Vísir - 29.02.1972, Blaðsíða 7

Vísir. Þriðjudagur 29. febrúar 1972.
cTVIenningarmál
Deilur um nýja norrœna bókmenntasögu:
Engin meinlng, góð stoð?
t janúarlok kom út i Danmörku
mikið rit um norrænar bókmennt-
ir, Nordens litteratur, norræn
bókmenntasaga frá upphafi til
vorra daga. Verkið er i tveimur
bindum, meira en 1000 blaðsiður
að stærð, og fjallar hið fyrra um
bókmenntir fyrir 1860, en siðara
og stærra bindið um bókmenntir
eftir 1860. Verkið er samið og gef-
ið út á vegum Norræna menn-
ingarsjóðsins og hefur verið unnið
að þvi siðan 1965. Aðalritstjóri
þess er Mogens Bröndsted, pró-
fessor i Odense, en höfundar niu,
þrir þeirra islenzkir. Þrjú norræn
forlög gefaverkiðút í samlögum,
Gyldendal i Kaupmannahöfn,
Gyldendal i Osló og CWK Gleerup
i Lundi.
t formála fyrir ritinu segir
Mogens Bröndsted meðal annars:
Þessu verki eru sett tvö megin-
markmið. 1 fyrsta lagi á það að
kynna norrænum lesendum i sex
löndum bókmenntir frændþjóða
sinna. Kaflarnir um bókmenntir
hvers og eins lands eru þvi ekki
samdir sér i lagi handa lesendum
heima fyrir heldur áhugamönn-
um um bókmenntir annars staðar
á Norðurlöndum...
t öðru lagi er verkinu ætlað að
gera grein fyrir þróun og afrek-
um bókmenntanna á hverjum
tima á öllu hinu norræna menn-
ingarsvæði i senn. Þetta er gert i
inngangsgreinum aö hverjum
kafla bókarinnar, en þessir inn-
gangskaflar eru einu eiginlegu
nýmælin i bókinni. Þar er i fyrsta
sinn reynt að lýsa i einu lagi og
bera saman verk allra hinna
helztu rithöfunda á Norðurlönd-
um og strauma og stefnu bók-
menntanna fram á þennan dag...
t formála sinum getur Brönd-
sted þess ennfremur, að kaflaskil
sögunnar sé reynt að miða við
timamót i bókmenntunum sjálf-
um fremur en timaskil hinnar
pólitisku sögu landanna. Sagan
nær fram á árið 1960, þannig að
skilja.að ekki er getið höfunda
sem koma fyrst fram eða kveður
fyrst verulega að eftir 1960. En
verkum þeirra höfunda sem getið
er i bókinni er lýst fram til ársins
1970. Meginregla við samningu
bókarinnar hefur verið forðast
lexikonsnið, þurra upptalningu
bóka og höfunda, geta fremur
færri en fleiri höfunda, en ræða þá
verk þeim mun ýtarlegar. Þetta
meðalhóf hefur eflaust einatt ver-
ið vandratað segir hann, en þó
örðugast i sögu siðustu
tima.
Sameiginleg fornöld,
seinni tímar sér á parti
Hin nýja norræna bókmennta-
saga skiptist i 13 kafla og fjallar
hver þeirra um tiltekið timabil
bókmenntasögunnar, þrir hinir
fyrstu um norrænar bókmenntir i
fornöld og á miðöldum fram til
ársins 1500 i einu lagi. En þar á
eftir er bókmenntasaga hverrar
þjóðar rakin sér i lagi i hverjum
kafla dm sig. Fjalla kaflarnir um
16du öld, 17du öld, 18du öld fram
til 1770, og siðan timabilin
1770—1800, 1800—1830, 1830—1860
þar sem fyrra bindi lýkur, og i
seinna bindi timana 1860—1890,
1890—1910, 1910—1935 og
1935—1960. En höfundar verksins
eru Peter Hallberg, sem skrifar
þrjá fyrstu kaflana um fornar
Andleysi Norðurlandaráðs
og norræn menning
Af dönskum blöðum að dæma
fær rit þetta næsta misjafnar
móttökur. Harðasta hrið að bók-
inni gerir ungur og róttækur
gagnrýnandi og fræðimaður um
bókmenntir, Thomas Bredsdorff i
Politiken (29/1). Undir fyrirsögn-
inni „Engin meining — mis-
heppnuð bókmenntasaga Norð
urlandaráðs ” skrifar hann meðal
annars.
Norðurlandaráð baraldrei gæfu
til að fást við stjórnmál i alvöru.
hennar hafi haft i huga eða til
hvaða nota þeir hafa hugsað sér
bókina.
Hinar almennu inngangsgrein-
ar að hverju timabili bókmennta-
sögunnar eru allvel gerðar, segir
Bredsdorff ennfremur, einkum
þær sem Mogens Bronasieu neiui
sjálfur samið. En hinn „samnor-
ræni” hluti ritsins er ekki nema
8% af öllum þessum múrsteini af
bók. Allt annað i bókinni fæst við
sama verði, með viðfelldnari
hætti, betur úr garði gert i skóla-
bókum hverrar þjóðar um sig.
Mogens Bröndsted — aðalritstjóri hinnar umdeildu bókmenntasögu.
bókmenntir, Mogens Bröndsted,
skrifar um danskar bókmenntir
1500—1960, norskar bókmenntir
1500—1800 og færeyskar bók-
menntir, auk vel-flestra
hinna almennu inngangs-
kafla, Gunnar Svanfeldt um
sænskar bókmenntir 1500—1890
og inngang að köflunum um 18du
öld, Ulf Wittrock, sænskar bók-
menntir 1890—1960, Phil'ip Houm
um norskar bókmenntir
1830—1960 og Johannes Salminen
um finnskar bókmenntir
1830—1960. Um islenzkar bók-
menntir skrifa auk Peter Hall-
bergs þeir Jón Samsonarson
(1500—1770), Steingrimur J. Þor-
steinsson (1770—1935) og Olafur
Jónsson (1935—1960).
Þess i stað reynir ráöið að hugga
sig á „menningunni”, með þvi að
styðja fyrirtæki sem bera ein-
hvern keim af sameining Norður-
landa.
Ritið Norrænar bókmenntir er
nýtt fyrirtæki af þessu tagi. En
þegar að er gáð reyndist þar vera
um að ræða 6 venjubundnar bók-
menntasögur, hver þeirra á stœrð
við venjulega skólabók, sem hver
um sig hefur verið klippt i sundur
og köflunum raðað i timaröð
hverjum um annan til að gefa öllu
saman „samnorrænt” yfirbragð.
Engar kaflafyrirsagnir eru i
bókinni og engar myndir, engin
heimildaskrá og engar ábending-
ar um frekara lesefni... Það er
vandséð hvaða lesendur höfundar
Að lokum segir Thomas
Bredsdorff:
Það er ástæðulaust að vara
venjulega lesendur við þessari
bók. Þeim nægir að lita á hana
hjá bóksala sinum, gerð hennar,
útlit og verðið á bókinni. En rétt
er að vara bókasöfnin við henni.
Þeim finnst einatt að þeim sé
, skylt að kaupa bækur sem þessa.
En þeim ber engin skylda til þess.
Það er þegar búið að verja til
hennar meir en nógu almanna-
fé... Þetta verk hefði aldrei séð
dagsins ljós ef ekki væri andleysi
Norðurlandaráðs. Þar dettur
mönnum bara ekkert skárra i hug
tii að bæta fyrir það að ráðið skuli
ekki fást við stjórnmál...
Akademiskt mat og
alþýðlegt gildi
En ekki eru allir sama sinnis
um þetta heldur en annað. 1
Politiken 17/2 mótmælir prófess-
or F.J. Billeskov Jansen umsögn
Bredsdorffs undir fyrirsögninni
„Góð meining”.
Billeskov Jansen getur þess i
upphafi að lengi hafi fræðimenn
dreymt um að skrifa sameinin-
lega norræna menningarsögu og
getum ýmissa ritverka af þvi
tagi. Það sem torveldi slik verk sé
hversu fáir höfundar hafi þá yfir-
sýn yfir Norðurlönd öll sem til
þurfi. Þetta hafi Mogens Brönd-
sted nú komizt að raun um á nýj-
an leik: t.a.m. sé enginn fræði-
maður til þess fallinn að fjalla um
rómantikina i norrænum bók-
menntum i heild. En af þessari
staðreynd stafi kaflaskipting
hinnar nýju bókmenntasögu
Norðurlandaráðs.
Thomas Bredsdorff leggur
alltof akademiskt mat á þetta
verk, segir Billeskov Jansen enn-
fremur. Hann gerir sér ekki grein
fyrir alþýðlegu gildi þess. Hér
hafa greinargóðir höfundar tekið
saman yfirlit norrænna bók-
mennta i hverju landi fyrir sig og
samei .ginlegan inngang að
hverju timabili bókmenntasög-
unnar. Verk þeirra kemur lika
að góðum notum. 1 fyrsta lagi
fyrir kennara allstaðar á Norður-
löndum: hve margir þeirra eiga
tiltæk yfirlitsrit yfir islenzka og
færeyska, norska og danska,
sænska og finnska bókmennta-
sögu? Hér er slikt yfirlit komið!
Og verkið kemur i öðru lagi að
gagni öllum áhugasömum lesend-
um sem langar að gera sér grein
fyrir þróun bókmennta á Norður-
löndum, hvað sé þeim sameigin-
legt og hvað sér á parti i hverju
landi fyrir sig. Lesandanum eru
ekki fengnar niðurstöðurnar i
hendur en gefinn kostur á að
kynna sér málið sjálfur. Og-þetta
er einmitt þvi aö þakka að hér er
um að ræða sex rit i einni bók,
haganlega fyrirkomið eftir þörf-
um áhugasamra lesenda.
Bredsdorff hefur þvi alveg rangt
fyrir sér þegar hann varar bóka-
söfn við að kaupa bókina, segir
Billeskov Jansen.
Að lokum rifjar hann upp
hvernig áhugi hans hafi vaknað á
sænskum bókmenntum vegna
bókar Valdemars Rördam um
efnið. 1 þeirri bók voru engar
myndir og engin heimildaskrá —
en hún vakti óðara áhuga lésand-
ans, Nú höfum við eignazt sex slik
rit um allar norrænar bókmennt-
ir, verk sem verður notað á öllum
lönskum bókasöfnum. En eftir
sem áður lifir draumur fræði-
manna um sameiginlega norræna
menningarsögu, segir Billeskov
Jansen að lokum.
BULLSHIT
i Morgunblaðinu, dálknum
„List erlendis” segir „h.k.” frá
nokkrum ritdómum i dönskum
blöðum 23/2. Að svo búnu segir
hún:
Tveir islenzkir rithöfundar hafa
gert hina nýju norrænu bók-
menntasögu að umtalsefni — Jó-
hanna Kristjónsdóttir i Morgun-
blaðinu og Indriði G. Þorsteins-
son i Timanum. Bæði skrifa þau
greinar sínar i tilefni af dönskum
blaðaummælum um verkið.
„Eftir að hafa siðan sjálf
giuggað i þetta mikla verk hyllist
ég til að vera talsvert sammála
Bredsdorff. óaðgengilegri og
ófýsilegri lexikon hef ég ekki séð I
háa herrans tið og enda þótt ég
treysti mér ekki i fljótu bragði til
að tjá skoðun mina á þvi hvernig
islenzku kaflarnir eru unnir, sýn-
ist mér þó að minnsta kosti aö sið-
asti islenzki kaflinn sé ákaflega
handahófslegur og virðist hið
sama gilda þar og fundið var
danska kaflanum til foráttu að til-
viljun ein (eða eitthvað annað)
hafi ráðið þvi hvaða höfundar
verða þess heiðurs aðnjótandi að
komast þar á blað”.
Út af þessum ummæium Jó-
hönnu Kristjónsdóttur sýnist
Svarthöfði vera að leggýa i Tim-
anum, dálknum ,,A málþingi”
24/2, undir fyrirsögninni „Nord-
shit”. Hann segir m.a.:
„Danir kvarta undan vali á
dönskum höfundum i þessa bók
en út yfir tekur þegar þeir (!) eru
farnir að kvarta undan því að val-
ið á islenzku höfundunum sé
handahófslegt. Getur varla verið
um það að ræða að hér sé slíkur
skógur stórskálda að hægt sé
með góðu móti að koma við eins-
konar handahófi. En samkvæmt
mati hinna dönsku (!) virðist þaö
þó hafa tekizt. Það er frábært af-
rek i sjálfu sér. Samkvæmt
skammstöfunarnáttúru samtim-
ans er bók þessi nefnd Nordlit i
dönskum umsögnum. En fyrr-
greindar upplýsingar gætu bent
til þess að hinir amerikaniseruðu
vildu heldur kalla hana Nord-
shit”.
Vert er' að geta þess að all-
margra islenzkra samtiðarhöf
unda er getið i næstsiðasta kafia
bókarinnar, um timabilið
1910—1935, en mörk tveggja síð-
ustu kaflanna eru ekki ýkja skýrt
dregin. En i tilefni af ummælum
hinna tveggja rithöfunda og les-
endum tii gamans skulu hér taldir
þeir islenzku höfundar sem getið
er i lokakafla bókarinnar i þeirri
röð sem þeir eru nefndir þar:
Jóhannes úr Kötlum.
Jón Helgason.
Guðmundur Böövarsson.
Þórir Bergsson.
Halldór Stefánsson.
Guðmundur Danielsson.
Ólafur Jóh. Sigurðsson.
Stefán Jónsson.
Steinn Steinarr.
Jón úr Vör.
Snorri Hjartarson.
Hannes Sigfússon.
Sigfús Daðason.
Jón óskar.
Stefán Hörður Grimsson.
Thor Vilhjálmsson.
Hannes Pétursson.
Indriöi G. Þorsteinsson.
Agnar Þórðarson.
Jökull Jakobsson.
Frá vöggu til grafar
Fallegar skreytingar
Blómvendir i miklu
úrvali.
Daglega ný blóm
Mikið úrval af
nýjum vörum. —
Gjórið svo vel að lita
inn.
Sendum um allan bæ
Silla og Valdahúsinu
Álfheimum 74. Simi 23523
— ÓJ