Vísir - 01.10.1970, Blaðsíða 7

VÍ SIR . Fimmtudagur 1. október 1970.
7
cTVlenningarmál
Ölafur Jónsson skrifar um bókmenntir:
Að hu2 :sa rétt
Þorsteinn Gylfason:
Tilraun um marminn
Aimenna bókafélagið,
Reykjavfk 1970. 201 bls.
JJannes Árnason prestaskóla-
kennari var víst ekki miki'll
heimspekingur á sinni tíð og þó
þaðan af minni kennari. Hann
var á hinn bóginn rómaður sér-
vitringnr. Af þeirri „sérvizku"
er nafn hans uppi nær hundrað
árum eftir andlát hans, að hann
gaf eigur sínar eftir sinn dag
til sjóðstofmmar til efhngar
heimspeki og heimspekilegum
vísindum á ísilandi. „Það sem
hefir leitt mig til að gjöra þessa
ráðstöfun fremur en aðra við-
vfkjandi mínum eftirlátnu eig-
um, er sú sannfæring, að engin
vísindi muni jafn menntandi eða
jafnvel löguð ti'l að bæta mann-
inn í öl'lu tiffliti sem heimspeki
og heims]>eki'leg vísindi," segir
í erfðaskrá Hannesar sem prent-
uð er í bók eins styrkþega hans,
Hug og heimi Guðmundar Finn-
bogasonar. „Þar með hefir sam-
einazt sú von að fyrr eða síðar
mundi meðal hérlandsbúa fram-
koma einhver sá maður er í til-
aetluðu tiMiti yrði þessu landi
tffl mikils gagns og mikfls
sóma.“
jþað á varla við að ræða að
shmi hvort von og trú Hann-
esar Árnasonar um viðgang
heimspekilegra vísinda á íslandi
hafi rætzt eða sé yfirleitt líkleg
til að rætast. En nýútkomin bók
Þorsteins Gylfasonar, helguð
minningu séra Hannesar, rifjar
nafn hans upp að nýju: Þor-
siteinn er síðasti styrkþegi sjóðs
Hannesar Árnasonar og bók
hans er reist á fyrirlestrum sem
höfundurinn flutti á vegum
sjóðsins, samkvæmt fyrirmæl-
um erfðaskrár séra Hannesar,
fyrir hálfu öðru ári. Þannig
verður Þorsteinn til að minna
á niðurlæging merkrar mennta-
stofnunar. Því að það kann að
þykja tóm sérvizka að hirða
lengur um styrk þennan, hvað
þá skilyrði þau sem styrkuriim
er bundinn. Styrktarsjóður séra
Hannesar Árnasonar, þess mn-
korninn í öndverðu að „senda
Istendingum heimspekitega
menntaöan mann 6ta hvert ár“
eios og Guðmundur Finnboga-
aon komst að orði, er lítið orð-
inn nema nafnið og fyrir löngu
borin von að hann geti fram-
fyfgt af eigin ramteik tilætlun
stofnandans. En eftirkomendur
hans mættu gjama spyrja sjálfa
sig hvort von og trú séra Hann-
esar um viðgang heimspekilegra
vísinda sé þess verð að sjóður
hans sé efildur að nýju til ein-
hverra nytja, hvort þeir eigi
honum þá skuld að gjalda sem
esm megi viðha'lda nafni hans.
Tjað er síöferöiskrafa að naenn
hugsi eftir megni rétt og
skynsamtega, segir Þorsteinn
Gylfason. Og það er ekki nema
siðferðiskrafa heldur, að menn
hugsi yí&feStt, efist og spyrji
spuminga. B&k hans er að meg-
inefni tilrarm til að gera grein
fjaár stöðo hesmspeki í samfé-
Tagirfeeða- iog -vísín^ nfeá dog-
um. í þessu tilliti hygg ég að
meira sé vert um seinni hluta
kversins, um mannssál og með-
vitund, þar sem fjallað er um
nokkur heimspekileg vandamál
sálar. og þar með samfélags-
fræði nú á dögum, meira gert
af því aö reifa vanda, spyrja
spurninga, en f fyrri hlutanum,
um frumspeki og framstefnu,
þar sem höfundur hefur hik-
laust uppi afdráttarlaus svör um
rétta heimspekilega aöferð. Hin
afdráttarlausu svör fyrri Mut-
ans helgast hins vegar af sið-
ferðiskröfu höfundarins til
sjálfs sín og Iesenda sinna um
„rétta og skynsamlega" hugsun.
Framstefnuheimspeki Þor-
steins GyJfasonar „lítur fyrst og
fremst á sjálfa sig sem eina
hjálpargrein skynsamlegra vís-
inda og helgar sig því áþekkum
viðfangsefnum og raunvísind-
in“, segir hann. Eitt helzta við-
fangsefni hennar verður því aö
gagnrýna og vísa á bug ýmsum
þeim „heimspekilegu vandamál-
um“ sem ekki verði komizt fyr-
ir með skynsamfegu viti, annað
að halda uppi stööugri gagnrýni
á aðferðir fræða og vísinda til
lausnar sínum vandamálum.
Heimspeki tekur við þar sem
raunverulegri þekkingu sleppir,
viöfangsefni hennar verða stöð-
ugt „óráðnar rúnir", en tilgang-
ur hennar kann að vera að
marka skilningsveg að hinum
óráðnu rúnum, minnsta kosti
móta raunhæfa umræðuaðferð
um þær. Þessum vanda lýsir
Þorsteinn prýðisvel í bók sinni.
En jafnframt verður Ijóst að
raunhyggja og rökhyggja fram-
stefnu- og rökgreiningarheim-
speki okkar daga, akademiskra
heimspekilegra vísinda af engil-
saxneskum skóla, felur í sér
fuílkomið umburðarleysi gagn-
vart arrnars konar heimspeki-
legri iðkun. Nú ska'l ég ekki
hætta mér út í að ræða gagn-
rýni Þorsteins Gylfasonar á
þýzkættaðrí frumspeki 19du og
20ustu aldar sem vissulega má
vera að sé jafn-vond fræði og
hann viTl vera láta. Frávísun
„þýzkrar heimspeki" á þeim
grundvelli felur hins vegar ekki
sér afneitun þess hugmynda-
afls sem hún hefur reynzt búa
yfir og býr yfir enn í dag, og
betta er höfundi auðvitaö fuffl-
vel Tjóst. Hegel, Marx, Nietszche
verða ekki gerðir ómerkir með
því einu að kalla þá „moð-
hausa“, „leirskáld" eða annað
þvflikt, en á hinn bóginn væri
það verðugt viðfangsefni raun-
hyggjumanns að reyna að lýsa
og skýra áhrifamátt þeirra,
komast fvrir tilraun þeirra til
að rjúfa mörk manntegrar þekk-
ingar — hvort sem hún er
strangt tekið af skáldskapartagi
eða trúarbragða frekar en vís-
inda.
jjil heimspeki, góð eða vond,
tilraun, tilraun um mann-
inn, til að finna honum stað í
þeim heimi sem hann byggir.
Heimspeki er því annað og meir
en akademisk fræðigrein — sið-
ferðiskrafa hennar: að hugsa og
hugsa rétt tekur sannarlega til
aTlrar mannlegrar breytni og
samskipta. Af þessari siðferðis-
krö.fu Teiðir þá trú og von að
heimspeki sé í raun réttri faMin
ti'l að „bæta manninn í öllu til-
Titi“ færari en ella um að breyta
rétt. Gagnrýnin viðhorf heim-
spekilegrar. raunhyggju geta
sannarlega komið að gagni í um-
ræðu dægurmála og pólitíkur,
bókmennta og lista, daglegra
siða og breytni, og ritdeiluað-
ferð þessarar bókar má verða til
að minna á þá nauðsyn án þess
hreyft sé neinum stórfeTldum
mannbótahugsjónum. Verra
væri ef ritdeiTuaðferðin, viö-
leitni höfundar að hreyfa um-
derlanlegum athugasemdum af
öTIu tagi, vekja andmætli ekki
síður en efasemdir, yrðu ti'l að
spilla fyrir raunverutegu erindi
hennar: að lýsa viöfangsefnum
og vandamálum heimspekiiðk-
unar og •heimspekilegra vísinda
okkar daga, þeirri siöaskoðun
og boðun bókarinnar sem íelst
í trú hennar á mátt manntegrar
hugsunar. Það er ef til viM þessi
siðferðilegi andi, skálldskapar-
eða f ræðakyns, sem öðrum kost-
um fremur gerir hana nýstár-
Tegt tillag tfl ofekar fábreyttu
heimspekilegu bókmennta,
markverða ti'lraun til hugvekj-
andi umræðu fræðilegra vanda-
mála við hæfi almennra Tesenda.
Hún bendir í margar áttir til
nýrra umhugsunar- og athugun-
arefna, rif jar m. a. upp þá „arf-
Ieifð“ heimspekitegrar umræöu
sem þrátt fyrir alTt er til á ís-
lenzku í ritum eldri höfunda.
Og bókin er skrifuð með um-
talsveröri leikni og ótvíræðri
sögumannsgáfu, yfirlætislausum
hagTeik á má1 sem er mesta
nauðsyn við fræði sem þessi.
Þegar af þessum ástæðum, og
hvað sem annarri nytjastefnu
líður, er hún lífeleg til að verða
hverjum áhugasömum lesanda
að því gagni sem i gamni felst
af góðri bók.
á eldhús-
Innpéttingum, klæða-
skápum, og sölbekkium.
Flföí og góð afgreíðSIa.
Gerum föst Silb, leitiö uppl.
iMnaverltsfæði Þóes oo EERÍKS
Súðarvogi 44 - Sfmi 31360
STJÓRNUNARFÉLAG ÍSLANDS
Skjsilavörzluiiámskeið:
Námskeiö í skjalavörzlu veröur haldið 7. okt. n.k. ld.
9:15—12:00 og 14:00—17:00. — Námskeiðið er ætlað
einkariturum og þeim, er hafa með skjalavörzlu að
gera. Farið verður yfir grundvallaratriði skjalavörzlu
og ýmsa möguleika á skipulagi þess og ennfremur
ræddar þær nýjungar sem fram hafa komið. Lögö er
áherzla á það, að ræða vandamál þátttakenda og finna
lausn á þeim. Athugið: Kennslan fer fram á ensku.
Þátttaka tilkynnist í síma 8-29-30.
Spjuldskrártækni:
Námskeið í spjaldskrártækni veröur haidið 8. og 9.
okt. n.k. kl. 9:15—12:00 og 14:00—17.30. Námskeiðið
er ætlað framkvæmdastjórum og fulltrúum þeirra,
skrifstofu-, starfsmanna- eða innkaupastjórum. Efnis-
yfirlit: Meginreglur — spjaldskrárkerfi — Ihrgðahaid
— innkaup — bókhaldskerfi — áætlunargerð —
skipulagning — vandamál — umræöur. — Athugið:
Kennslan fer fram á ensku. Þátttaka tilkynnist í
síma 8-29-30.
Símanstmskeið:
Námskeiö fyrir símsvara verður haldiö dagana 10„ 42.
og 13. okt. n.k. kl. 9:15—12:00. Dagskrá: Fjallað verð-
ur um starf og skyldur símsvarans. Eiginleika góörar
símraddar, símsvörun og símatækni. Ennfremur kynn-
ing á notkun símabúnaöar, kaHkerfa o. s. frv. Þátttáka
tilkynnist í síma 8-29-30. Góöur símsvari er gulli bebri.
Eyðublaðatækm:
Námskeið í eyðublaðatækni verður haldið frá 26. afet.
—4. nóv. n.k. kl. 9:00—12:00 f.h. Innritun og wpplýs-
ingar í síma 8-29-30.
Á námskeiðinu verður meðal annars rætt um: Eyðu-
blöð almennt, prentverk, mælikerfi, efni, letur, setn-
ingu. Pappírsstaöla, teikningu og gerð eyðublaöa.
Lausn verkefna, skipulagningu eyöublaöaþjónustu,
kerfisbundna — staðlaða véiritun. Fjölföldun eyðu-
blaða. Lögð er áherzla á verklegar æfingar. Þátttaka
tilkynnist í síma 8-29-30.
Nútíma sfjórnun
í októbermánuði verður haldið námskeiö í nútfma
stjórnun. Námskeiðmu er skipt i tvo Muta, sjö skápti
í hvorum hluta.
Innritun og uppiýsingar í súm 84ÍQ?0Q.