Vísir - 25.09.1972, Side 7

Visir Mánudagur 25. september 1972.
cTVlenningarmál
Um HREIÐRIÐ
Stundum eru menn að
renna saman eins og rakk-
ar í blöðunum út af ein-
hverju sem milli ber. Oft út
af pólitík. En stundum líka
út af skoðun á skáldskap og
listum.
Nýlegt dæmi þess arna gat að
lita i Sunnudagsblaði Timans —■
en tilefni rimmunnar var rit-
dómur eftir Erlend Jónsson sem
birtist i Morgunblaðinu i vor um
skáldsöguna Hreiðrið eftir Ólaf
Jóh. Sigurðsson, þá nýútkomna.
Þessum dóm vildi Valgeir Sig-
urðsson ekki una. Hann birti seint
i ágúst i lesbók Timans (26/8)
andmæli við grein Erlends. Sjálf-
ur telur Valgeir að Hreiðrið beri
,,bæði vegna efnis og framsetn-
ingar. . . höfuð og herðar yfir þau
skáldrit sem hér hafa komið út
hin siðari ár”. Og honum nægir
ekki að andmæla skoðun og skiln-
ingi Erlends Jónssonar á sögunni
heldur vill hann hafa æruna af
Erlendi lika. 1 öðru orðinu gefur
Valgeir sem sé til kynna að rit-
dómarinn „botni hvorki upp né
ofan i þvi sem hann les”. 1 hinu
orðinu dugir ei minna en Er-
lendur telji sér ,,af einhverjum
ástæðum” skylt að halda þvi
fram að bókin ,,sé slæm þótt hann
sjálfur viti að hún sé góð”.
Það var varla von að Erlendur
Jónsson gæti unað þessum brigzl-
um þegjandi. Hálfum mánuði
siðar (9/9) birti hann sin andmæli
i lesbók Timans, og vitnaði þar
m.a. i niðurlagsorð sinnar upp-
haflegu umsagnar um Hreiðrið.
Þau sagði hann vera ,,verð-
skuldað lof” um bókina og kvaðst
bæði fær og fús að standa við þau
,,hvar og hvenær sem er”. Og
meir var Erlendi niðri fyrir. Máli
sinu lauk hann með ávarpi til rit-
stjóra Timans, en Valgeir Sig-
urðsson mun var bláðamaður við
það blað:
,,Að lokum vil ég beina þvi til
ritstjóra Timans, sem ég þekki
ekki að öðru en ágætum kynnum
eða þá jafngóðri afspurn, að þeir
lesi — eða endurlesi — grein Val-
geirs og dragi svo af henni sinar
ályktanir”.
Hverjar skyldu þær „álykt-
anir” annars eiga að vera?
Um rúgbrauö og soöningu
Hér er nú ekki ætlunin að
blanda sér frekar i þessa hjákát-
legu deilu. En sjálft er Hreiðrið
eftirtektarverð skáldsaga á
meðal annars vegna þeirrar
gagnrýni bókmennta sem þar er
höfð uppi og tilraunar sem sagan
gerir til úttektar á menningarlifi
samtiðarinnar. Hér verður aðeins
drepið a tvö atriði sem þessi efni
varða.
Á einum stað kemst Loftur
Loftsson, hinn roskni rithöfundur
i sögunni, svo að orði um sina
yngri samtiðarmenn i rithöfunda-
stétt:
„Það má vafalaust áfellast mig
og mina kynslóð fyrir vanþekk-
ingu á ýmsum sviðum og marg-
háttaða glópsku, en samt verður
það ekki af okkur skafið, að við
vissum allt frá barnæsku hvað
rúgbrauð og soðning kosta. Ég
efast um að maðurinn sá arna og
sumir ágætir höfundar á hans
reki eða keimlikir honum hafi
aflað sér þeirrar vitneskju eða
dregið af henni nokkrar álykt-
anir, en hvort tveggja hélt ég að
væri bráðnauðsynlegt. Mér sýnist
á verkum þeirra, að þeim hafi
láðst að gera sér grein fyrir þvi
hvað rúgbrauð og soðning kosta.
Stundum hefur það jafnvel
hvarflað að mér, að þeim sé ekki
fyllilega ljóst úr hvaða jarðvegi
þeir eru sprottnir, en — vonandi
hef ég á röngu að standa”.
Hvað skyldi nú „frændi” eiga
við með þessum ummælum — sem
ýmsir lesendur hafa tekið með
velþóknun upp eftir sögunni.
Vafalaust ber að leggja meira en
bókstaflega merkingu i orð hans,
að þeir ungu menn sem um er
rætt hafi ekki þekkt þágildandi
prisa á hálfu seyddu rúgbrauði og
einu ýsuflaki. Meira vakir fyrir
frænda. Verðlag á rúgbrauði og
soðningu verður i samhengi sög-
unnar að „tákni” þess hvers lifið
sé raunverulega vert, hvað það
kosti að halda lifi frá degi til dags.
Og þekking á þessu verðgildi
verður i sögunni siðferðisleg við-
miðun og mælikvarði á manngildi
og menningu.
En það er sá galli á þessari
ismeygilegu likingu að hún á ekki
lengur við breytta tima. Að þeim
vanda leystum að afla sér viður-
væris frá degi til dags taka við
önnur vandamál og viðfangsefni,
lika i skáldskap. En með viðmið-
un sinni við verðiö á rúgbrauði og
soðningu gerir Hreiðrið reyndar
örbirgð og kreppu, hungur á næsta
leiti að skilyröi sjálfsþekkingar
og farsældar sem af henni leiði.
Um bölv og klám
Annað atriði sem nærtækara er
tilefni þessara athugasemda,
rimmu þeirra Erlends Jónssonar
og Valgeirs Sigurðssonar:
Á öðrum stað i Hreiðrinu fjallar
sögumaður um einar tiu skáld-
sögur, allt „fræg skáldrit” sem
hann hefur verið að lesa sér til
eftirbreytni i sinum eigin ritstörf-
um, afvegaleiddur af tizku og
tiðaranda. Þessi frásögn helzt á
annan veg i hendur við lýsingu ör-
bjarga, vitstola æsku sem ryðst
með bölvi og klámi fyrir glugga
sögumanns i sögulokin — og
áreiðanlega veit ekki „hvað rúg-
brauð og soðning kosta” frekar en
höfundarnir og skáldritin tiu
skeyta neitt um það. A hinn
veginn tengist hún þætti gagnrýn-
enda fyrr i bókinni, sem leiddu
sögumann útleiðis með kenn-
ingum sinum.
Þótt ég sé ekki nógu vel lesinn
til að bera kennsl á allar sögurnar
tiu held ég að megi vænta þess að
höfundur hafi hvarvetna i huga
raunverulegar bækur og höfunda
og þykist raunar þekkja af end-
ursögn hans a.m.k. verk eftir
Samuel Beckett, Iris Murdoch,
Henry Miller og John Updike.
Þessir né aðrir höfundar eða verk
þeirra eru auðvitað ekki nefndir á
nafn i Hreiðrinu. En hverjum les-
anda má vera ljóst, að hin fljót-
lega endursögn i Hreiðrinu ein-
faldar fjarskalega efni bókanna
og leggur langmest upp úr
meintri bersögli þeirra um kyn-
ólafur Jóhann Sigurðsson
ferðismál og klámfengnu orð-
bragði — en þeirra hluta vegna
kýs sögumaður aö fela bæk-
urnar fyrir stálpuðum syni
sinum. Það er endanlegur mæli-
kvarði á „gildi” þeirra i sögunni.
eftir Ólof Jónsson
I þessu dæmi virðist' kynferðis-
legum tabúhugmyndum eignuð
sama gildi og verðinu á rúgbrauði
og soöningu áöur.
Hér skal þvi ekki haldið fram
(sem sumir lésendur a.m.k. vilja
þó vera láta) að i þætti
„menningarskjalara” i Hreiðrinu
hafi höfundur lifandi fyrirmyndir
fyrir sér á sama máta og hann
styðst við raunverulegar skáld-
sögur i bókmenntabálki sinum.
En umræðu þeirra um bók-
menntir ber að sama brunni og
úttekt skáldsagna siðar meir:
mælikvarði þeirra á bókmennt-
irnar er bersögli eöa klámfengni
þeirra. Er þessi bókmennta-
skoðun, krafa til bókmenntanna
annars staðar til en i Hreiðrinu?
Ef svo er — væri þá ekki ráð að
visa beint til heimildanna sjálfra,
þeirra bóka, höfunda, gagnrýn-
enda sem um er rætt?
Það verður m.ö.o. ekki fundið
að bókmennta- og menningar-
gagnrýni Ólafs Jóh. Sigurðssonar
i Hreiðrinu að hann noti sér raun-
verulegar fyrirmyndir i sögunni.
Heldur hitt: að hann hliðrar sér
hjá að tilfæra og rökræða raun-
verulegar bækur, raunverulegar
skoðanir til marks um siði og
tizku sem honum eru ógeðfelld —
og gefa lesandanum þar með
tækifæri til að leggja sjálfur mat
á röksemdafærsluna, samsinna
eða hafna henni.
Um bölsýni
Hreiðrið er að minu viti fjarska
bölsýn bók. Og myrkrið sem yfir
henni grúfir i sögulokin stafar
ekki af eintómum neikvæðum
efnisatriðum i samtiðarlýsingu
sögunnar. öllu heldur af þvi að
bókin leitast við að lýsa vanda
sem sýnist i senn alveg einka-
legur og óleysandi. Það á hún
reyndar sammerkt með ýmsum
öðrum áhugaverðum skáldritum
frá seinni árum, tilfinninga-
kreppu sina á mótum tima og
kynslóða sem ógerningur reynist
að sætta, — né sætta sig við hana.
O! ÓTELJANDI DÆMI UM SKAÐA
VZA AF SNYRTIVÖRU HÉR Á LANDI
Umsjón: EA Eftirlit lítið sem ekkert á stofum. Rœtt við Maríu Dalberg, fegrunarsérfrœðing
Oft hefur staðiö mikill styr i
kringum snyrtivörur og öll þau
krem og fegrunarlyf scm kven-
fólk og karlmenn nota til þess að
bera á húð sina. Rcyndar er það
ekki fyrr en núna á siðustu
timum sem karlmenn eru farnir
að nota snyrtivörur eitthvað aí
ráði. En snyrtivörur hafa oft
komið illu til leiðar. Margar
konur hafa næstum eyðilagt húð
sina vegna notkunar einhvers
krems, sem þær töldu sig geta
þolað, en fengu ekki ráð-
leggingar i þeirri verzlun sem
þær keyptu tiltekið krem. Það
þarf þó ekki alltaf að vera ein-
hver ein tegund sem eyðileggur
alla húð, heidur getur það veriö
viðkomandi aðili sem ekki þolir
tegundina, vegna þess að hann
hefur þá veikari húð en aðrir.
Eftirlit með snyrtivörum hér
á landi er ekki neitt, og litið
eftirlit er haft með snyrtistofum
hérlendis og hvernig þær vinna
og þjóna viðskiptavinum sinum.
Starfsstúlkur þær er afgreiða
snyrtivörur i snyrtivöru-
verzlunum eru fæstar
menntaðar i viðkomandi grein,
og enginn skóli eða námskeið er
hérlendis sem kennir þeim
stúlkum sem vinna slik störf.
Á Innsiðu i dag ræðum við við
Mariu Dalberg, fyrrverandi for-
mann Félags Fegrunarsér-
fræðinga, en Maria var for-
maður þar um nokkurt skeið og
barðist þá meðal annars fyrir
þvi að eftirlit yrði hert með
snyrtivörum og þeim er vinna
við slik störf.
— Hvernig er eftir litinu
háttað?
„Eftirlit er mjög litið, og
mætti gjarnan vera meira. Við
sem vinnum við snyrtingu meg-
um ekki ganga i sloppum með
vösum á, þvi að eftir þvi sem
Heilbrigðiseftirlit segir geta
óhreinindi safnast fyrir i vös-
um, en i vösunum kæmum við til
með að nota þau áhöld sem við
þurfum á að halda við andlits-
snyrtingu og fleira.
Viss fermetrafjöldi verður
að vera i kringum hvern þann
stól þar sem viðkomandi sezt og
fær snyrtingu, og einn metri af
veggjum frá gólfi þarf að vera
sótthreinsaður. Annað er eftir-
litiðekki . Það er ekki litið eftir
þvi hvort við sótthreinsum lök
og handklæði sem notuð eru, og
það er ekki heldur litið eftir þvi
hvernig unnið er á viðkomandi
snyrtistofu.
Eftirlit með sjálfri snyrti-
vörunni er heldur ekki neitt, og
það er alveg auðheyrt að álit al-
mennings er að minnka á
snyrtivörum. Eitt tilfelli þess að
einhver hlýtur skaða af ein-
hverri tegund frá vissu snyrti-
vörumerki, verður þess
valdandi að merkiö er dregið
níður i svaðið, og enginn litur
við þvi.”
— Eru mörg tilfelli þess hér-
lendis að konur hljóti skaða af
notkun snyrtivöru?
María Dalberg.
„Já, það eru mörg slik tilfelli.
Það má til dæmis nefna eina
tegund bólukrems sem hefur
verið,og er, auglýst mjög mikið
hér á landi. Það bólukrem er
hlutur sem ætti að taka af
markaðnum. Þær sem hafa
notað það fá þurra og flekkótta
húð. Kremið veldur því að húðin
dregst saman og lokar
bakteriuna inni þar sem bóla er.
Ef bakterian er kröftug bólgnar
húöin upp og bakterian
magnast. Þá verður að leita
læknis, þvi að ekki má hreinsa
úr sliku nema með sérstökum
aðferðum.
Naglabandaeyðir hefur
valdið þvi að konur hafa næst-
um misst neglurnar. Þá nota
þær vissan vökva sem kemst
undir naglaböndin og eyði-
leggur þær algjörlega, þannig
að þegar þær vaxa fram eru þær
ónýtar. Fleira mætti nefna, svo
sem augnskugga sem loka
húðina og fara illa með hana, og
enn eru til óteljandi dæmi.”
— Fá afgreiðslustúlkur i
snyrtivöruverzlunum enga
kennslu áður en þær hefja starf
sitt?
„Nei, hér er hvorki skóli né
námskeið sem kennir þeim eða
leiðbeinir um allt viðvikjandi
vörunum. Enda eru mörg dæmi
þess að þær afgreiða skakkt.
Ungar stúlkur fá stundum krem
sem ætluð eru eldri konum með
mjög slæma húð, og flestar þær
stúlkur sem afgreiða i verzlun-
um eru ekki færar um að ráð-
leggja konum. Eitt dæmið um
það er að kona keypti andlits-
krem i verzlun, og henni var
sagt að bera það á sig daglega.
Eftir nokkurn tima var húðin
orðin svo hræðileg að hún gat
ekki sofið um nætur. Það kom i
ljós að kremið mátti ekki bera á
nema einu sinni til tvisvar i
viku.
Erlendis eru afgreiðslu-
stúlkur settar á tveggja vikna
skóla, jafnvel lengur, áður en
þær eru taldar færar um að af-
greiða snyrtivörur. Og þannig
þyrfti það að vera hérlendis
lika. Hver kona ætti að geta
gengið inn i snyrtivöruverzlun
vitandi að hún fær rétta
vöru og réttar ráðleggingar.”
— Er einhver snytivara seld
hér á landi, sem vitað er að
hefur verið bönnuð erlendis?
„Já, augnskuggar frá vissu
ónafngreindu merki eru seldir
hér á landi, en þeir voru til
dæmis bannaðir i Belgiu. Þeir
eru þurrir en eru bleyttir upp
áður en þeir eru settir á augn-
lokið. Þeir valda þvi að. húðin
lokast og það hefur slæm áhrif.”
— Er samvinna meðal snyrti-
og fegrunarsérfræðinga?
„Nei, i hvorugu félaginu er
samvinna. En það er nokkuð
sem þyrfti aö vera. Fegrunar-
og snyrtisérfræðingar ættu ekki
að hafa leyndarmál fyrir hvor
öðrum. Þeir ættu að geta haft
skóla eða námskeiö, þar sem
þeir gætu kennt afgreiðslustúlk-
um áður en þær fara að afgreiða
snyrtivöru. Fyrirlestrar, sýni-
kennsla og samvinna á viðari
grundvelli ætti að vera til
staðar”. —EA