Vísir - 02.11.1974, Blaðsíða 6

Vlsir. Laugardagur 2. nóvember 1974.
Á
VÍSIR
Otgefandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
Fréttastjóri:
R itst jórnarf ulltrúi:
Auglýsingastjóri:
Auglýsingar:
Afgreiösla:
Ritstjórn:
Reykjaprent hf.
Sveinn R. Eyjólfsson
Jónas Kristjánsson
Jón Birgir Pétursson
Haukur Helgason
Skúli G. Jóhannesson
Hverfisgötu 44. Simar 11660 86611
Hverfisgötu 44. Simi 86611
Siðumúla 14. Simi 86611. 7 linur
Askriftargjald 600 kr. á mánuði innanlands.
1 lausasölu 35 kr. eintakið. Blaðaprent hf.
Se/n/r oð vakna
Stjórn Francos á Spáni hefur hert einræðið að
nýju. Ráðherrar, sem töldust hafa gengið of langt
i lýðræðisátt, urðu að vikja, og af þvi leiddi enn
frekari sundrung i stjórnarliðinu. Stjórnin er sein
að þekkja sinn vitjunartima. Franco er fjörgam-
all, og að honum gengnum mun skapast tóma-
rúm. Menn hafa bundið vonir við loforð forsætis-
ráðherrans, Carlos Arias Navarros, um að leyfa
stjórnmálasamtök, áður en árið er liðið. Verði
það ekki gert von bráðar, er hætt við upplausn.
Þá gæti rautt einræði tekið við af hinu svarta.
Óttinn við aðra borgarastyrjöld og bræðravig
hefur ráðið mestu um, að Spánverjar hafa þolað
völd Francos. Franco er 82 ára gamall, og hann
varð alvarlega sjúkur i sumar, svo að óttazt var
um lif hans. Fáir munu vænta þess, að Juan Car-
los, sem Franco vill að verði konungur á Spáni að
sér gengnum, muni geta stjórnað landinu.
Byltingin i grannrikinu Portúgal hefur valdið
ókyrrð á Spáni. Navarro tók við embætti i janúar
siðastliðnum, og siðan hefur slaknað á böndum
einræðisins. Þótt hann forðist að segja berum
orðum, að leyfa skuli stjórnmálaflokka, hafa um-
mæli hans verið skilin þannig. Fjölmiðlar hafa
verið frjálsari en áður i sögu Francoeinræðisins,
og nokkur stjórnmálasamtök hafa litið dagsins
ljós án mikillar leyndar.
Þau umbrot eru i spönsku þjóðlifi að dagar fas-
istaeinræðis hljóta brátt að vera taldir. Spánn er
á hraðri leið til vestræns lýðræðis, en ljón eru á
veginum. Meðal annars hefur svarta einræðið
fætt af sér öflugan kommúnistaflokk, eins og oft
vill verða. Kommúnistaflokkurinn er bannaður,
en hann er vel skipulagður, og bandarisk blöð
telja, að hann kunni að hafa fylgi um fjórðungs
landsmanna.
Enn er alls óvist, hvort lýðræðið fær að þrifast i
Portúgal. Þar þurfti byltingu til að velta ein-
ræðisstjórninni úr sessi. Þar höfðu lýðræðis-
flokkar ekki fengið tima til að þróast. Reyndar
væri það stórmerkilegt, ef lýðræðið fengi staðizt
stóráfallalaust við þær aðstæður. Stjórnin i Mad-
rid ætti að læra af þessu, ella flýtur hún sofandi
að feigðarósi.
Spánverjar eru að vakna af fjögurra áratuga
þyrnirósarsvefni. Stjórnmálaáhugi vex ört, eink-
um i millistéttunum. í skoðanakönnun, sem hefur
verið haldið leyndri, mun meirihluti manna hafa
lýst fylgi við lýðræðisskipulag.
Spurningin er, hve miklar fórnir þjóðin þurfi að
færa, áður en þvi verður komið á.
Noti stjórnin ekki tækifærið og ýti undir þróun i
lýðræðisátt, er voði fyrir dyrum. Stjórnarflokk-
urinn er sjálfur sundraður og mundi sennilega
klofna, ef sameiningartákn hans, Franco, félli
frá. Tilraunir til að lappa upp á einræðið mundu
liklegast valda uppreisn, sem gæti tafið framsókn
lýðræðisaflanna um langan aldur.
Hins vegar lofar góðu, a?Tmyndazt hefur visir
lýðræðislegra flokka, frá hægri til vinstri. Þar
eru menn, sem gætu stjórnað á nýjum Spáni.
—HH
Versta ástand i 15 ár
Þá mun repúblikanaflokkurinn,
flokkur Nixons og Fords forseta
greiða hann með fyigistapi i
þingkosningum. Allir spá miklu
tapi, jafnv. að litlu muni muna,
að demókrataflokkurinn fái
2/3 af öllum þingmönnum, en
þá gæti þingið upphafið neitunar-
vald forsetans. Ford væri þá illa
kominn þau tvö ár, sem eftir eru
af kjörtlmabili forseta. Þö er
óvist, að sigur demókrata verði
svo mikill, en Ford er skelfdur.
Hann hefur ferðazt um landið og
varað við hættunni á því, að
tveggja flokka kerfið „hrynji”
vegna mikilla yfirburða demó-
krata yfir repúblikönum.
segir almenningur
Bandarikjamenn telja ástandið
I þjóðmálum verra en það hafi
verið siðustu fimmtán árin, að
minnsta kosti. Sú er niðurstaða
skoðanakannana. Þeir hafa
mestar áhyggjur af verðbólgu og
öðrum meinsemdum I efnahags-
málum.
Verðhækkanir og hækkun
framfærslukostnaðar eru efst á
blaði og sfðan koma glæpir og of-
beldi. t fjórða sæti af mein-
semdum, telur almenningur vera
spillingu I stjórn. Watergatemálið
sjálft kemur þó fyrst 119. sæti en
er að sjálfsögðu þáttur I „spill-
ingu I stjórn”. Almenningur hefur
hins vegar miklu minni áhyggjur
af utanrlkismálum en áður hefur
verið.
Ford hefur mistekizt. Jafnvel
frambjóðendur flokks hans nefna
nafn hans sjaldan I ræðum. Hann
var lengi vongóður.
Kjósendur eigna repúblikana-
flokknum yfirleitt ekki verð-
bólguna. Lengi fram eftir sumri
réð leiðinn á Watergatemálinu,
sem almenningur taldi hafa verið
of mikið I fréttum, miklu um, að
menn gerðu yfirleitt lltið úr
áhrifum þess. Þótt kjósendur
vilji kannski gleyma Nixon og
Watergate hið skjótasta, vilja
þeir, að einhverjir borgi fyrir
það. Frambjóðendur repúblikana
verða að gjalda þess, hvort sem
þeir hafa átt nokkurn hlut að þvl
WATERGATE-
VÍXILLINN
FELLUR í
GJALDDAGA
Dómstólar i Reykja-
vik fjalla um, hversu
alvarlegt mál það hafi
verið að eigna Vörðu
landi „Votergeitvíxil-
inn”. Niðurstaðan
verður vafalaust, að sá
snepill hafi ekki verið á
ferðinni á íslandi. Sá
raunverulegi Water-
gatevixili fellur hins
vegar í gjalddaga i
Bandarikjunum 5.
nóvember.
Fjárhagstjón
forsetaflokksins
Upp koma svik um slðir.
Margir hefðu talið réttmætara, aö
repúblikanar hefðu greitt fyrir
Watergate þegar I forseta-
kosningunum fyrir tveimur ár-
um, en þá tókst að sveipa málið
hulu fram yfir kosningarnar. Auk
þess glæptust demókratar á að
setja alltof róttækan mann,
McGovern, fram gegn Nixon. Nú
þegar hafa repúblikanar greitt
hluta af vlxilupphæðinni I reiðufé.
í fyrsta skipti hafa fjárframlög til
frambjóðenda demókrata orðið
meiri en framlög til repúblikana,
sem þó hefur verið talinn „flokk-
ur hinna rlku”.
Mörgum þeim auðugu, sem
venjulega hafa lagt fé kosninga-
sjóð repúblikana, sárnaði, að
fjármunir úr sjóðnum voru látnir
renna til njósna um andstæð-
ingana og margs konar rógsher-
ferðar. Auk þess bjóða repúblik-
anar nú fram „þynnra lið” en
Ford forseti. — Frambjóðendur repúblikana nefna hann sjaldan.
Repúblikanar hafa aldrei náð
sér á þinginu eftir kosningasigra
demókrata 1958 og 1964, þótt for-
setinn hafi verið úr þeirra röðum
slðan 1968. Demókratar ráða 57 af
100 þingsætum I öldungadeildinni
og 248 þingsætum I fulltrúadeild-
inni gegn 187 þingmönnum repú-
blikana þar. 32 af fylkisstjórum
landsins eru demókratar og 18
repúblikanar. Það er augljóst, að
mikill sigur demókrata I kosning-
unum eftir helgina yrði áfall fyrir
flokk Fords, sem hann yrði lengi
að komast yfir. Ford sjálfur yrði
ekki sigurstranglegur I forseta-
kosningum eftir tvö ár. Rocke-
feller er ekki samur eftir bakstur
siðustu vikna, og Reagan fylkis-
stjóri og Goldwater þingmaður
eru sennilega of langt til hægri.
Watergatevixillinn er talsvert
hár.
Glenn geimfari er einn demókratanna, sem búizt er við að sigri. Sumir
segja, að hann verði einhvern tima forseti Bandarikjanna. — Glenn og
ekkja Martin Luther Kings.
áður, þvi að margir hæfileika-
menn hafa dregið sig I hlé.
Kjósendur eru annars með
fúlasta móti. Margir hafa skömm
á öllum stjórnmálamönnum. Þó
eru fréttaskýrendur sammála
um, að undir niðri brenni reiði við
repúblikana, enda er flest I
molum I þeim flokki.
Höfuösmaðurinn, Nixon, var
hrakinn úr forsetastóli, og eftir-
maður hans, Ford, látinn fella
niður ákærur á hendur honum,
áður en dómstólar gætu fjallað
um málið. Ford var ekki illa
látinn, fyrr en hann gerði þetta.
Margir aðrir af leiðtogum repú-
blikana féllu á Watergatemálinu.
Varaforsetaefni Fords, Nelson
Rockefeller, er I sviðsljósinu
vegna fégjafa út um allar trissur.
Ekkert liggur fyrir um svindl I
þvi máli að svo stöddu, en það
rýrir mjög stöðu hans.
eða ekki. Hið sama gildir um þá,
sem hafa verið andvígir Nixon I
flokknum. Þetta á einkum við um
verkamenn, sem áður voru farnir
að kjósa repúblikana allt eins og
demókrata.
Fólk skeytir litið um þau rök
Fords, aö demökratar hafi vakið
verðbólguna með stækkun rlkis-
báknsins á slnum tima og það
geröi illt verra að afhenda þeim
tvo þriðju þingsæta og þau miklu
völd, er þvl mundu fylgja. Demó-
kratar hafa llka lært nokkuð af
ósigri hins róttæka McGoverns I
kosningunum 1972, og þeir forðast
nú flestir hverjir allan „vinstri
lit”, jafnvel McGovern sjálfur.
Demókratar leggja kapp á að
vinna atkvæöi „millibilsmanna”.
Þó er sennilegt, að .þingflokkur
demókrata verði nokkru frjáls-
lyndari en áður með tilkomu
yngri manna eftir þessar
kosningar.
Illlllllllll
wmm
Umsjón: H.H.