ið gert betur með þvi að auka að-
stoð við fjölskyldur, sem eru á
hættumörkunum.
Hlutverk stjórnvalda er ekki að
hafa i hótunum og finna að, held-
ur aö rétta fram hjálparhönd þeg-
ar heilum fjölskyldum eða ein-
stökum fjölskyldumeðlimum er
hætta búin i sambandi við slæma
meðferð.
Athugun félagsmálaráðunauta
Evrópuráðsins leiddi i ljós, að ti-
unda hvert foreldri, sem gerst
hafði sekt um illa meðferð barna,
var andlega sjúkt, 10 — 15% leið
af ólæknandi geðvillu, en mikill
meirihluti eða um 75%, var ein-
ungis óhamingjusamt fólk.
Heimavistun barna
Hvemig á að leysa vandann?
Heimavistun 1.
Strassborg — „Eftir skilnað
foreldranna bjó kærður á ýmsum
heimilum i áratug.” Þetta er
jafnan viökvæðið i réttarsölum
þegar fjallaö er um mál ung-
menna og leitast við að skýra or-
sakir afbrota þeirra. Sorglegt er
hversu oft er um aö kenna áfengi,
ávana- og fikniefnum og hjóna-
skilnaöi. Aö beiðni Evrópuráösins
hafa sérfræöingar frá Norður-
löndum, Frakklandi og Bretlandi
rannsakað vandamál i sambandi
við að koma börnum og ungling-
um fyrir á opinberum heimilum
og hjá fósturforeldrum. Tak-
markiö er að setja leiðbeinandi
reglur um afgreiðslu sh'kra mála i
aðildarrikjunum nitján.
Þótt til séu tölfræðilegar upp-
lýsingar um börn, sem vistuö eru
á opinberum heimilum eöa hjá
fósturforeldrum i hinum ýmsu
aðildarrikjum Evrópuráðsins er
þvi svo farið að samanburði verð-
ur ekki við komiö með þvi mat
vandamálsins er mjög mismun-
andi. Þannig sýna tölur t.d. að i
Austurriki búa nær 15% barna ut-
an heimila foreldra sinna, en ekki
nema 1% i Tyrklandi. Meö þvi
skortur er á samhæföum upplýs-
ingum er ekki hægt að komast aö
raun um aö hve miklu leyti að-
gerðir einstaklinga bæta fyrir
skort á almennri félagslegri þjón-
ustu eða hvort svo litur út að ekki
þurfi aö koma börnum fyrir.
Allt um það er vandamálið fyrir
hendi og viðast hvar er það sem
vítahringur. Þróunarstigin eru
vistún á heimili á unga aldri,
ótimabært hjónaband, skulda-
söfnun, áfengisvandamál og
næsta óhjákvæmilegur skilnaöur.
Börn aöilanna þurfa siðan á vist-
heimilum að halda. Þegar stjórn-
völd þurfa að ákvarða hvort
komaeigi barnifyrir á vistheim-
ili eða hjá fósturforeldrum hafa
barnabrek þess, andleg og likam-
legheilsa mikil áhrif á ákvöröun-
ina. Aðalatriöi er aðstaöa foreldr-
anna, t.d. ef þeir falla frá, eiga
við veikindi að striða eöa þegar til
hjúskaparslita kemur, svo og ef
þeir hafa gerst sekir um slæma
meðferð eöa vanrækslu barnsins
eöa aðra hegðan, sem stofnar
andlegum, likamlegum eða sið-
ferðislegum þroska barnsins i
hættu. Af aflokinni athugun á fjöl-
mörgum ástæöum fyrir vistun
hafa sérfræðingar komizt að
þeirri niöurstööu aö stuöningur
við fjölskyldur, sem eiga við
vanda að striða, eigi að hafa al-
gjöran forgang með þvi börn sem
alist upp i umhverfi er ekki sam-
ræmist likamlegum, tilfinninga-
legum, vntsmunalegum og félags-
legum þörfum þeirra, séu sett i
vanda sem enst geti þeim ævi-
langt.
Ef allt um það reynist óhjá-
kvæmilegt aö koma barni fyrir á
það viö, er segir i skýrslu alþjóð-
legrar rannsóknanefndar félags-
fræðinga, sálfræðinga og kennara
fyrir nokkrum árum, aö yfirleitt
er nóg um vistheimili fyrir börn i
flestum Evrópulöndum, en erfitt
kann að reynast að finna hentuga
staði fyrir börn með sérþarfir.
Samkvæmt hugmyndum sér-
fræðinga Evrópuráðsins er það
svo, aö þegar vandamál varöandi
vistun barna á heimilum ris i
Evrópulandi er ýmislegt um at-
riði, sem reynast ættu jákvæð.
Fyrst er að gæta aö sambandinu
við foreldrana. Ekki er til bóta
fyrir barn aö staösetja þaö þar
sem erfitt er um reglulegar heim-
sóknir. Allt um þaö þarf i sumum
tiifellum að rjúfa tengsl við fjöl-
skylduna ogathuga þámöguleika
á ættleiðingu. Heimili fósturfor-
eldra ætti fullkomlega að uppfylla
kröfur um áframhaldandi um-
hyggjaog uppeldier hæfi þroska-
stigi barnsins. Nýja fjölskyldan
þyrfti aö geta veitt barninu nauö-
synlegt aðhald án þess aö skeröa
persónulegt tækifæri til að ná
menningarlegum og félagslegum
þroska hins ábyrga einstaklings.
Þessi málefni ætti ekki að fela
embættismönnum einum saman,
endaleggja sérfræðingarnir til að
fleiri aðilar fjalli um þau og að
barninu sé jafnframt gefinn kost-
ur á að ræða stöðu sina og nauð-
synlegar ákvarðanir.
Enn i dag eru vistheimili i
Evrópu, sem hýsa allt að 400
börn. Sérfræðingar Evrópuráös-
Frh. á 10. siðu