Tíminn - 16.04.1966, Blaðsíða 8

LAUGARDAGUR 16. aprfl 1966
3
TÍMINN
Sigurjón Pálsson, Galtalæk:
Enn um rennslis-
virkjun Þjdrsár
f srein sero ég skrifaði í vetur
tnm annmarka á rennslisvirkjun
Þjórsár og birtist í 41. tbl. Tím-
ans 19. febr. sl. taldi ég mig færa
sterk rök að því að væntanleg
Búrfellsvirkjun yrði fyrir mjög al
varlegum truflunum vegna ismynd
unar og ísgangs Síðan bafa farið
fram nokkrar umræður í dagblöð-
in varðandi þetta mál og eru aö
minnsta kosti sumar þeirra góðra
gjalda verðar, en aðrar, að því er
virðist nokkuð uppi í skýjunum,
en umtalsverðar þó, og mun ég
gera mínar athugasemdir við þær
síðar í þessari grein.
Á undanförnum þremur árum
hafa farið fram mjög umfangs-
miklar rannsóknir hér á Þjórsár-
svæðinu á vegum Sameinuðu þjóð
anna, undir forustu tveggja er-
lendra íssérfræðinga, þeirra dr.
Olaf Devik og Edvin Kanaviv.
Kostnaður við þessar rannsóknir
hefur að því er virðist, ekki verxð
naumt við nögl skorinn og á ekki
lengri tíma en hér er um að ræða,
má ætla að raunhæfur árangur
hafi náðst.
Þetta er þriðji veturinn í röð,
sem menn dvelja að staðaldri við
árnar, ýmist austan eða vestan
megin, þessir menn hafa gert dag
legar skýrslur varðandi árnar og
ástand þeirra. Auk þessa hafa ver
ið farnar fjölmargar ferðir með-
fram ánum á bifreiðum til athug-
ana, einnig hafa bæði þyrilvængj-
ur og aðrar flugvélar verið not-
áðar í sama tilgangi.
Rannsóknir þessar hljóta að
hafa skilað gögnum sem vert er
að taka tillit til, ísaspár hafa að
sjálfsögðu verið gerðar, enda þótt
dult hafi farið. Það er ekki fyir
en nú að rödd heyrðist þegar Rík
isútvarpið kveður þá O. Devik og
Kanavin á sinn fund til viðtals,
og á útvarpið skilið ævarandi þökk
fyrir tiltækið, eins og reyndar fyr
ir svo fjölmargt annað stórfróð-
legt og ágætt efni, sem það miðl-
ar hlustendum sínum því nær dag-
lega.
Það sem þeir sögðu um árnar
O. Devik og Kanavin, fer hér á
eftir, ekki orðrétt að sjálfsögðu,
en efnislega mun ekki skakka
miklu, en gjarnan hefði útvarpið
mátt birta fréttaaukann aftur með
seinni kvöldfréttum, eða sem end
urtekið efni síðar.
ísfræðingarnir sögðu, meðan að
eins um rennslisvirkjun er að
ræða, hlytu þeir örðugleikar, sem
eru einkennandi fyrir íslenzkar ár
að gera vart við sig, þ.e.a.s. fljót-
andi krap, grunnstingulsstíflur og
svo þrekahlaup, sem geta valdið
örðugleikum þar sem fallið er
meira en 2 m á km. Vandi raf-
orkuvers væri að tryggja að ein-
hverju leyti að ísmyndun gæti ekki
átt sér stað, það þyrfti bæði að
minnka yfirborð árinnar, til að
draga úr hitatapi og stöðva þann
íshroða sem berst með þrekahlaup
um niður eftir ánni.
Spurt var, hvort ísfræðingarnir
álitu, að rennslisvirkjun við Búr-
fell yrði rekstrartrygg, og svöruðu
þeir:
í sambandi við hvert raforku-
ver yrði að gera ráð fyrir nokkr-
um varúðarráðstöfunum til að
tryggja rekstraröryggi, en búast
mætti við alvarlegum truflunum
er þær væni ekki gerðar, það yrði
að rannsaka, að hve miklu leyti
hægt er að laga ána fyrir það fé,
sem til þess má verja.
Þörf væri á vatnsforðabúri, og
væri þeim tjáð að reiknað sé með
Þórisvatni, en það myndi þó ekki
koma í veg fyrir sjálft ísvandamál
ið.
Þeir voru spurðir um móteltil-
raun, sem gerð hefur verið í Nor-
egi. Svarið var, að móteltilraun-
in hafi gefið ýmsar verðmætar
upplýsingar: um straum og ísflot,
en sjálf reynslan af Þjórsá yrði
Þjórsá austan Búrfells.
að skera úr um það, hvernig fram
kvæmdum yrði hagað.
Þeir sögðu, að stífla ofan við
Tangafoss myndi hindra þreka-
hlaup frá Haldi að fara niður ána,
og eðlilegt og sjálfsagt mætti
telja að byggja þar stíflu, hvar
sem Þjórsá er virkjuð neðan Sult-
artanga.
Þetta voru þeirra orð, að því
er ég bezt fæ skilið.
Hér hefur loks almenningur
fengið að heyra útdrátt úr ísaspá
norsku sérfræðinganna, og hafi út
varpið þökk fyrir.
Því miður staðfestir umsögn
þeirra í mjög veigamiklum atrið-
um grun minn um annmarka á
rennslisvirkjun Þjórsár við Búr-
fell.
1. Þórisvatn leysir ekki vand-
ann hvað ísrek snertii-.
2. Móteltilraunin svaraði ekki
því sem mestu máli skipti, hún
hefur gefið upplýsingar um straum
og ísflot, en ísflot er aðeins sá
hluti íssins sem fylgir yfirborði
vatnsins, ekki sá erfiðasti, enda
ekki nema hluti af þeim ís og krapi
sem áin flytur í hörku frosti og
stórhríðarbyljum.
Botn Þjórsár er mjög ójafn,
hann er þakinn steinum og klett
um er standa upp úr honum og
eru misjafnlega djúpt undir yfir-
borði vatnsins, allir valda þeir
straumbreytingum og iðuköstum í
ánni, er gerir það að verkum að
öllum ís, sem með vatninu berst
er vandlega hrært saman við það,
allt frá botni til yfirborðs.
Á steina og kletta, sem næstir
eru yíirborðinu safnast mjög fljótt
ís vegna unddrkælingar vatnsins
og myndar á þeim, og út frá þeim,
íseyjar og ísklumpa sem breyta
straumfalli árinnar. og líklegt
þætti mér að áhrifa þeirra gætti
á þann veg, sem ekki fæst svar-
að með móteltilraunum.
Rannsóknir norsku ísséríræðing !
anna eru ekki þær einu, sem við í
er að styðjast, aðrar rannsóknir
hafa farið fram, er tekið hafa yf-
ir mikið lengri tíma, þær hefur
raforkumálaskrifstofan látið
gera xíndir forustu Sigurjóns Rist
vatnamælingamanns. Hann hefur
farið hér inn á hálendið og um
allt vatnasvið Þjórsár og Tungna-
ár, margar ferðir á hverju ári,
ekki sízt að vetrinum, þegar veð-
urguðirnir hafa verið í einna
verstu skapi. Þetta hafa vart ver-
ið neinar skemmtiferðir, heldur
farnar í ákveðnum tilgangi og sótt
ar af kappi.
Þær hafa verið farnar til rann-
sókna og göngnum safnað, sem
vinna skyldi úr áður en ákveðið
er hvar og hvernig þessi vatnsföll
verði virkjuð.
f Þjórsárísum blaðsíðu 2 í tíma-
ritinu Jökli segir Sigurjón Rist:
„Vatnamælingar raforkumála
stjóra gera fyrir hvern stað, sem
ráðgert er að virkja, svonefnda
ísasþá, en með því er átt við,
hvernig ætla megi, að ísalög yrðu
eftir að virkjun væri komin. Hér
verða engar ísaspár gerðar. En
eftir lestur um gang ísalagna
Þjórsár í heild getur hver og einn
gert sínar eigin ísaspár og á jafn
framt auðveldara með að meta
ísaspár einstakra staða.“
En hvernig lítur hún nú út sú
ísaspá, sem gerð hefur verið af
verkfræðingum raforkumálaskrif-
stofunnar eða rennslisvirkjunar-
sérfræðingum Landsvirkjunar?
í öðru lagi, hefur Sigxirjón Rist
sjálfur aldrei gert neinar ísaspár?
Það er á engan hallað, þótt full-
yrt sé að hann muni allra manna
bezt þekkja Þjórsá, bæði rennsli
hennar og ísalagnir.
Hefur hann aldrei sent frá sér
neinar greinargerðir eða tillögur
til raforkumálastjóra, varðanli
Þjórsá eða Tungnaár-virkjarnir yf
irleitt. að minnsta kosti hef ég
hvergi séð þær birtar, eða hafa
niðurstöður vatnamælinga leitt
rök að því að sú rennslisvirkjun
sem í ráði er að framkvæma, sé
nokkurn veginn rekstrartrygg?
En ef svo er þá skýtur nokkuð
skökku við þau ummæli raforku-
málastjóra, að niðurstöður norsku
ísasérfræðinganna væru mjög á
sama veg og það, sem áður var
hér vitað um þessa hluti.
Frá rennslisvirkjunarmönnum
hafa komið smá greinar og klaus-
ur í blöðum, eða viðtöl við þá,
en vart hefur bólað þar á neinu
sem kalla mætti frambærileg rök,
í svo stóru máli, sem fyrirhuguð
Búrfellsvirkjun er, og getur orð-
ið afdrifarík á efnahagskerfi ís-
lenzku þjóðarinnar. Ég get naum-
ast kallað það annað en ábyrgðar-
leysi, þegar verkfræðingar láta
hafa það eftir sér að nokkuð ár-
angursríkt gæti það orðið, að sjón
varpa ísa og krapareki í ánni, og
ef svo í ofanálag væru hafðir all-
margir viðnámsmælar hér og þar
í ánni, sem gera viðvárt vakt-
manni er búsetu skal hafa á sjálf-
um stíflugarðinum.
Sunnudaginn 6. marz sl. birtist
grein eftir dr. Gunnar Sigurðsson,
verkfræðing í Morgunbl. og Tím-
anum og segir þar að þeir O. De-
vik og Edvin Kanavin hafi verið
að vinna að almennum undirstöðu
rannsóknum á ísmyndunum en
efefci að úrlausn ísvanda-
mála við Búrfellsvirkjun, en hverj
ir hafa unnið það verk? Vatna-
mælingar er eina rökrétta svarið
og fullnægjandi að vísu, er rétt
er þá unnið úr þeirra niðurstöð-
um. f Þjórsárísum bls. 23 segir
Sigurjón Rist að í frosthörkum og
ósvifcnum norðangarra sé 5—15%
rennsli Þjórsár við Tröllkonú-
hlaup ís, þetta eru athyglisverðar
upplýsingar, en vafalítið réttar.
Skoðun mín er að þessu ísmagni
verði ekki veitt fram hjá inntaki
orkuversins, en spurningiin er að-
eins sú, hvað marga daga að vetr-
inum veðri er svo háttað að veru-
leg ísmyndun sé til staðar, það
skiptir máli, hvort hún veldur
truflunum í 3 daga eða í 3 mán-
uðL
Hér hafa verið leidd ýms rök
að því að rennslisvirkjun í Þjórsá
verður ekki rekstrartiýgg og ekk-
ert af þeim hefur verið hrakið en
ýmislegt er þó enn ótalið, eins
og til dæmis það að orkuverið er
vestan megin árinnar, sem að vísu
ekki annað er hægt, en að einu
leyti er það óhagstætt, lónið sem
myndast við stíflugarðinn dregur
úr straumhraðanum í ánni, en þá
hefur vindurinn meiri áhrif á flot
ísinn. Og norðaustan áttin, sem
langtímum saman að vetrinum er
á þessu svæði, bæði hvöss og köld,
hrekur ísinn að vesturbakkanum
og færir hann þar með nær inn-
takinu. Þá minnti ég á þá aug-
ljósu og alþekktu staðreynd, að ef
einn áll skiptist í tvo jafna, fylgir
ísskrið og aurburður, sem næst, I
sömu hlutföllum. Og er hætt við,
að „inntak á þremur hæðum
kæmi að litlu mnotum.
En jafnvel þótt gert væri ráð
fyrir þvf, að hægt reyndist, að
skilja krapann frá vatninu, er
ekki allur vandinn leystur, í orku-
verið færi a. m. k. 50% rennsli
árinnar þegar hún er í lágmarki
en hinum helmingnum væri þá
veitt í hinn fyrirhugaða Bjarnar-
lækjarskurð er dr. Gunnar segir
að verði 6 km breiður.
Þegar ísmyndun nær hámarki
og 15% af rennsli árinnar er ís
og hann væri allur kominn í
Bjarnarlækjarskurðinn yrðu hlut-
föllin þar sem næst 2 af vatni
og af ís, er ekki nokkur hætta á,
að í 15 til 20 gráðu frosti að
ferðin á þessum krapagraut, sem
líkari væri snjóskriðu en rennandi
vatni, yrði nokkuð hæg meðfram
Búrfelli niður á móts við Kjalraka
tungur?
í Reykjavíkurblöðunum 20 marz
kemur dr. Gunnar Sigurðsson yf-
irverkfræðingur Landsvirkjun-
ar aftur með fréttir og nú í emb-
ættisins nafni. Þau skrif' eru að
mörgu leyti hin athyglisverðustu
og full ástæða væri til þess að
ræða þau allítarlega, en láta mun
ég nægja fáar athugasemdir, þótt
staðhæfingar sem þar eni birtar
komi mér til að rita þessar lín-
ur. Þar er staðhæft: „að nýjustu
líkingar dr. Deviks um ísmyndan-
ir í íslenzkum ám sýnL að orku-
skortur vegna ísmyndunar verði
aðeins um 1% af áætlaðri orku-
sölu Landsvirkjunar og það án
þess að gripið yrði til aðgerða til
að minnka ísmagnið." Finnst nú
ekki fleirum en mér erfitt að sam
rýma þetta, við það sem dr. Devik
sagði í eyra alþjóðar gegnum út-
varpið í byrjun þessa mánaðar.
Hvað um stífluhugmynd Deviks
við Sultartanga? En mér er ljóst
að fleira þarf að koma til en lfk-
ingar Deviks til að fá úrkomuna
í prósentu af orkusölu. Hverjar
eru þær forsendir?
Á einum stað kemst greinarhöf.
svo að orði „Miðað við þær að-
stæður, sem eru í ánni í dag þ.e.
a.s. án miðlunar, eða aðgerða til
að draga úr ísmagninu, þá sýna
rannsóknirnar í Þrándheimi að
hægt er að fleyta ölliun ís, sem
berst niður ána yfir stíflur og
áfram niður í Þjórsá."
Hér gætir ofmikillar bjartsýni,
ef hægt er að nota bau orð um
svo alvarleg málefni, sem hér er
um að ræða, þetta stangast á við
þær staðreyndir, sem við blasa af
reynslu flestra, ef ekki allra
rennslisvirkjana, sem hér eru til,
en það eru heimilisrafstöðvarnar,
sem víða hafa verið starfræktar
hér á landi um langan tíma. Það
má færa nokkur rök að því, að
þær séu nokkurs konar módeltil
raunir af stærri rennslisvirkjun
um, en þó ber þess að gæta, al
þær eru reistar við hagstæðari ski
yrði en um er að ræða í Þjórsí