Vísir - 23.11.1972, Blaðsíða 8

8
Visir. Fimmtudagur 23. nóvember 1972
Einar Magnússon:
Lœkjargata
og fleira
Undani'arió hafa orftift nokkrar
umræóur um |>að, hvort rcisa
skuli geysistórt stjórnarráóshús
vió l.ækjargölu. milli Hanka-
strætis og Amtmannsstigs. i sam-
handi vift jictta mál vil cg fara
þcss á lcit vió Visi, aó birtar vcrói
i blaóinu tvær myndir og nokkrir
kaflar úr tvcimur grcinuiii, scm
birtust i blaóinu fyrir nærri 25 ár-
um.
Fyrri grcinin cr cftir Finar
S v c i n s s o n , húsamcistara
Itcykjavikurborgar, og birtist
hún 28. og 29. janúar 1948, en hin
eítir mig, Kinar Magnússon, og
hirtist liiin 10. og II. mar/. 1948.
Greinar okkar beggja fjölluðu
aóallega um l'ramtió Menntaskól-
ans. Káðamenn skólans og rikis-
ins höfðu þá ákveðið að leggja
niður alla kennslu i skólahúsinu
og flytja hana i annað hús, er
reisa skyldi annars staðar i borg-
inni. Hvað skyldi gera við skóla-
húsið gamla, var ekki að fullu
ákveðið, hvort það yrði ril'ið eða
flutt burt.
Þólt ekki yrði úr þessu, stóð
þessi ákvörðun stjórnvalda i fullu
gildi fram undir 1960, er þessari
ákvörðun var breytt fyrir atbeina
dr. Gylfa Þ. Gislasonar þáver-
andi menntamálaráðherra og
Kristins heitins Armannssonar
rektors.
Við nal'narnir, Einar Sveinssort
húsameistari og ég, vorum báðir
mótl'allnir þessum ákvörðunum
um flutning skólans og létum það
i ljós i þessum greinum.
En að öðru leyti fjölluðu
greinarnar, einkum Einars
Sveinssonar, um skipulag mið-
bæjarins og þá sérstaklega
Lækjargötu. E.S. getur þess, að
komið hafi til álita, að minnst 5-6
hæða byggingar yrðu reistar við
La'kjargötu að austanverðu og
segir siðan:
,,Þegar svo væri komið myndi
núverandi Menntaskólahús ekki
skipa þann sess, sem það nú ger-
ir, sem höíuðbygging á þessum
fagra stað sbr. 2. mynd sem gefur
lauslega hugmynd um stærðar og
hæðarhlutföll bygginganna,
hvernig sem útlit þeirra kann að
öðru leyti að verða.”
Siðar segir: ,,Á 3. mynd er
Menntaskólahúsið óbreytt frá þvi
sem það nú er. Þessi mynd á ein-
ungis að gefa hugmynd um að-
stöðu Menntaskólahússins eftir
að Lækjargatan væri byggð sam-
kvæmt fyrrgreindum hugleiðing-
um um húsahæðir á þessum stöð-
um. Af myndinni er þá auðséð að
Menntaskólahúsið skipar ekki
þann sess með tilliti til um-
hverfisins, sem það nú gerir.”
Að siðustu bendir E.S. á, að
mcðal menningarþjóða séu sögu-
legar byggingar varðveittar með
einhverjum hætti, en hér hafi þvi
miður rikt allt of mikið sinnuleysi
á þvi sviði.
i grein minni ræði ég aðallega
um tillögur minar um húsnæði til
menntaskólakennslu i Reykjavik
i framtiðinni (þá) og skal ekki um
það rætt nánar.
En i lok greinar minnar minnt-
isl ég á skipulagsmál miðbæjar-
ins. Ég gat þess, að ráðgert væri
að leggja bilahraðbraut eftir Tún-
götu Iramhjá Landakotsspitala
og Landakotskirkju, eftir Kirkju-
stræti, yfir hluta af Austurvelli,
framhjá Alþingishúsinu og Dóm-
kirkjunni upp Amtmannsstig,
FYRRI GREIN
framhjá Menntaskólanum, gegn-
um Amtmannshúsið (sem nú hef-
ur verið rifið) og Tugthúsið (sem
á að rifa). Önæðissamt myndi
verða af bilaháreystinni hjá
sjúklingum á Landakoti, kirkju-
gestum i Landakotskirkju og
Dómkirkjunni, alþingismönnum
og menntaskólanemum (og kenn-
urum). Ég hygg, að ráðagerðir
þessar séu enn uppi.
Ennfremur sagði ég: ,,Og svo
vilja sumir setja ráðhúsbákn i
Tjörnina, ,,af þvi að það tæki sig
svo vel út þar, þegar það er séð úr
flugvél uppi yfir flugvellinum”,
eins og einn þeirra komst að orði”
(i min eyru).
Einar Sveinsson gat þess i grein
sinni, að þvi miður væri ekki til
neinn skipulagsuppdráttur af
miðbænum. Grein minni lauk
svo:
,,En úr þvi að ekki er, hamingj-
unni sé lof, til neinn skipulags-
uppdráttur að miðbænum, má ég
þá ekki koma með minar tillög-
ur'?
Lofið Stjórnarráðshúsinu að
standa eins og það er, þó að það sé
gamalt danskt tugthús, og notið
það áfram fyrir skrifstofur for-
sætisráðherra, lofið Mennta-
skólanum að standa og Dóm-
kirkjunni og Alþingishúsinu.
Byggið engin 5-6 hæða hús austan
Lækjargötu milli Bankastrætis og
Amtmannsstigs, né sunnan Bók-
hlöðustigs, heldur i hæsta lagi litil
tveggja hæða hús i stil við
Menntaskólann og Stjórnarráðið.
Rifið smám saman húsin við
Lækjargötu og Skólabrú frá
Shellporti og allt suður til móts
við Bókhlöðustig. Sömuleiðis hús-
in við Kirkjutorg og Templara-
sund, svo að stórt opið svæði
myndist fyrir framan Mennta-
skólann i kringum Dómkirkjuna
og Alþingishúsið allt suður að
Tjörn, þar sem ekkert ráðhús á að
reisa. Friðið þetta svæði fyrir
óþarfa umferð.”
,,Við þurfum enga bilabraut
gegnum miðbæinn sunnan gatn-
anna við höfnina aðra en Skothús-
veg og Hringbraut. Þetta eru
minar tillögur i skipulagsmálurp
þessa hluta miðbæjarins. Verði
fariðeftir þeim, þarf Menntaskól-
inn ekki að vikja fyrir ,,þörfum
nýs skipulags”, og við höfum vel
efni á að framkvæma þær smátt
og smátt.
En við höfum ckki efni á að
kasta burtu þessum fáu nýtilegu
gömlu húsum, sem við eigum og
einhverjar minningar eru tengd-
ar við.”
27. febrúar 1948.
Einar Magnússon mennta-
skólakennari. Hér endar grein
min. — Þess þarf tæpast að geta,
að cnginn ráðamanna anzaði
þessum tillögum þá, hvorki til
samþykkis né andmæla.
En svo vel vill til að enn hefur
engu verið svo spillt, að þær eigi
ekki enn viö. Knner Menntaskól-
inn á sinum stað og sömuleiðis
Stjórnarráðshúsið og ráðhús hef-
ur cnnekki verið reist i Tjörninni.
Þessar myndir sýna greinilega, hvernig eitt samfellt stórhýsi milli Bankastrætis og Amtmannsstigs,
myndi kæfa Menntaskólann, sem er.og á að vera höfuðbygging á þessum stað, hvað þá hið litla en stil-
hreina Stjórnarráðshús. — Einar Sveinsson tekur það rækiiega fram, að teikning þessi eigi ails ekki að
gefa hugmynd um útlit hugsanlegs stórhýsis þarna, en ég vil geta þess, að mér þykir þetta myndarlegt
og fallegt hús, sem aðeins má ekki vera þarna. Athygli vekur, að þakið er með góðum vatnshalla. Ef til
flötum þökum húsanna frá 1930 sem langflest hripláku, verið þá i fersku minni, þó að nú virðistiún
vill hefur reynslan af flötum þökum húsanna frá 1930 sem langflest hripláku, verið þá i fersku minni, þó
að nú virðist hún gleymd.
cTVIenningarmál
Ólafur Jónsson
skrifar um
bókmenntir:
Heim til
TIÍÚARLEG LJÓÐ UNGRA
SKALDA
Erlendur Jónsson og Jóhann
Hjálmarsson völdu
Aimenna bókafélagið 1972. 66 bls.
Af ellefu höfundum
sem ljóð eiga i þessari
litlu bók hygg ég að einir
þrir séu komnir yfir
iertugt, en a.m.k. sex
munu vera á fertugs-
aldri. Aðeins tveir höf-
undar hennar munu
vera undir þritugu. í
þessum hóp eru líka höf-
undar sem hafa gefið út
margar bækur og hlotið
meiri eða minni viður-
kenningu, menn eins og
Hannes Pétursson, Guð-
bergur Bergsson, Þor-
steinn frá Hamri og
Matthias Johannessen.
En yrkja þessir og aðrir höf-
undar bókarinnar „trúarljóð”?
Um það efni segir Erlendur Jóns-
son á meðal annars i formála fyr-
ir bókinni:
„Ljóðin i þessari bók eru fæst
trúarljóð i venjulegum skilningi,
heldur aðeins trúarleg, ekki rétt-
trúnaður, heldur spurning, leit.
Ekkert þeirra mun ort sem sálm-
ur, þó sum beri að visu slikt nafn.
Og trúboð er ekki predikað i neinu
þeirra. En flest ef ekki öll munu
þó teljast jákvæð frá trúarlegu
sjónarmiði. Nútimaskáldi má
likja við vegfaranda i leit að
markmiði. Það byrjar á þvi sem
við augum blasir: náttúrunni,
borginni — en endar á spurning-
unni um eitthvað varanlegt.”
Þetta er nú ögn torráðið. Hvaða
athæfi er það „að predika trúboð”
— sem reyndar er ekki stundað
hér i bókinni? Er það nóg til að
ljóð teljist „trúarlegt”, allténd
„jákvætt frá trúarlegu sjónar-
miði” ef efni þeirra telst „spurn-
ing, leit” eða það beinist að
spurningu um „eitthvað varan-
legt”?
Nær lagi hygg ég að Erlendur
komist i niðurlagsorðum formál-
ans:
„Ljóðin i þessari bók eiga það
sammerkt, að trúarefni koma
fyrir i þeim öllum. Að öðru leyti
eru þau dæmigerður samtima-
skáldskapur, og má þvi allt eins
lita á þau sem almennt sýnishorn
islenzkrar nútimaljóðlistar.”
En til að ljóð teljist trúarlegt i
jskilningi þeirra útgefendanna
virðist sem sé nægja að fyrir
komi orðið „trú” eða annað orða-
far sem trúarbrögð varðar: pásk-
ar, jól, bæn, lofsöngur, engill,
kirkjugarður... Eða þá einhver
efni og orðafar úr bibliusögunum:
sköpunarsaga, vitringur frá
Austurlöndum, Betlehem,
Maria...
Svo að einhver' dæmi séu nú
nefnd finnst mér það fráleitt að
kalla ljóð Þorsteins frá Hamri
eða Guðbergs Bergssonar hér i
bókinni trúarleg ljóð: þau fjalla
hreint ekki um neins konar trúar-
reynslu sem er liklega lágmarks-
krafa til að ljóð geti kallazt „trú-
arlegt”, hvað þá að þau lýsi (eða
visi frá sér) einni eða annarri
trúarsetningu. Nema með trú sé
einvörðungu átt við „lifstrú” sem
er vitanlega óskylt hugtak öllum
trúarbrögðum og getur beinlinis
reynzt öndvert þeim. Slikri trú er
einkar fallega lýst i Páskaliljum
Hánnesar Péturssonar, sem lika
er hér i bókinni, liklega af þvi að
það er um páskaliljur. En hið
„rika lif” sem ljóðið f jallar um er
alveg jarðneskt lif, hér og nú:
„timinn er kominn, hin rétta
stund til að anga”.
Þó „ungu skáldin” séu ekki
ung og trúarljóðin ekki allténd
„trúarleg” — hvað gerir það til,
bara ef tekizt hefur að velja i bók-
ina góð ljóð sem fara vel saman i
safni. Slikt val er meira vert en
strekkja við að búa til „almennt
sýnishorn” samtimaljóðlistar.
En að likindum verður bókin þvi
nýtilegri sýnisbók þvi betur sem
ljóðavalið tekst.
Ellefu höfundar eiga ljóð i bók-
inni, og skal ekki fundið að
skáldavalinu, þótt mætavel mætti
hugsa sér ýmsa aðra höfunda
ásamt eða i stað þeirra sem hér
eru meðteknir. En ljóðavalið
sjálft hefur tekizt þeim Erlendi
Jónssyni og Jóhanni Hjálmars-
syni anzi misjafnlega. Svo að
haldið sé áfram með dæmi Þor-
steins frá Hamri virðist mér ljóð-
in tvö sem hann á i bókinni engan
veginn sanngjarnlega valin dæmi
þess sem hann yrkir bezt. Og
trúarljóð eru þau sem sé ekki.
Reyndar er a.m.k. fyrra ljóð Þor-
steins liklega nokkuð gott ljóð,
með alveg auðkennilegum stils-
hætti hans.
Hrafn Gunnlaugsson er eini
höfundurinn sem sjálfur hefur
enga bók gefið út. Ég get ekki séð
að þrjú ljóð hans i þessu safni séu
áhugaverð kynning á nýjum höf-
undi. Og þau eru reyndar 3-5 ára
gömul, en höfundurinn ungur
maður. Aftur á móti held ég að
ljóð Ninu Bjarkar Árnadóttur i
þessari bók veiti sanngjarna
mynd af verðleikum hennar,
a.m.k. eitt þeirra, Ljóð, er furðu
gott. Sama gildir um yngsta höf-
und i safninu, Ragnhildi Ófeigs-
dóttur, siðasta ljóðið i safninu, Þú
skalt vera stjarna min Drottinn,
er hið bezta sem ég man til eftir
Ragnhildi. í sinu einfalda sniði er
þetta texti sem vel má kalla
„trúarljóð” án þess að toga og
teygja orðið svo að það missi alla
merkingu:
Þú skalt vera stjarna min
Drottinn
yfir dimm höf
yfir djúpa dali
og eyðimerkur
ég geng i geisla þiirum
og eitt sinn mun geisli
þinn verða að gullstiga
þar sem ég geng upp
fagnandi skrefum
Það er vel ráðið af útgefendum
að taka upp i bókina ljóðaflokk
Vilborgar Dagbjartsdóttur,
Kyndilmessu, sem er áreiðanlega
með hennar beztu verkum — og
beztu ljóð Vilborgar hafa af ein-
hverjum ástæðum sjaldan eða
aldrei fengið þá viðurkenningu
sem þeim ber. 1 öllu sinu látleysi
er Vilborg i hóp okkar betri ljóð-
skálda, ekki sizt vegna siðustu
bókar sinnar sem er samnefnd
ljóðaflokknum... En það skil ég
ekki af hverju þeir fella niður 5ta
og siðasta kafla hans. Án hans
verður að minnsta kosti „myndin
af Lúther/myndin af
Lenin/myndin af Maó” i 4ða kafla
óskiljanleg.
• Ég fer ekki ofan af þvi að til að
ljóð geti kallazt „trúarljóð” eða
„trúarleg” hljóti þau að snúast
um trúarreynslu i skilningi trúar-
bragðanna, reynslu manna af eða
von og þörf fyrir guðstrú. En 5ti
kafli Kyndilmessu mundi að visu
aflétta þeirri blekkingu að kvæðið
sé trúarlegs efnis þótt það sé ort
með trúarlegu eða öllu heldur
kristilegu orðafari:
Anna Akhmatova
stendur þú hér alein
i tungsljósinu
og grætur?
Það hefur slokknað á
kertinu þinu.
Ég skal kveikja á þvi,
kæra Anna.
Við skulum syngja sálumessu
fyrir Lenin.
Við skulum syngja sálumessu
fyrir Stalin
Við skulum syngja sálumessu
öllum
sem féllu i þeirra nafni.
Við skulum biðja fyrir þeim
sem dóu úr sorg.