Tíminn - 08.05.1966, Síða 7

SUNNUBAGUR 8. maí 1968
Sine Manibus
ÞJóðleMiúsið sýnir um þess-
ar mundir „Prjónastofuna Sól-
in“ eftir Halldór Laxness. Þar
kennir margra grasa og menn
eru ósammála um hvað vakir
fyrir skáldinu. Hitt er óumdeil-
anlegt, að víða bregður Lax-
ness upp skýrum myndum af
háttemi þeirra manna, sem
nteð falsi og blekkingum hag-
nýta sér trúgimi og hrekkleysi
samborgarann a. Ein eftirminni-
legasta persóna leiksins er Sine
Manfbus, sem birtist handar-
vana á sviðinu í fyrsta þætti.
Það er ekki hægt annað en að
fyllast samúð með þessum
gjórvílega manni, sem hefur
orðið fyrir þeini óhamingju að
missa hendumar, enda hefur
hann notið hjélpar og samúðar
meðborgaranna í ríkum mæli.
Áður en kemur að lefltslokum
er það hinsvegar uppiýst, að
hann hefttr hendur í bezta lagi,
en hefur brugðið á það ráð að
fela þær, tíl þess að geta átt
náðuga daga. Þessi sérstæða
leikpersóna Laxness minnir
óbeint á núv. ríkisstjóni,
þótt hún leiki brögð sín með
aHt öðrœn hætti. Engmn aðili
í þessu laiidi þykist hafa röskari
hendur og lagnari en ríkisstjóm
in. Það má ekki ósjaldan draga
þœr ályktanir af ummælum
sjálfra ráðherranna, að ekki
beri aðeins að þafcka þeim all-
ar þær framkvæmdir, sem ein
staköngar og félagssamtök hafa
ráðizt í seinustu árin, heldur
stjómi hendur þeirra fiskigöng-
inn og veðurfari og því riki hér
góðæri tfl lands og sjávar og
hátt verðlag á útflutningsvörum.
Stjómrn er sannarlega fljót
að taka til höndunum og hand-
tök hennar bregðast ekki, þeg-
ar hún segir sjálf frá eða mál-
gögn hennar. Raitnveruleikinn
er hins vegar sá, að undan-
tekningahitið alltaf, þegar reyn-
ir á og taka þarf eitthvert mál-
efni föstum tökum, reynist rík-
isstjómin ráðvilit og .handar-
vana. Þá detta af henni gervi-
hendurnar.
Stærsta verkefnið
Hið nýlokna þing er ömur-
leg sönnun þess, hve ráðvillt
og handarvana ríkisstjórn er í
viðureign sinni við þau mál,
sem mestu skipta.
Ef skyggnst er til nágranna-
ríkja okkar í Vestur-Evrópu og
Norður-Ameriku, verður það
fljótt ljóst/hvaða verkefni það
er, sem dkisstjórnirnar þar
telja stærsta verkefni sitt. Þetta
verkefni er að tryggja heil-
brigða stjórn efnahagsmála, að
halda verðgildi peninganna
traustu, að hamia gegn dýrtíð
og verðhclgu. Svo mikiivægt
telja ríkisstjórnirncr þetta verk
efni, að þær hafa þráfaldlega
lagt niður vóld, ef þær hafa
ekki getað leyst það farsællega.
af .hendi. Þær hafa metið meira
þjóðarhag en að hanga getu-
lausar í stjómarstó'.um. Hér heí-
ur verið farið öfugt að. Síðan
Bjarni Benediktsson varð for-
sætisráðherra fyrir tveimur >g
hálfu ári, hefttr dýrtíð magnazt
hér hraðar en nokkm sinni fvrr
og hefur þó oft verið slæmt
ástand hjá okkur í þessum efn
um. Aukning dýrtiðar hjá okkur
á þessum tíma hefur líka orðið
margfalt meiri en hjá nokkurri
annarri Evrópuþjóð. SkýrsÞ
r Efnahagssamvinnustofnunnar,
sem birtar vora í síðastliðnum
mánuði, bera þess vitni, að sein
ustn tólf mánuðina hefur dýr-
tíðaraukningin hér orðið þrisvar
til fimm sinnum meiri en í
flestum öðrum löndum Vestur-
Evrópu. Þessi öfugþróun hjá
okkur stafar af því, að ríkis-
stjórnin hefur alveg gefizt upp
að hafa nokkur raunhæf tök á
efnahagsmálum. Afleiðingarnar
segja líka til sín: Meðan kaup-
máttur tímakaupsins hefur
hækkað 25—40% í flestum lönd
um Vestur-Evrópu síðan 1958,
hefur hann staðið í stað á ís-
landi og tæplega það. Meðan
vinnutíminn hefur verið að stytt
ast í öðrum löndum Evrópu, hef-
ur hann stöðugt verið að lengj-
ast hér. Meðan atvinnufyrirtæk-
in í öðrum löndum Evrópu skýra
frá traustri og batnandi afkomu,
lýsa atvinnufyrirtækin hér versn
andi afkomu og vaxandi ugg.
Þó hefur góðærið verið meira
hér en nokkru sinni fyrr og
þjóðartekjur vaxið meira af
völdum þess, en i flestum eða
öllum löndum Evrópu.
Dýrítðarþing
Eins og áður segir, er nýlokið
þing ömurlegt dæmi Dm ráða-
leysi og handarleysi ríkisstjóm-
arinnar í dýrtiðarmáiunum.
Búizt var við, að nokkur breyt
ing myndi verða i fjárstjórn rjk-
isins við bröttfór Gunnars Thor-
oddsens. Raunin hefur orðið
allt önnur. Fyrsta fjárlagaaf-
greiðslan undir forustu aftir-
manns hans einkenndist af
hækkun margvíslegra skatta.
Benzínskattur var hækkaður,
fasteignaskattur var margfaldað
ur, rafmagnsverð var stórhækk-
að o.s.frv. Samanlagt skipta
þessar skattahækkanir hundruð
um milljóna króna og hækkuðu
framfærsuvísitöluna um mörg
stig. Þetta þótti þó ekki nóg,
haldur voru niðurborganir á
vöruverði lækkaðar um 90—100
millj. kr. og verð á fiski og
smjörlíki hækkað tilsvarandi.
Þetta mun hækka vísitöluna um
mörg stig. Af öllu þessu atferli
ríkisstjórnarinnar hlýzí stór-
felld dýrtíðaraukning, sem mun
leiða til kauphækkana, þær aft
ur til verðhækbana og þannig
koll af kolli. Þannig hefur ríkis-
stjórnin ekki aðeins gefist upp
á hinu nýlokna þingi við allt
viðnám gegn dýrtíðinni, heldur
haft forustu nm stórfellda aukn
ingu hennar. Ofan á alla þá
verðbólgu, sem fvrir er, ætiar
hún svo að bæto við stór-
framkvæmdum í Hvalfirði og
Straumsvík. Annað er því ekki
fyrirsjáanlegt en að verðbólg-
an magnist um allan heiming
næstu misserin. Hið nýlokna
þing verðuv þannig mesta dýr-
tíðar og verðbóiguþing i sög-
unni.
LJndanhaldsstjórn
Seinasta þing leiddi það ekKi
aðeins í ljós, að ríkisstjórnin
TÍMINN
Gunnar
er ráðvillt og handarvana í þeim
innanlandsmálinu, er mestu
skiptir, efnahagsmálunum. Hún
er ekki síður ráðvillt og handar-
vana í skiptum við erlenda
aðila. Um þetta ber álsamning-
urinn bezt vitni, þar sem rikis-
stjórnin fellst á, að við sættum
okkur við, að Norðmönnum sé
borgað 28% meira fyrir raf-
orkuna, og göngumst jafnframt
undir það, sem engin stjórn í
Vestur-Evrópu hefur áður gert,
þ.e. að fyrirtæki, sem starfar i
landinu, skuli undanþegið
íslenzkri lögsögu hvenær sem
því þóknast. Hvort tveggja sýn-
ir, hve háskalegt það er að 'hafa
slíka undanhaldsstjórn við vöid.
Það skal svo viðurkennt, að
nýlokið þing afgreiddi ýmis
gagnieg mál, en ekki er að
vænta raunliæfrar framkvæmd-
ar þeirra að óbreyttri stjórnar-
stefnu. Þannig voru t.d. sam-
þykkt stórmerk iðn fræðslulög,
en ekki einum eyri varið til
framkvæmdar þeirra! Þannig
má nefna fjölmörg dæmi. Það
á nefnilega betur við i dag en
nokkru sinni fyrr, sem Ólafur
Thors sagði í árslok 1962: Ef
ekki tekst að vinna hug á verð-
bólgunni allt unnið fyrir gýg.
Og á þeim vettvangi er ríkis-
stjórnin ráðvillt o? handarvana.
Þeirri staðreynd verður ekki
breytt, þótt hún veifi með gervi
höndum ýmsum umbótamálum
og eigni sér verk annarra, jafn-
vel fiskigöngur og veðurfar. En
ef til vill tekst ríkisstjórninni
að blekkja einhverja með
þessu að hætti Sine Manibus.
Fallinn dýrlingur
Sú var tíðin, að Gunnar Thor-
oddsen var mesti dýrlingur
Sjálfstæðisflokksins. Það hefur
jafnan verið höfuðþáttur í valda
báráttu Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík að fela sjálfan flokk-
inn sem mest, en auglýsa borg-
arstjórann sem dýrling. Þetta
tókst ótrúlega vel með Gunnar.
Um skeið var Gunnar dýrkaður
svo mjög, að þegar eitt sinn
skarst alvarlega í odda milli
hans annarsvegar og Bjarna
Benediktssonar og Ólafs Thors
hinsvegar, reyndist Gunnar
þeim miklu fylgissterkari í
Reykjavík. Hann tók við átta
bæjarfulltrúum, þegar hann tók
við borgarstjórn af Bjarna Bene
diktssyni, en skilaði þeim tíu,
þegar hann lét borgarstjórnina
af hendi við Geir Hallgrimsson.
Svo vel hafði það tekizt að aug-
lýsa Gunnar sem dýrling.
Nú er komið talsvert
annað hljóð í strokkinn varðandi
Gunnar. Nú er hann fallinn eng-
ill hjá Sjálfstæðisflokknum.
Hann var látinn hætta borgar-
stjórninni, þegar bæjarbúar
fóru að sjá í gegnum dýrðar-
gloríuna og að borgarstjórn
hans var allt önnur og lakari
en Mbl. og Vísir höfðu haldið
fram. Síðar féll hann á prófi
sem fjármálaráðherra og dvelst
nú í einskonar útlegð í Kaup-
mannahöfn.
Nýr dýrlingur
En Sjálfstæðisflokkurinn
þurfti að fá sinn dýrling, þegar
Gunnar steyptist af stalli. Þá
var ákveðið að búa til nýjan dýr-
ling úr Geir Hallgrímssyni.
Brátt eftir að hann varð borgar-
stjóri, fór það að kvisast út, að
Geir hefði engan veginn átt
góða aðkomu. Það hefði ýmis-
legt gleymzt í borgarstjórnartíð
Gunnars Thoroddsens, þrátt fyr
ir allt lofið í Mbl. og Vísi um
hina frábæru og aðdáunarverðu
stjórn hans. Það vantaði götur,
skóla, sjúkrahús, dagheimili og
fleira og fleira. En þetta gerði
ekki svo mikið til. Nú væri
kominn borgarstjóri, sem bætti
úr öllu þessu. Geir Hallgríms-
son væri alveg fráhær maður.
Svo vel hefur þessi áróður
tekizt, að Geir Hallgrímsson er
ekki lengur neinn jarðneskur
maður í aúgum heittrúuðustu
Sjálfstæðismanna, þótt enn sé
ekki orðinn eins stór dýrðar-
baugur um hann og Gunnar
Thoroddson, þegar baugur
hans var mestur. I-Iámarki sínu
náði þessi áðdáun á dögunum,
þegar Geir tók upp þekkta
skrumaðferð amerískra stjórn
málamanna, þ. e. að gefa mönn-
um kost á að spyrja aðeins ör-
____________________________7
stírttra spurninga, en svara
þeim síðan með t margfaHt
lengra máli. Á þennan hátt geta
jafnvel bögubósar farið með
sigur af hólmi.
Hvað hefur Geír
gert?
Vitanlega geta íhaldsblöðín
bent á ýmislegt, sem gert hef-
ur verið á vegum borgariimar
seinustu fjögur árín, enda hafa
verið lagðir á þyngri sikattar en
nokkru sinni fyrr. Hitt er hins
vegar staðreynd, að ástandið í
mörgum málum hefur ekki
batnað, heldur versnað síðan
Geir tók við. Þrengslin í skól-
unum hafa ekki minnkað, ekki
hefur dregið úr vöntun á dag-
heimilum, hraðinn í spftala-
byggingum hefur ekki aukizt,
búsnæðisskorturinn í borgkmi
hefur síður en svo minnkað.
Hér hefur ekki tekizt að mæfca
aukinni aðkallandi þörf, heldtir
hefur sigið á ógæfuhlið. Smnt
af þessu hefur stafað af hreina
aðgerðaleysi borgarstjóra. Ma.
hefur húsnæðisskorturhm aak-
izt vegna skorts á lóðum.
f fjárstjórn borgarinnar hef-
ur ekki bólað á neinnm trm-
bótum. Þvert á móti held-
ur sama bruðlið og skipulags-
leysið þar áfram. Þrátt fyrir
ítrekaðar ábendingar, hefur
borgarstjóra ekki einu sinni tek
izt að samræma svo störf borg-
arstofnana að ekki sé verið að
brjóta upp sömu göturnar ár
eftir ár. Þótt sjö ár séu liðin
síðan borgarstjórn Gunnars
Thoroddsens lauk, svífur sami
andinn enn yfir flestum starfs-
sviðum borgarinnar.
Sennilega er ekki rétt að
ásaka Geir harðlega fyrir þetta
frekar en Gunnar á sinni tíð.
Þegar sami flokkurinn fer lengi
með völd, breytist lítið við það,
þótt skipt sé um borgarstjóra.
Það er flokkurinn, sem ræður
milli kosninga, þótt reynt sé
að fela það í kringum kostning-
ar með því að reyna að skapa
geislabaug um borgarstjórann,
en láta flokkinn gleymast.
Flokkurinn ræður
Löng reynsla hefur sýnt það,
að það skiptir ekki svo miklu
máli, hvort borgarstjórinn heit-
ir Pétur Halldórsson, Bjami
Benediktsson, Gunnar Thorodd
sen eða Geir Hallgrímsson, ef
flokkurinn á bak við þá er alltaf
sá sami. Borgarstjórar fara og
Ikoma, en flokksvélin starfar
áfram og heldur við spilltu og
afturhaldssömu valdakerfi, eins
og jafnan fylgir Iöngum yfir-
ráðum sama flokks.
Strax og Geir Hallgrímsson
veldur ekki dýrðarhlutverkinu
lengur, verður hann látinn fara
svipaða leið og Gunnar Thor-
oddsen. Innan Sjálfstæðisflokks-
ins er þegar hafin barátta um
það, hver skuli hreppa sæti
hans. Þegar þar að kemur
mun borgarbúum sagt, að það
sé raunar alveg rétt, að Geir
hafi ekki tekizt vel, en það
muni ekki gilda um eftirmann-
inn. En hvernig, sem það val
tekst, mun flokksvél Sjálfstæð
isflokksins halda áfram að vera
hinn raunverulegi valdhafi eins
og í tíð Gunnars og Geirs, þótt
reynt verði áfram að fela hana
Framhald á bls. 14.
Menn og málofni