Alþýðublaðið - 06.09.1963, Qupperneq 4

PÉTUR PÉTURSSON, FORSTJÓRI INNKAUPASTOFNUNAR RÍKISINS
Innkaupastofnun ríkisins hefur aukið starf-
semi sína verulega á síðustu árum og þar með
spaifað ríki og sveitarfélögum stórfé. Var velta
stofnunarinnar árið 1959 alls 12,3 milljónir, en
komst í fyrra upp í 84,5 milljónir og var í júlílok
þetta ár komin upp í 84 milljónir. Pétur Péturs-
son, forstjóri Innkaupastofnunarinnar, flutti er-
indi um starfsemina á nýafstöðnu bingi Sambands
íslenzkra sveitarfélaga, og birtir Alþýðublaðið hér
meginhluta þess erindis, þar sem Pétur gerir
grein fyrir eðli opinberrar innkaupastarfsemi og
segir nokkuð frá þeirri reynslu, sem fengizt hefur
hér á landi síðustu ár.
ÞAÐ eru eldd nema 20-30 ár
síðan innkaupavandamál kom-
usí alvarlega á dagskrá bæði
í Norður-Ameríku og Evrópu.
Á þessum tímum sérhæfingar
á öllum sviðum var auðvitað,
að sérhæft fólk á sviði inn-
kaupa yrði einnig til. Stór iðn-
aðarfyrirtæki fundu fljótt, eft-
ir að sjálfvirkni véla kom til
sögunnar, að hagkvæm inn-
kaup eru undirstaða reksturs-
ins ásamt góðu skipulagi. Ein-
stök ríki og stærri borgir, —
einkum í Bandaríkjunum og
Kanada, hafa á undanförnum
árum eflt og endurskipulagt
innkaupastarfsemi sína. Grund
vallarorsökin fyrir þessari
starfsemi þar er, að sameigin-
leg innkaup geri mögulegt að
nýta samkeppni seljenda til
hins ítrasta, t. d. með útboðs-
fyrirkomulagi, þar sem allir
hæfir bjóðendur koma til
greina, og svo hitt, að á þenn-
an hátt sé hægt að' sérþjálfa
fólk, sem hefur engin önnur
verkefni að hugsa um og getur
einbeitt sér að því einu, að
gera hagkvæm innkaup.
Hér á landi hefur fram á
síðustu ár inukaupastarfsemi
opinberra aðila, ríkisstofnana,
bæjarstofnana og sveitafélaga
verið g.jörsamlega cskipulögð.
Hver aðili hefur gert sín inn-
kaup sjálfur, aúðvitað eftir
beztu getu og oft fengið þau
hagkvæmustu kjör, sem hægt
var að fá, en stundum líka
keypt samkvæmt venju, sem
hafði sKapazt, eða af handa-
hófi, sem cðlilegt er. Stundum
hafa menn, sem eru í allt öðr-
um aðalstörfum, innkaupin
sem eins konar viðbótarstarf,
sem þeir verða að inna af
hendi og þá er Iiætt viö að
mörg krónan fjúki, sem von-
legt er. Þetta er skipulagsleysi
á hæsta stigi.
A siðustu fimm árum eða
svo hefur þó orðið talsverð
breyting á. Reykjavíkurborg
hefur endurskipulagt innkaupa
stefnu sína myndarlega, og er
það áreiðanlega orðin mjög
vel skipulögð stofnun undir
öruggri forustu Valgarðs Briem
með fnllum stuðningi borgar-
stjóra. — Innkaupastofnun
Reykjavíkurborgar hefur einn-
ig með útboð á verkum og
verkaskiptingu að gera, sem
eðlilegt er, því auðvitað er
þar um innkaup að ræða. Eg
veit, að Reykjavíkurborg hef-
ur sparað margar krónur fyr-
ir íbúa sína með þessari starf-
semi.
Innkaupastofnun ríkisins er
líka verið að endurskipuleggja,
svo að hún. þjóni því hlutverki,
sem henni er ætlað. Hér er um
mikið verkefni að ræða, sem
hlýtur að taka nokkur ár. —
Stofnanir ríkisins eru marg-
ar og skilja misjafnlega vel
þýðingu sameiginlegra inn-
kaupa. Sumar hafa lengi haft
tiltekinn innkaupahátt og vilja
ógjarnan breyta til. Sumar
telja jgfnvel, að hér sé um
aukakostnað að ræða, en að því
kem ég síðar. Loks er mikið
af framkvæmdum, sem gerðar
eru á vegum bæjar- eða sveita
félaga, en ríkið greiðir hluta
af, strax eða síðar, svo sem
allir þekkja. Má þar nefna
hafnarframkvæmdir, skóla-
byggingar, félagsheimili o. fl.
Er því ljóst, að það er gífur-
legt verkcfni að skipuleggja
öll þessi innkaup; en að það
verði gert, er ekki aðeins hags
munamál ríkisins, lieldur oft
og tíðum sveitafélaganna líka,
enda fara hagsmunir beggja
saman í fjölmörgum tilfellum.
AÐ SPARA FÉ GJALD-
ENDA.
Höfuðatriðið á fyrsta stigi
er. að allir hlutaðeigendnr
skilji fyllilega hvert hluíverk-
ið er, sem sé, að spara krónur
gjaldendanna, að kaupa vörur
og þjónustu á hagstæðasta
verði, sem hægt er að fá, af
þeim gæðum, sem tiltekin eru,
eftir útboðum, sem gefa öllum
hæfum bjóðendum jafna mögu
leika til að selja. Þessi starf-
seini á auðvitað ekkert skylt
við neins konar þjóðnýtingu,
eins og sumir virðast halda.
Þetta er þjónustustarfsemi við
stofnanir ríkisins og við syeita
félög að vissu marki. í þessu
sambandi langar mig til að
minnast á ummæli, sem Þórar-
inn skólastjóri Þórarinsson á
Eiðum viðhafði í bréfi til Inn-
kaupastofnunar rikisins um sl.
áramót: Þórarinn segir:
„Þá þakka ég alla fyrir-
greiðslu á árinu, sem hefur
verið ómetanleg og vart
hugsanlegt að sjá um bygg-
ingu stórhýsis svo langt út
á landi og fjarri höfuðstaðn-
um, ef ekki nytl við stofn-
unar eins og Innkaupastofn-
unar ríkisins.”
Sá, sem svona skrifar, skilur
tilgang starfseminnar.
Pétur Pétursson.
Eg vil þá víkja að starfsemi
Innkaupastofnunar rikisins
eins og hún er nú, framtíðar-
áformum og loks mun ég ræða
nokkuð um það, hvort hugsan-
legt sé, að bæjar- og sveitar-
félng geti notfært sér betur
starfsemina.
Innkaupastofnun ríkisins er
rekin samkvæmt lögum nr. 72
frá 5. júní 1947. Ný reglugerð
var sctt um stofnunina 22..
septembcr 1959. Þar segir svo
í 4. grein:
,,Innkaupastofnunin annast
innkaup fyrir allar stofnanir,
sem reknar eru fyrir reikning
ríkissjógs að öllu eða einhverju
leyti, eða hafa með höndnm
sérstakar framkvæmdir
sem kostaðar eru eða styrktar
ver»lega af ríkissjóði. Ber
stofnunum þessum að láta Inn-
kaupastofnunina annast inn-
kaup sín. Ráðherra getnr þó
heimilað undanþágur, enda
liggi fyrir umsögn forstjóra
Innkaupastofnunarinnar.
Ákvæði þessi taka þó ekki
til innkaupa, sem einkasölum
ríkisins eru falin samkvæmt
lögum.”
Samkvæmt þessu er það laga
leg skylda allra ríkisstofnana
og þeirra aðila, sem hafa með
höndnm framkvæmdir á veg-
um ríkisins, að fela Innkaupa-
stofnuninni að annast um inn-
kaup fyrir sig, og stofnuninni
ber að annast þá fyrirgrelðslu.
Hins vegar hef ég ekki talið
bað he'llavænlega aðferð, að
beita lagaákvæðum til þess að
koma á hinum sameiginlegu
innkaunum. Eg hef talið far-
sælla að leitast við að ná sam-
vinnu við stofnauirnar og
reyna að láta forstöðumennina
sjálfa finna, að þessi þjónusta
sé hagkvæm fyrir stofnanir\
þeirra. Þetta er að vísu seinleg
aðferð, en hún gerir samstarf-
ið ánægjulegra og miklu
traustara. Hér er um opinbera
starfsemi að ræða, og þar af
leiðandi eru öll skjöl og papp-
írar til sýnis, bæði fyrir kaup-
endur og seljendur að svo
miklu leyti, sem það kemur
við þeirra málum. Ef nokkur
opinber starfsemi þarf að fara
fram fyrir opnum tjöldum, þá
eru það vissulega innkaup á
vörum og þjónustu. Nóg er
tortryggnin samt í garð þeirra,
sem fást við opinber mál.
Eins og ég nefndi áðan, er
starfsemin fyrst og fremst
hjón”sta við aðrar stofnanir.
í stað þess að hver stofnun
hafi sérstaka innkaupadcild,
sameinast þær allar á^einum
stað. í stað margra inn-
kaunaaðila er einn innkaupaað-
ili. í stað tiltölulega lítils vöru
magns fyrir hverja stofnun,
verður vörumagnið mikið og
seljendur þar af leiðandi á-
hugasamari.
Sem dæmi má nefna, að þeg-
ar asfalt var boðið út fyrir rík-
ið, Reykjavíkurborg og nokkra
bæi sameiginlega, lækkaði
verðið strax um 15% eingöngu
vegna aukinnar samkeppni á
alþjóðamarkaði, af því að magn
iö var umtalsvert. íslenzkir
umboðsmenn töpuðu engu af
sínum umboðslaunum. Þetta er
beinn gróði í lækkuðu erlendu
inukaupsverði.
HRAÐVAXANDI UM-
SETNING.
Umsetning Innkaupastofnun-
ar' ríkisins hefur aukizt vcru-
lega á síðustu árum. Árið 1959
var. umsetningin 12,3 milljón-
ir, 1960 44 milljónir, 1961 55
milljónir, 1962 84,5 milljónir
og í júlílok í ár 84 milljónir.
Má segja, að þetta sé þróun
í rétta átt, en samt er ég
sannfærður um, að stofnnnin
annast ekki enn nema 30-40%
af heildarinnkanpum ríkisins.
Eg er hins vegar bjartsýnn á,
að nú séu að verða þáttaskil
og að framvegis verði það tal-
ið sjálfsagt, að Innliaupastoín-
unin annist öll viðskipti á veg-
um ríkisins.
Stofnunin hefur vegna auk-
innar umsetnjngar getað lækk-
að þóknun sina verulega. Af
Iangmestu magninu eru tekin
1-2% af heildarverðmæti vör-
unnar. Á sumar smásendingar
eru hins vegar tekin 3%, þeg-
ar um er að ræða pantanir
f.vrir nokkur hundruð krónur.
Tilkostnaður er oft í aðalatrið-
um svipaður, hvort sem pönt-
un er lítil eða stór. Stofnunin
á samkvæmt lögum að taka
þóknun, sem nægir fyrir til-
kostnaði. Með aukinni um-
setningu er hægt að lækka
þóknunina, því tilkostnaður
eykst auðvitað ekkl svipað eins
mikið og aukin umsetning. —
Pantanafjöldinn er mjög mik-
ill og vaxandi. Það er eitt af
verkefnum okkar, að reyna að
minnka skriffinnsku við hverja
pöntun. Vinna við hverja pönt-
un er auðvitað minni hjá okk-
ur heldur en vera mundi hjá
hverri stofnun fyrir sig. Það
er hægt að sameina margt,
sem annars væri gert af mörg-
um aðilum.
í Innkaupastofnuninni er
haldin gjaldskrá yfir seljendur
einstakra vörutegunda, bæði
innlenda umboðsmenn og er-
Iendar verksmiðjur, sem ekki
hafa sér umboðsmenn. Allir
hafa Ieyfi .til að komast á
þessa spjaldskrá, sem teljast
hæfir bjóðendur og hafa um-
boð fyrir þekktar verksmiðjur.
Þegar ákveðið er að kaupa ein-
hverja vörutegund, er teknisk
lýsing og útboðsgögn send út
eftir spjaldskránni, opnnnar-
tími ákveðinn og bjóðendmn
boðið að vera viðstöddum.
Þá liggja fyrir í stofnuninni
á aðgengilegan hátt upplýsing-
ar um verð og gæði ótal vöru-
tegunda. Ætti að vera mikils
virði fyrir innkaupaaðila, hvort
sem er ríkisstofnun cða sveitar
félag, að hafa slíkar upplýs-
ingar á einum stað, heldur en
að þurfa að fara á milli margra
hugsanlegra seljenda. Á því
leikur enginn vafi, að útboðs-
fyrirkomulagið býður mesta
mögulcika til að fá hagstætt
verð tiltekinnar vöru. Oft er
þó ekki hægt að koma útboð-
um við, og þá tökum við upp
samninga við seljandann. Gef-
ur auga leið, að við stöndum
þar betur að vígi með fyrir-
liggjandi upplýsingar um
heimsmarkað vörunnar o. fl.,
heldur en cinstakur innkaupa-
aðili getur gert.
Þriðja atriðið og það, sem
sízt má gleyma, er verðmætis-
athugun (value-analysis), þ. e.
að meta bæði tæknilega og á
Framhald á 13. síðu.

4 6. sept. 1963 — ALÞÝÖUBLAÐI0