Tíminn - 02.03.1966, Blaðsíða 9

MTÐVTKUDAGUR 2. marz 1966
TÍMINN
SÍðUSTU ÆVIDAGAR
ADLAI STEVENSONS
Áður en Adlai Stevenson var allur, höfðu verið skrifaðar um
hann bækur, sem fara gerir um forsetaefni í Bandaríkjunum,
en þótt ekki bæri hann gæfu til að sigra, var hann einn af gáf-
uðustu og víðsýnustu mönnum, sem keppt hafa um forsetaembætt
ið þar í landi einkum og sér í lagi var liann í miklu áliti mcðal
frjálslyndra menntamanna. Nú í vetur hafa komið út nokkrar
bækur um hann. En meðal þeirra greina, er birzt hafa nýlega,
er sú/ er hér fer á eftir, sérstæð. Höfundur hennar, bandaríski
blaðamaðurinn frægi Eric Sevareid, sem var einn af nánustu
vinum Stevensons, byggir greinina á einkasamtali, er fór fram
skömmu áður en Stevenson varð bráðkvaddur á götu í Lundúnum.
Fyrri hluti greinarinnar birtist í dag.

Adlai Stevenson. — Myndin var tekin af honum rétt áður en hann
lézt.
Mér rennur til rifja, er ég
hugsa til júlídaganna í Lundún
um, þegar Adlai Stevenson
féll frá. Mánudaginn tólfta
hafði ég setið á tali við hann
fram yfir miðnætti. Hann
bar ótt á og hann sagði mér
hug sinn allan. Mér var allt
af hlýtt til hans, en ''ið
höfðum ekki talazt við í
slíkri einlægni árum sam-
an. Þegar ég kvaddi hann
þetta kvöld, var ég víst
heldur dapur i bragði, en
ég fann, að vinátta okkar
hafði endurnýjazt og styrkzt
Síðdegis tveim dögum síð-
ar sat ég í herbergi mínu
í gamla Hyde Park hóteli,
var að líta á minnisblöðin,
sem ég hafði hripað á sitt-
hvað af samtali okkar frá
mánudagskvöldinu. á meðan
ég beið þess að tími kæmi
til að fara í dagverðarboð í
bústað bandaríska sendiherr-
ans, David Bruce, og Evange
line konu hans, þangað sem
Adlai og nokkrum gestum
öðrum hafði og verið boð-
ið. Allt í einu hringdi sím-
inn, og það var Patricia Bern
ie, fréttastofustj. CBS t Lundún
um og hún stundi því upp, að
fyrir nokkrum andartðkum
hefði Adlai Stevenson látizt úti
á götunni skammt frá banda-
ríska sendiráðinu við Gros
venor Square.
Ég snaraðist í frakkann,
náði í leigubíl. sem ók mér
í skyndi til sendiráðsins. Á
gangstéttinni þar fjrir utan
stóð frú Katharine Gra’nam,
forseti Washington Post
Company, hún var aldavinur
Bruce-hjónanna og ein þeirra,
sem átti að mæta í matarboð
inu þennan dag. Ég verð ætíð
ósköp vandræðalegur, þegar
svona lagað ber að höndum.
Þarna stóðum við annars hug
ar, ófær um að segja nokk
uð af viti hvort við annað.
Frú Graham skimaði i kring
um sig, og allt í einu sagði
hún: „Þarna er hún. þarna
er Marietta.“
Frú Marietta Tree, þessi
giæsilega og fagra kona, sem
var sendifulltrúi í mannrétt-
indaráði Sameinuðu þjóð-
anna, sté út úr bíl ásamt Phil
Kaiser sendifulltrúa. Það var
frú Tree, sem hafði verið
á gangi með Adlai, hann fór
að kvarta undan svima, svo
allt i einu hné hann niður.
Hún kraup við hlið hans á
gangstéttinni og reyndi að
blása lífsanda í munn hans og
nasir. Nú voru þau að koma af
spítalanum. þar sem Adlai lá
liðið lík.
Frú Graham hraðaði sér
til þeirra, og við gengum á
eftir þeim upp tröppurnar að
útiglerhurðinni, fórum . með
lyftunni upp á aðra hæð, og
þar biðu Bruce-’hjónin í sendi
herraskrifstofunni. Við höfðum
öll þekkt Stevenson árum sam
an og okkur þótti vænt um
hann. Ætíð hafði hann ver
ið miðdepill, þegar við kom
um saman. Hann var enn
miðdepillinn, en nú vorum við
eins og bláókunnug. Mér varð
litið á frú Tree. Augu hennar
voru starandi og andlit henn-
ar virtist stirðna. Um leið
og þau fóru inn í skrifstofuna
til Bruce, sneri ég við og
hélt til skrifstofu minnar í
Hallam-stræti, þar sem ég átti
fyrir höndum að vinna langt
fram eftir kvöldi við skriftir
og útvarpsupptöku til Banöa-
ríkjanna og taka þátt í BBC-
útvarpsviðtali um Stevenson.
Ég var alveg að lotum kom-
inn í allra augsýn, lá við að
ég fengi taugaáfall.
Frásögn mín í útvarpinu
til Bandaríkjanna og um-
mæli annarra orsökuðu orða
sennur og úlfaþyt á æðri stöð
um. Ég greindi ekki frá öllu
sem Stevenson hafði sagt mér,
en ég létt þess getið, að
FYRRI GREIN
hann hefði haft í hyggju að
segja af sér stöðu sinni hjá
Sameinuðu þjóðunum. í út
varpi frá París sagði David
Schoenbrun útvarpsfréttaritari
frá samtali sínu við Stev-
enson í vikunni áður, hafði
eftir honum þau ummæli um
íhlutun Johnsons forseta i
Dóminíska lýðveldinu, að
hún væri „heimskulegt
glappaskot". Forsetinn brást
reiður við og lét blaðafull-
trúa sinn, Bill Moyers, koma
því á framfæri, að minningu
Stevensons væri misboðið með
því að tilgreina ummæli hans.
að honum látnum, er hann gæti
ekki borið hönd fyrir höfuð
sér.
Síðar var mér sagt í Hvíta
húsinu. að viðbrögðin þar
hefðu beinzt gegn fréttinni
frá Schoenbrun en ekki
minni. Samt hafði ég um hríð
af því sárar áhyggjur, að ég
hefði skaðað minningu mins
kæra vinar. Nú er ég ekki
þeirrar skoðunar. Ég held,
að það sem ég sagði, hafi orð
ið að segja, til þess að gera
sögulega heimild fulla og
sanna, þó að það hefði
raunar mátt bíða þangað til
útför hafði farið fram. Þó er
ég ekki alveg viss um það.
Hvað sem öðru líður, ætti það
að vera lýðum ljóst, hvað
Adlai hafði í hyggju, er hann
féll frá, og ég tel laukrétt að
greina nánar frá því nú. Ég
geri það án þess að leggja
mat á athugasemdir hans um
stefnu stjórnarvaldanna, en
með fullvissu um að ég hafi
það rétt eftir, sem óg segi.
Laugardaginn 10. júlí flaug
Stevenson til Englands, og
frétt í Lundúnablöðunum
hermdi, að hann hafi eytt
þeim degi með Harold Wil-
son forsætisráðherra, í Cheq-
uers, hinum opinbera sveita
bústað brezkra forsætisráð-
herra. sem ætíð mun bera
þess minjar, að þar hafði
Winston Churchill áður ver
ið til húsa. Á mánudag höfðu
bandarískar fréttastofur í Lund
únum það eftir sendiráði sínu,
að Robin Day, einn hinna
harðskeyttu fréttamanna BBC,
mundi ræða við Stevenson í
útvarpinu þá um kvöldið.
Sendiráðið hafði raunar stuðl-
að að þessu útvarpsviðtali með
það fyrir augum að treysta að
stöðu Bandaríkjanna nustan
hafsins. Flestir Englendingar
báru mikið traust til Stev
ensons. Þótt þeir grunuöu
Bandaríkjastjórn um græsku
teldu hana áleitna, herskáa,
ábyrgðarlitla, vildu þeir alls
ekki bendla Stevenson við
það. Ef Stevenson mundi
útskýra fyrir brezku þjóð-
inni og verja íhlutunina í
Viet Nam og Dóminiska lýð-
veldinu. mætti það verða til
að veikja tilraunir róttækra
og vinstri sinnaðra þar í landi
til að gera Bandaríkjastjórn
tortryggilega. Viðtalið gæti
bætt fyrir hina hrapallegu
frammistöðu Henry Cabot
Lodge í kappræðum í Ox-
ford mánuði áður.
Ég var nýkominn í útvarps-
salinn í Lime Grove, þegar
Adlai kom þangað ásamt
Evangeline Bruce, heilsaði
nokkrum brezkum og banda
rískum fréttamönnum með
handabandi, varð hissa að
hitta mig í London, settist
síðan framan við myndavélarn
ar og tók til við að svara
spurningum Days af sinni
vanalegu einlægni. Jafnvel
Robin Day virtist bráðna
fyrir áhrifum Stevensons og
beitti ekki þeirri hörku, sem
við var búizt. Stevenson
minnti Breta á það, 'að Banda
ríkin hefðu misst 160 þúsund
af ungum hermönnum sínum
síðan heimsstyrjöldinni síðari
lauk. Hann sagði að Bandarík
in hefðu fengið sáralitla að-
stoð i tilraunum sínum eftir
stríðið við að brjóta á bak
aftur heimsyfirráð kommúnism
ans, minnti á það, að brezka
þjóðin vissi. hvað það væri
að „standa aleinn" — átti
við leifturárásirnar á London,
þegar öllum Bretum fannst
þeir vera hetjur heimsins og
hafi heldur ekki verið fjarri
sanni að kalla þá það.
Eftir útvarpsviðtalið sett-
ist Adlai að snæðingi í veit
ingasal útvarpsins og eftir að
hafa kyngt hverjum munn-
bita svaraði hann spurningum
blaðamanna, og þó aðeins með
fróðleiksupplýsingum. Hann
vann strax hylli þeirra með
hæversku sinni og fúsleika til
að viðurkenna að einnig landi
hans hætti til að gera skyssur
það kæmi fyrir að amerísk
skynsemi drukknaði í amer
ískri mælgi. Einu sinni komst
hann svo að orði, brosandi,
um Johnson forseta: „My lord
and master“, og þá gátu frétta
menn ekki að því gert að
skella upp úr. Það leyndi sér
ekki, að hversu mjög sem
hann bar virðingu fyrir fbr-
setanum, að milli þeirra rfkti
ekki gagnkvæm samúð.
Að enduðum þessum frétta
mannafundi sýndi Adlai á
sér fararsnið, hnippti í mig og
sagði: „Blessaður komdu með
mér“. Þegar við vorum
setztir inn í sendiráðsbílinn,
stundi hann þungan. Við
höfðum ekið drjúgan spöl, þeg
ar hann sagði: „Æ, Drottinn
minn, nú er að byrja boð
hjá Pamelu Berry úti í West
minster og víst ætlazt til að ég
mæti þar.“ Það kom snöggv
ast á hann hik, ég sá honum
sárnaði, eins og ég hafði séð
svo oft áður. er hann hélt
að hann mundi móðga vini
sína. Loks herti hann sig
upp: „Sleppum því, förum
heim í sendiráðsíbúðina."
Sendiherrabústaðurinn er í
Winfield House, þar sem
Barbara Hutton bjó áður
með einum af sínum ekta
mökum, og þarf þá ekki frek
ari vitnanna við, að þar skort
ir ekki "á lífsþægindin. Þar
var dimmt og enginn heima,
þegar við Adlai komum þang-
að. fórum með lyftunni upp
á loft og og settumst inn í
bókasafnssetustofuna. Adlai
blandaði okkur drykk, ég sett
ist í hægindastól og hann á
sóffaenda. Hann átti marga
vini í blaðamannastétt, en nú
hófst hans síðasta langa við-
tal við þeirrar stéttar mann.
Mér skildist fljótt, að hann
hafði ekki boðið mér heim
með sér í þetta sinn aðeins
upp á gamlap kunningsskap,
aðeins til að veita vel og láta
fara þægilega um mig. Það
leyndi sér ekki, að hann þurfti
að segja mér vissa hluti, sem
lágu honum á hjarta, honum
var mikið niðri fyrir og
hann þurfti að leita ráða hjá
vini, sem hann gæti treyst.
Hann tók til máls formála-
laust. Hann yrði að segja upp
starfi hjá Sameinuðu þjóð-
unum. Hann var þreyttur. Orð
inn 65 ára. Hann hafði haft
á hendi það starf í 4Vá
ár, sem Kennedy forseti
hafði falið honum (en sjálfur
hafði hann viljað verða utan
ríkisráðherra). En hann var
alls ekki sæll í viðskiptum sín
um við Washington. Hann
rykkti sér til í áttina til
mín og spurði: „Hvað heldur
þú um þetta?“.
Ég varð hvumsa. Hérna var
heimsstjórnmálamaður, frum-
legur og stórbrotinn opinlber
embættismaður með sterka
siðferðiskennd, að leita minna
ráða til að taka síðustu stóru
ákvörðun ævi sinnar. Ég hik
aði — og sagði síðan: „Sem
borgari vona ég að þú standir
áfram í þessari stöðu þinni,
en sem vinur verð ég að segja,
að mér hefur lengi fundizt, að
þú ættir að láta af þessu starfi.‘
Mér hefði fundizt hann hafa
verið frábærlega þolinmóður
í ómögulegri aðstöðu, þar sem
Framhald é bls. 12.
I