Tíminn - 19.06.1966, Blaðsíða 8

8
TjMlNN
SUNNUDAGUR 19. júní 1966
Helgi á Hrafnkelsstöðum:
Á
Svo held ég, að ég verði aðeins
að ganga um garða hjá Gunnari
vini mínum í Hveragerði. Hef
reynslu af því, að hann er góður
heim að sækja. Hann skrifar nú
heila doktorsritgerð um vísindi
Barða í „Tímarit máls og menn-
ingar“. Það er þó bót í máli, að
mest af greininni er stílað beint
til Einars Ólafs Sveinssonar, pró
fessors og í það blanda ég mér
ekki eins og menn skilja. Pró-
fessorinn ætti að vera maður til
þegs að svara fyrir sig.
Ég tek því aðeins fáa punkta
úr grein Gunnars og vel auðvitað
þá, sem Gunnar er hrifnastur af
hjá Barða, þar segir svo:
„Þá verður Barði ómótstæðileg-
astur í röksemdum sinum, þegar
hann stillir atburðum og persón
um Njálu við hlið atburða og per
sóna frá samtíð Þorvarðar Þórar-
inssonar og skýrir veilur skáld-
verksins út frá því, hvernig per-
sónuleg reynsla Þorvarðar tekur
völdin j sínar hendur meira en
góðu hófi gegnir og á kostnað sam
stillingar listaverksins.
Ég yil taka sem dæmi nokkur
atriði, sem viðkoma Hildigunni
Starkaðardóttur, fósturdóttur
Flosa á Svínafelli og konu Hös-
kuldar Hvítanesgoða. Njála lýsir
henni þannig: Hún var svo hög,
að fáar konur voru hagari eða jafn
hagar. Hún var allra kvenna
grimmust og skaphörð.
Nú hvarflar það alls ekki að
Barða að fara að brjóta heilann
um það, hvaðan Njáluhöfundur
hafi fengið heimildir fyrir
handamennt Hildigunnar en í at-
burðarás sögunnar er einskis get
ið í þá átt. Þess er ekki getið í
eitt einasta skipti, að hún hafi
setið í dyngju við sauma eða ann
að milli handa, hvað þá meira.
Og Barði spyr, hvernig á því
standi, að höfundi hennar skuli
vera þetta einkenni Hildigunnar
svo ríkt í huga, að hann fari að
geta þess sérstaklega.
Frá sjónarmiði Barða blasir
skýringin við:
„Höfundurinn er að lýsa konu,
sem hann þekkir persónulega og
leiðir fram á sviðið í gervi Hildi
gunnar. Og konan er Randalín
Filippusdóttir frá Hvoli á Rangár
völlum, ekkja Odds Þórarinssonar
bróður Þorvarðar, sem er höfund
ur Njálu. Síðan færir Barði líkur
að því á svo skemmtilegan hátt,
að Randalin muni hafa skorið út
skálahurðina frá Valþjófsstað sem
þykir mesta gersemi sinnar teg-
undar meðal fornra listmuna okk
ar. Þessa konu hefur höfundur
fyrir hugsjónum undir öðru nafni
og honum verður það alveg ósjálf
rátt að geta þess eiginleika henn
ar, þar sem engin samtíðarkóna
hefur komizt nálægt því að standa
henni iafnfætis, en höfundi sést
yfir það, að þessi hæfileiki henn
ar kemur sögunni ekkert við.“
Ég hef tekið þennan kafla orð
réft úr grein Gunnars, þar sem
það er sá kafli, sem hann er hrifn
astur af og að hans dómi alveg
ómótstæðilegur.
Þetta lítur nógu vel út á papp-
írnum og er það þá ekki alveg
pottþéttur sannleiki?
Til vjðbótar má geta þess, að
Barði flutti fyrirlestur í útvarpið
og nefndi hann „Myndskerinn
mikli á Valþjófsstað“ og taldi þar
að Randalín hefði skorið út þetta
listaverk. Ekki skorti fullyrð
ingarnar fremur en endranær.
Ég fór nú að gamni minu að
gæta að þvi, hvort þess sæist nokk
urs staðar getið, að Randalin væri
hög. Hennar er getið í Sturlungu
og sögu Árna biskups. Þar er
hennar getið vegna þess, að hún
k'aus Oddj manni sínum legstað í
Skálholti og gaf gripi til staðar-
ins af því tilefni. Ekki er þess
neins staðar getið, að hún sé hög.
Enda var það nefnt að vera odd-
hög að kunna útskurð. Um Mar-
fréti hina oddhögu er sagt, að hún
var oddhögust hér á landi og skar
út biskupsstafinn fyrir Pái Jóns
son biskup.
Næst sneri ég mér svo til Kristj
áns Eldjárns í náttúrugripasafn-
inu og spurði hann, hvort þetta
gæti staðizt, að Randalín 'nefði
skorið út Valþjófsstaðanurð
ina. Hann sagði mér, að nú væri
einmitt verið að rannsaka þetta
listaverk og kæmi bráðum út bók
um það. En ég mætti bera sig
fyrir því, að Randalín ætti þar
engan hlut að,- Því að hún væri
smíðuð nokkru áður en hún fædd
ist. Þetta geta þeir séð með fullri
vissu, með nútíma tækni, með því
að ákveða aldur á viðnum.
Nú verður mér að spyrja læri
sveina Barða. Hverju er ekki hægt
að búast við af manni, sem þyrlar
upp slíku moldviðri út af þessari
einu setningu i Njálu. að Hildi
gunnur er allra kvenna högust?
Það er aðeins tilviljun, að hægt
er að sanna, að þetta er allt ein
endileysa.
Hvort sem vinur minn í Hvera
gerði sættir sig við það, að það,
sem hrífur hann mest hjá Barða,
er endileysa ein.
Hann hefur nú áður átt í brös
um við fyrsta boðorðið, blessaður
karlinn, og er það leiðinlegt.
Það er meira blóð í kúnni en
þetta, ef ég ætti að taka það allt,
Síðari hluti.
þá yrði greinin óhæfilega löng, en
langar greinar nennir enginn að
lesa.
Þó er ekki hægt að ganga fram
hjá þessu í grein Gunnars Skoð-
un Barða var sú, að aðalfyrirmynd
ir sögunnar sæki höfundur til sam
tíðar sinnar. Og það rit, sem Barði
telur, að sterkast hafi verkað á
höfundinn, er Þorgilssaga skarða.
Tengsl Njálu og Þorgilssögu eru
svo mikil, að kenningu Barða, að
þau verða eitfn meginþáttur í rök
semdafærslu hans. Skoðun Barða
er sú, að saga Þorgils skarða haf:
verið vaki Njáls sögu. Njáls saga
er varnarrit gegn níði Þorgilssögu
um Þorvarð Þórarinsson, svo
mögnuðu níði, að Þorvarður hef
ur legið undir því fram á þennan
dag
Ég vil biðja menn að athuga vel
þennan póst. Njála er varnarrit,
sem Þorvarður skrifar móti Þor
gilssögu. Það hefur einhver skrif-
að lakara varnarrit í máli. Það
er víst, að ég hef aldrei séð há
stemmdari vitleysu á prenti. Þó
tekur út yfir, að jafn góður sögu
maður og Gunnar Benedikts-
son, skuli telja þetta sennilega til
getið hjá Barða. Allur síðari hluti
greinar Gunnars er á sömu bók-
ina lærður og ég hef ekki skap
til að skrifa það allt upp, en vil
benda mönnum á, að ná í grein
ina. Þar er leitazt við að sanna
að skyldleiki sé á milli Þorgils
sögu og Njálu, svo mikill, að það
eru sterkustu rökin hjá Barða fyr
ir því að Þorvarður hafi skrifað
Njálu. Það hefur margur fengið
minna út úr níðriti um sig, en
Þorvarður eftir þessum bréfum að
dæma. Það er hvorki meira rié
minna, en níðið verður honum
stökkpallur, til þess að komast á
bekk með mestu snillingum heims
bókmenntanna.
Hafa menn vitað vitleysuna stíga
hærra en þetta? Þá segir Gunnar
enfremur, og þar greip hann nú
á kýlinu: Þau rök, sem ég tel sterk
ust af rökum Barða fyrir því, að
að Þorvarður Þórarinsson sé höf
undur Njálu, eru enn ótalin. Þau
eru í ritgerð, sem heitir: „Málfar
Þorvarðar Þórarinssonar."
Þegar færð eru rök fyrir því,
að Snorri Sturluson sé höfundur
Egilssögu, og Sturla Þórðarson
höfundur Grettlu, og Brandur
Jónsson höfundur Hrafnkels-
sögu, þá er hægt að hafa málfar
þessara höfunda til hliðsjónar
þar sem eftir þá liggja rit, sem
ekki er efast um, að þeir hafi rit-
að. Og nú vill Peter Hallberg
halda því fram, að með saman-
burði á málfari ýmissa rita, sé
hægt að sanna höfundarrétt, sé
hægt að miða við önnur rit þess
höfundar. Aðstaðan er erfiðari,
þegar um er að ræða líkur eða
rök fyrir því, hvort Þorvarður sé
höfundur að ákveðnu riti, þar sem
ekki er um neitt rit að ræða, sem
hann hefur verið talinn höfundur
að. Eftir Þorvarð eru þó til tveir
stúfar úr sendibréfi, er hann reit
Magnúsi konungi lagabæti 1276.
Athyglisverðasta dæmið um
hliðstæðu við orðtök Njálu er þá
að finna í 2 ræðum sem Þorgils
saga skarða flytur eftir Þorvarð
Þórarinson. Aðra ræðuna flytur
hann að Glæsi'bæ í Eyjafirði, þeg
ar þeir Þorgils eru á leið á Þver
árfund. Hina heldur hann út við
Skjaldarvík kvöldið áður en hann
tekur Þorgils af lífi. Sleppir hér
kaflanum um fyrri ræðuna. Þar
er auðvitað allt rétt meðfarið, ann
að er ekki hægt. Þá telur Barði
Grófarræðuna svonefndu, sem Þor
varður flutti í gróf nálægt Skjald
Framihald á bls. 13.
ÞÁTTUR KIRKJUNNAR
Þjóðhátíð og kirkjan
Islendingar eru ekki að eðl-
isfari börn augnabliksins, sem
lætur gleði sína í ljós með ærsl
um og ópum.
Þjóðin er „fóstruð við elds
og ísamein og áhrif frá nattúr
unni háu.“ Því ættum við aldr-
ei að gleyma. Og þess vegna
ættum við aldrej að taka upp
eða apa eftir fagnaðarlæti
þeirra þjóða, sem hafa allt ann
að hugarfar, eiga allt aðra siði.
Fjaðraskraut, pappírshattar
og loftblöðrur fara íslenzkri
þjóðhátíð ekki betur en það,
að einhver tæki upp að leika
íslenzka þj^ðsönginn í dans-
lagastíl með buldri og hávaða.
Þó mætti segja, að þessi hé-
gómi, sem hér er minnzt á
sé ekki annað en bernskubrek
í samanburði við aukinn
drykkjuskap og ólæti, sem sí-
fellt fer vaxandi í sambandi
við 17. júní hátíðahöldin ár
hvert. Þar verður að setja und-
ir lekann, bókstaflega talað.
Þar er sæmd og þjóðheiður í
veði.
íslenzk þjóðhátíð frelsis og
t'agnaðardagur eins elzta þjóð-
þings og lýðveldisskipulags í
heimi verður að eiga sér virðu-
iegan og hátíðlegan heildar
blæ. Þar má helzt enginn talsk
ur tónn né fordildarblær rjúfa
skipulagið frá upphafi til enda.
Það er auðvitað sjálfsagt að
efla fögnuð og gleði, dans á
strætum getur verið sjálfsagð-
ur og eðlilegur þáttur hátíða-
haldanna, sömuleiðis söngur
og húrrahróp, en ékki ærsl og
glamur.
En auðvitað væri jafnsjálf-
sagt, að þá klæddust sem
flestar konur og raunar karl-
menn líka þjóðlegum viðhafn-
arbúningi og æfa þyrfti þjóð-
lega dansa og efna sem mest
til sögulegra sýninga. Mætti
gjarnan vera sérstök helgisýn-
ing með þjóðlegu ívafi og
frægum sögupersónum íslenzk
um, sem jafnan væri hámark
hátíðahaldanna.
Dagurinn þarf fyrst og
fremst að vera til þess að
minna æsku hverrar kynslóð-
ar á að sem æðst er og dýr-
mætast íslenzkri menningu og
aldrei má gleymast né glat-
ast. Þetta þarf að gerast í
ræðum, söng og sýningum. En
því miður hafa sögulegar sýn-
ingar 17. júní oftast orðið hálf-
gerðar skrípamyndir og skrípa
læti, sem — kannske því bet-
ur —• hafa farið fram hjá flest-
um vegna afleitrar aðstöðu til
útisýninga á Arnarhólj eða
öðrum slíkum stöðum.
Dagurinn þarf líka að vera
þakkardagur. þar sem minnt
er á og þakkað allt, sem unn-
izt hefur með endurfengnu
frelsi og sjálfstæði, en það er
óendanlega margt og dýrmætt.
Og þá má heldur ekki gleym-
ast að þakka það, hvernig
þetta fékkst með friðsamlegri
sókn og viturlegum samning-
um þeirra leiðtoga, sem kunnu
góðs að bíða. íslenzk frelsis-
barátta gæti verið hverri ann-
ari þjóð til óbrotgjarnrar fyr-
irmyndar. Þar greinir hvorki
frá morðum, svikum, samsær-
um né blóðsúthellingum, sem
þvi miður er algengast í frels-
isbaráttu flestra þjóða, eins
og fréttir greina nær daglega
einhvers staðar úr veröldinni.
fslenzka þjóðin bar gæfu til
að ganga sinn veg í barátt-
unni á því þroskastigi að
þekkja hvorki sverð né blóð.
Þess vegna ;r skjöldur henn-
ar hreinn og hjartasláttur
fólksins án haturs og hefnda.
Þess vegna öllu öðru fremur
gætum við kallast land og þjóð
friðarins, og eigum einnig í
Ijóðum eina fegurstu friðar-
bæn heimsbókmenntanna, ljóð
Guðm. Guðmundssonar: Frið-
aríns Guð.
Þetta er ekki einungis þakk-
arefni heldur og til eftir-
breytni öllum þjóðum, sem
eiga við sams konar átök í
nútíð og framtíð.
Og auðvitað má þá ekki
gleymast, hve göfuga andstæð-
inga eða yfirráðaþjóð við átt-
um, þar sem Danir voru og
eru, þrátt fyrir allt, sem ósann-
gjarnt kunni að virðast þar
er líka aðstaða til fyrirmynd-
ar og eftirbreytni allt frá
„frelsisskrá úr föðurhendi"
1874 til laga um afhendingu
íslenzkra handrita nú á allra
síðustu árum. Hvað mundi
slíkt hafa kostað i viðskipt-
um flestra annarra þjóða.
Ekkert slíkt sem kalla mætti
alþjóðlega verðmæti til efling-
ar friði og sanngirnj í þjóð-
málum heimsins má gleymast
fyrir hávaða og glaumi á þjóð-
hátíðardegi.
Og svo þarf kirkjan að eiga
og nota daginn betur. Eng-
in kirkja ættí að vera tóm
á þjóðhátíðardegi fslands. Það
má gjarnan muna, að helztu
menn íslenzkrar endurreisnar
og endurfengins frægðargeng-
is voru að meira eða minna
leyti fóstraðir í faðmi kirkj-
unnar. Ekki þarf annað en að
nefna nöfn eins og sr. Tómas
Sæmundsson, sem var prestur,
Jónas Hallgrímsson, skáld, sem
var guðfræðingur að mennt,
Skúla fógeta, sem var alinn
upp hjá presti afa sínum, og
varð að beygja kné sín við
kirkjuskör morgun hvern, að
ógleymdum sjálfum prestssyn-
inum frá Hrafnseyri Jóni
Sigurðssyni, sem nefndur var
og er með réttu sómi íslands,
sverð og skjöldur, grautryðj-
andinn og frelsishetjan, sem
fæddist 17. júní, og dagurinn
er raunverulega helgaður.
Kirkjan ætti því að helga
sér þjóðhátíðardaginn með
sókn en ekki undanhaldi eins
og nú er þegar orðið. Seytj-
ándi júni þarf að eiga sitt ritu-
al í helgisiðabókinni. Og einn-
ig mætti kirkjan gjaman minn
ast þess á slíkum degi að hún
hefur verið um skeið og ætti
jafnan að vera frjálslyndasta
og víðsýnasta þjóðkirkja yer-
aldar. Það er merki, sem áldr-
ei má falla.
Árelíus Níelsson.