Tíminn - 29.04.1966, Blaðsíða 5

FÖSTUDAGUR 29. apríl 1966
Utgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Krlstján Benediktsson Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb) Andrés Kristjánsson. Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson Fulltrúi ritstjórnar Tómas Karlsson Aug-
lýsingastj.: Steingrimur Gíslason Ritstj.skrifstofui t Eddu-
húsinu, simar 18300—18305 Skrifstofur Bankastræti 7 Af-
greiðslusími 12323 Auglýsingasimi 19523 Aðrar skrifstofur,
sími 18300. Áskriftargjald kr 95.00 á mán Innanlands — t
lausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f
Uppgjöfin mikla
Þess munu fá dæmi, að ráðherra hafi gert sjálfum
sér og málstað sínum annan eins óleik og Jóhann Haf-
stein, þegar hann gaf tilefni til þess, að Ólafur Jóhannes-
son skýrði frá fyrsta uppkastinu, sem ríkisstjórnin lagði
fram varðandi gerðardómsákvæðið í álsamningnum. Með
því sannaði Jóhann svo að ekki verður um villzt, að
stjórnin hefur farið alveg halloka fyrir Svisslendingun-
nm í þessari samningagerð. Þetta sést bezt á því, ef bor-
ið er saman uppkastið og hin endanlegu ákvæði álsamn-
ingsins. Uppkastið hljóðaði á þessa leið;
„Rísi deila út af samningi þessum eða fylgisamningum
undir stafliðum A til H, hvort heldur er um gildi þeirra
framkvæmd eða skýringu, skal henni, ef ekki tekst að
ná sáttum með vinsamlegum hætti, vísað til íslenzkra
dómstóla til endanlegrar úrlausnar, nema hún fari til
gerðar eftir 2. eða 3. málsgrein þesarar greinar. Máls-
meðferðin fyrir dómstólunum skal fara að íslenzkum
lögum. Mál þessi skulu höfðuð fyrir bæjarþingi Reykja-
víkur, nema aðilar komi sér saman um annað varnar-
þing. Alusuisse skal tilnefna lögmann búsettan á íslandi,
er hafi fullt umboð til að taka við stefnu og fara með mál
fyrir félagsins hönd. Fari slík tilnefning eigi fram, má
fyrir Alusuisse hönd stefna formanni stjórnar íslenzka
álfélagsins.
2. Sérhver deila samkvæmt 1. málsgrein skal, ef eng-
inn aðili óskar eftir að vísa henni til íslenzkra dómstóla,
útkljáð af gerðardómi, er 1 eiga sæti 3 menn. Formaður
gerðardómsins skal vera lögfræðingur, er gegnir dómara-
embætti, og skal hann tilnefndur af Hæstarétti. Eftir
bráðabirgðaathugun á deilumálinu, skal formaður á.
kveða, hvort hinir tveir gerðardómsmennirnir skuli vera
lögfræðingar eða tæknimenntaðir menn. Gerðardóms-
menn með lögfræðiþekkingu skulu tilnefndir af Hæsta-
rétti. Tæknimenntaðir menn skulu tilnefndir af stjórn
Verkfræðingafél. ísl. Málsmeðferðin fyrir gerðardómin-
um skal fara að hætti íslenzkra réttarfarslaga.
3. Verði uppkast Alþjóðabankans að alþjóðasamningi
um lausn fjárfestingardeilna fullgilt af nægilega mörgum
ríkjum og af Alþingi og réttum svisneskum stjórnvöld-
um, er ríkistjórnin reiðubúin að ræða þann möguleika
við Alusuisse, að nota þá aðferð til sátta og gerðar, sem
þar er gert ráð fyrir, enda sé um meiri háttar deilumál
að ræða”.
Samkvæmt þessu var það tillaga ríkisstjórnarinnar að
gerðardómurinn yrði íslenzkur, ef til hans kæmi, þar
sem forseti Hæstaréttar átti að skipa formanninn, og
málsmeðferðin fyrir dómnum átti „að fara að hætti ís-
lenzkra réttarfarslaga“. Ef dómstóll Alþjóðabankans
kæmist á fót, var því aðeins heitið, að ríkisstjórnin „væri
reiðubúin til að ræða þann „möguleika“ að vísa máli
þangað, þ.e. íslendingar réðu því hverju sinni, hvort
máh yrði skotið þangað. Með þessum ákvæðum var það
fullkomlega tryggt, að álbræðslan yrði háð íslenzkum
lögum og íslenzkum dómstólum.
Samkvæmt hinum endanlegu ákvæðum samnings-
ins skipar forseti Alþjóðadómstólsins oddamanninn í
gerðardóminn, ef til hans kemur, og þannig verður þetta
erlendur dómstóll. Komist dómstóll Alþjóðabankans á
laggirnar, er ríkisstjórnin skuldbundin til að láta deilu-
mál ganga þangað, hvort sem henni lítear betur eða vérr,
ef Svisslendingar krefjast þess.
Gerðardómurinn skal svo ekki aðeins fara eftir íslenzk-
TÍMINN
5
| Walter Lippmann ritar um albjóðamál:
Mikilvægasta hlutverk Nato er
ekki lengur hernaðarlegs eðlis
Þýðingarmest nú að tryggja hina pólitísku samvinnu
f ÞVÍ, sem hefir til þessa
komið opinberlega fram i deil
unni milli Frakklands og
Atlantshafsbandalagsins, verð-
ur hvergi greint neitt, sem
komi í veg fyrir að unnt reyn
ist að koma á stafshæfu sam-
komulagi án vanvirðu. Er þá
að sjálfsögðu gert ráð fyrir að
helztu aðilarnir, Þjóðverjar,
Bretar, Frakkar og Bandaríkja
menn, vilji í alvöru ná sdku
fe samkomulagi. Sé de Gauile aft
ur á móti staðráðinn í að eyði
leggja hið vestræna bandalag
til þess að ná valdi yfir því,
eins og sumir halda, eða Banda
ríkjamenn staðráðnir í að kúga
de Gaulle ti'l þess að halda for
ustu sinni í Vestur-Evrópu, eins
og aðrir halda fram, og þessir
aðilar vilji því ekki samkomu-
lag, þá eru í aðsigi mjög alvar
leg vandræði í hinum vesfræna
heimi.
Sé látið viðgangast, að
Atlantshafsbandalagið sundrist
vegna reiði, gæti framtið
Evrópu orðið jafn tvísýn cg
völt og framtíð Asíu. Banda-
ríkjamönnum er brýnna hags
munamál en flest annað að
stuðla að fransk-þýzku sam-
komulagi um dvöl franskra
hersveita í Þýzkalandi. Þeim er
einnig mjög brýnt hagsmuna
mál að komið sé á milli
Frakka og Atlantshafsbanda-
lagsins samkomulagi, sem geri
sameiginlegar áætlanir kleifar
og virka samvinnu í stað sam-
þjóðlegrar herstjórnar.
MÁLAMIÐLUN t,il hráða-
birgða er mikilvægust fyrir
þær sakir, að mjög alvarleg ,
hætta er á, að vestræn sam-
vinna fari með öllu út um
þúfur ef það næst ekki. Mæli
kvarðinn á viðunandi samkomu
lag felst ekki í því, hvort sam
eiginleg áætlunargerð geti orð
ið jafn virk og samþjóðleg
áætlunargerð, eða samvinna um
herstjórn geti á friðartírnum
gefið jafn góða raun og sam-
þjóðleg herstjórn.
íraun og veru trúir enginn
fremar, að varnir Vestur-Evr-
ópu gegn Rauða hernum sé
Atlantshafsbandalaginu fuíl-
nægjandi tilgangur eins og nú
er komið. Fáum sem engum
mun til hugar koma annað en
hinn ódeildi, bandaríski loft-
her verði aðal haldreipið, ef
verja þarf Vestur-Evrópu með
De GAULLE
vopnum á annað borð.
Meginþýðing Atlantshafs-
bandalagsins er pólitísks eðlis
eins og nú er komið. Afl
Atlantshafsbandalagsins er
hinn mikilvægasti bakhjallur
fyrir stjórnmálaaðstöðu vest
rænna þjóða og eykur bæði
áhrifavald þeirra og mátt. Vest
rænar þjóðir hefðu skammdræg
áhrif á samibúð Austur og
Vesturs og framtíð Þýzkalands
ef þær væru alvarlega sundur
þykkar. Og þær væru alvarlega
sundraðar ef einangrað Frakk
land lægi milli norðurhluta
Atlantshafsbandalagsins og
Ítalíu og annarra bandalags-
ríkja við Miðjarðarhaf. Af þess
um ástæðum skulum við vona
að forustan standist þá freistni
að láta reiði og niðurrifslöng
un ráða gerðum sínum í skipt
um við de Gaulle hershöfðingja
og hverfi frá allri óheillastefnu.
SAMKOMULAG til bráða-
birgða yrði þó þrátt fyrir allt
dult viðbragð og ófullnægjandi
við raunverulegum framtíðar
vanda Atlantshafsbandalagsins.
Höfuð vandinn er í því fólginn,
að hinn upphaflegi tilgangur
bandalagsins nægir því ekki
um lögum, heldur einnig reglum, sem hafa skapazt hjá
siSmenntuðum þjóðum, en þær geta verið deilumál og
hæglega gengið í berhögg við íslenzk lög.
íslenzka ríkisstjórnin hefur þannig alveg horfið frá
því, sem hún setti fram upphaflega. Alveg hefur verið
gengið að kröfum Svisslendinga, sem voru byggðar á
vantrú á íslenzkum dómstólum og íslenzkri löggjöf.
Öllu meiri uppgjöf er naumast hægt að hugsa sér i
samningum við erlenda aðila. En þetta einkennir alla
samnineseerðina við svissneska álhringinn, ekki þó
sízt varðandi raforkuverðið Getur þjóðin treyst áfram
ríkisstjórn, sem þannig heldur á málum?
framar sem driffjöður. Hinn
upphaflegi tilgangur er efcki
framar brýnasta verkið fyrir
höndum eins og hann var íyrir
15 árum. Þá var Atlantshafs-
bandalagið nauðsynlegt og rétt
viðbragð við þeirri alvarlegu
hættu, sem á því var, að Sovét
ríkin legðu meginlandið undir
sig með innsíun og innrás að
bakhjalli.
Óttinn við að þetta gsrðist
hefir verið aðaldriffjöður At-
lantshafsbandalagsins og stuðn
ingurinn við bandalaigið hefir
ekki aðeins rénað í Frafcklandi
heldur einnig í Bretlandi, sem
hefir til dæmis afnumið skrán
ingu til herþjónustu. Stuðning
urinn við bandalagið hefir einn
ig minnkað í öðrum aðildarríkj
um, sem hafa dregið til muna
úr varnarframlögum sínum.
Betra er að lappa upp á sam
komulagið við de Gaulle en
að láta sig renna undan brefcfc
únni niður í vandræðaaðstöðu,
sem ylli ekki aðeins erfiðleik-
um fyrir Frakka, heldur banda
lagið í heild. En til þess að
varðveita bandalagið sem virkt
og máttugt áhrifaafl í málefn
um meginlands Evrópu þarf
að gæða það nýjum tilgangi.
Tilgangur bandalagsins hefir
verið vörn Vesturlanda, en til-
gangur þess ætti nú að vera að
brúa bilið milli Vestur-Evrópu
og Austur-Evrópu og koma á
sættum í kalda stríðinu í
Evrópu.
ÞEGAR búið er einu sinni að
ganga inn á þetta sem aðaltil
gang vestrænna samtaka og
Atlantshafsbandalagsins hættir
bandalagið að vera eftirstöðvar
frá horfinni öld, leifar liðins
tíma. Sé lýst yfir, að aðaltil-
gangur þess sé að binda endi
á kalda stríðið í Evrópu, verð
ur það ímynd framtíðar, sem
Evrópumenn girnast, fyrirheit
um endursameiningu Þýzka-
lands og samræmingu Austur-
og Vestur - Evrópu. Og horfur
á tilveru í friði samhliða Sovét
ríkjunum leiddu til stefnu, sem
stuðlaði að varðveizlu heims-
friðarins.
Deilan um Atlantshafsbanda-
lagið leggur Johnson forseta
upp í hendurnar sögulegt tæki
færi, sem leiðtogum voldugra
ríkja veitist aðeins einstöku
sinnum. Það er svipað tæki-
færi og Kennedy forseti greip
þegar hann flutti ræðu sína
við The American University í
júní 1963 um bann gegn til-
raunum með kjarnorkuvopn.
Það er svipað tækifæri og
Truman forseti greip þegar
hann stakk upp á Marshall-
aðstoðinni og Atlantshafsban.da
\ laginu.
Johnson forseta gefst þarna
einnig stórkostlegt tækifæri.
Það er að gera heiminum Ijóst,
að við stöndum á vegamótum í
sögu vestrænnar samvinnu, og
notfæra sér áhrifamátt Banda
ríkjanna til þess að gæð<a £*m-
tökin nýrri stefnu og nýju
martomiði.
J