Vísir - 29.01.1975, Blaðsíða 6
6
Vlsir. Mi&vikudagur 29. janúar 1975.
VISIR
tJtgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjóri
Fréttastjóri
Ritstjórnarfulltrúi
Áuglýsingastjóri
Augiýsingar
AfgreiOsla
Ritstjórn
Askriftargjald 600
i lausasölu 35 kr.
: Reykjaprent hf.
: Sveinn R. Eyjólfsson
: Jónas Kristjánsson
: Jón Birgir Pétursson
: Haukur Helgason
: Skúli G. Jóhannesson
: Hverfisgötu 44. Simar 11660 86611
: Hverfisgötu 44. Simi 86611
: Si&umúla 14. Simi 86611. 7 linur
kr. á mánuOi innanlands.
eintakiO. BiaOaprent hf.
Vonandi vaxtarverkir
Minnstu munar, að lýðræði i Portúgal deyi,
áður en það hefur náð eins árs aldri. Orsökin er
einkum valdagræðgi kommúnistaflokksins, sem
virðist vilja láta skerast i odda, áður en þing-
kosningar verða i marz. Varla er við öðru að
búast en þvi, að lýðræði eigi örðugt uppdráttar i
þessu landi, sem hafði lotið einræðisstjórn i 46 ár
samfellt.
Það var árið 1928, sem Antonio de Oliveira
Salazar, sem verið hafði fjármálaráðherra, tók
öll völd i Portúgal. Hann taldi sig vera vel kunn-
andi um efnahagsmál og minnkaði skuldir
rikisins. Hann varð þess hins vegar valdandi, að
Portúgal var snauðasta riki Evrópu og hagvöxtur
þar minnstur. Óhagkvæmum iðnaði var haldið
gangandi i skjóli haftamúra, en sveitaalþýðan
lapti dauðann úr skel. Portúgal var landa aumast
i heilbrigðis- og húsnæðismálum. ólæsi var
mikið. Salazar taldi hins vegar brýna nauðsyn að
vernda gengi gjaldmiðilsins, escudo, og eiga
mikinn gjaldeyrisforða, en fyrir það markmið
fórnaði hann miklu. Portúgal righélt i nýlendur
sinar i Afriku, meðan önnur af gömlu nýlendu-
veldunum létu sér segjast og gáfu nýlendum sin-
um frelsi, misjafnlega ánægð. Valdaskeið
Salazars varð með ólikindum langt en byggðist á
fáfræði og einangrun landsmanna. Er hann fékk
slag, tóku við menn, sem stóðu að minnsta kosti
öðrum fæti á tuttugustu öld. Þeim var steypt með
byltingu i april i fyrra.
Herforingjar tóku völdin og þeir hafa, að
minnsta kosti til þessa, verið öðru marki brennd-
ir en starfsbræður þeirra, sem viða ráða rikjum i
rómönsku Ameriku. Tveir stjórnmálaflokkar
urðu til, báðir með sósialisma á stefnuskrá,
sósialistaflokkurinn og kommúnistaflokkurinn.
Siðar var stofnaður borgaralegur flokkur, sem er
talinn skyldastur kristilegu flokkunum á megin-
landinu, svonefndur miðdemókrataflokkur.
Þessir þrir flokkar eiga fulltrúa i rikisstjórn, en
i reynd eru herforingjar sterkasta aflið. Siðan
byltingin var gerð i fyrra, hafa vinstri sinnar
styrkt stöðu sina i fylkingu herforingja. Her-
foringjar studdu kommúnista fyrir nokkrum dög-
um i deilum, sem næstum hafa sundrað
stjórninni, um það, hvort öll verkalýðsfélög
landsins skuli heyra undir eitt alþýðusamband.
Kommúnistar urðu fyrstir flokkanna til að skipu-
leggja verkalýðsfélög, og sósialistar og mið-
demókratar hafa siðar reynt að byggja eigin fé-
lög. Þessir tveir flokkar óttast, að eitt alþýðu-
samband verði til að treysta völa kommúnista i
verkalýðshreyfingunni um ókomna framtið.
Herforingjar og kommúnistar beittu meiri-
hluta i rikisstjórninni til að samþykkja tillöguna
um eitt alþýðusamband, og hinir flokkarnir höfðu
i hótunum um að rjúfa stjórnarsamstarfið. Ekki
siður olli ótta, þegar stuðningsmenn kommúnista
hleyptu upp landsfundi miðdemókrataflokksins
og héldu fulltrúum, meðal annars frá kristilegum
flokkum annarra landa og brezka ihaldsflokkn-
um, i umsátri. Herforingjarnir i Lissabon virtust
vart vita, hvað gera skyldi, en björguðu
miðdemókrötum þó um siðir. Ljóst er, að
samsteypustjórn hinna þriggja stjórnmála-
flokka, þar sem hver höndin er upp á móti
annarri, getur aðeins verið til bráðabirgða. Von-
andi situr hún fram til kosninganna i marz, og
vonandi eru þrautir Portúgala nú aðeins óhjá-
kvæmilegir vaxtarverkir, eftir að þjóðin hefur
svo lengi verið kreppt. -HH
EftiriitiO aö störfum. — Þeir eru þaö, sem helzt er til merkis um, aö
einhvern tima hafi veriö samþykkt vopnahlé.
Títtnefnt
somkomulag
Ef aðilar Indókinastyrjaldarinnar hefðu sjálfir
haft samkomulagið i Paris jafn hugfast og allir
þeir fréttaskýrendur, sem i það hafa vitnað, þá
væri sennilega friðvænlegra i Vietnam i dag.
Stjórnarerindrekum og fréttaskýrendum hefur
verið tamt að miða við 27. janúar 1973, þegar þeir
ræöa um þetta endalausa strið.
„Mestu aðgerðir síðan sam-
komulagið gekk i gildi” eða „I
fyrsta sinn eftir samning-
ana”...þetta eru margtuggnir
setningarhlutar, sem koma fyr-
ir aftur og aftur i tali um Viet-
namstriðið. Það er eins og saga
Vietnams hafi byrjað þann 27.
janúar fyrir tveim árum.
Mótmælaspjöld almennings i
Saigon og öðrum þéttbýliskjörn-
um Suður-Vietnam bera
áletranir 27-1-73 ásamt hinum
venjulegu ásökunum i garð
kommúnista, sem einum er
kennt um vopnahlésbrotin, er
eiga að hafa byrjað þennan
margnefnda janúardag.
t augum Vietcong og Norð-
ur-Vietnama er samkomulagið
nákvæmlega samskonar við-
miðunarvarða i ásökunum
þeirra i garð Nouven Van Thieu
forseta og Bandarikjamanna.
t herbúðum beggja er tala
hernaðarárekstra — sem báöir
kalla brot á vopnahléssam-
komulaginu — öll miðuð við
þann dag, sem samkomulagiö
gekk i gildi, eða átti að ganga i
gildi.
Talsmenn beggja vitna enda-
laust I orðrétta kafla úr sam-
komulaginu til stuðnings máli
sinu, meðan stjórnarerindrekar
og fréttaskýrendur þræta um,
hvort siðasta sóknarlota
kommúnista, eða viðbrögð
Saigonhersins fari út fyrir hin
mjög svo teygðu mörk Parisar-
samninganna.
I raunveruleikanum finnast
hinsvegar sáralitlar áþreifan-
legar sannanir fyrir tilveru
þessara tittnefndu samninga-
ákvæða þarna syðra. — Það
væri þá einna helzt hægt að
festa augu á alþjóðlegu eftirlits-
nefndina (oft skammstöfuð
ICCS) jafn aum og störf hennar
annars eru.
Illlllllllll
UMSJÖN: G. P.
Hún hefur aðalstöðvar sinar i
Saigon, en trúnaðarmenn hér og
þar um landið. Það er eitt af þvi
fáa, sem sjá má enn i fram-
kvæmd af þvi, sem slegið var
föstu i Parisarsamkomulaginu.
Fyrir henni fór þó eins og til
þótti stofnað. Fulltrúar eftirlits-
nefndarinnar hafa sjaldnast
orðið sammála um nokkurn
hlut. Þeir viðurkenna jafnvel
sjálfir, að þeir vita naumast i
hvorn fótinn þeir eiga að stiga,
þar sem þeim er um megn að
hafa áhrif á eitt eða neitt og
eftirlitið ekkert nema nafnið
tómt. — i eftirlitsnefndinni eiga
sæti nefndir frá Ungverjalandi,
Indónesiu, íran og Póllandi.
Undirritun hinna margnefndu samninga I Paris.
Þessi nefnd var sett á laggirn-
ar að fordæmi þess, sem gert
var i Kóreu, þegar vopnahléið
var gert þar. Sama sjónarmið
var látið ráða um, að
kommúnistar bentu á austan-
tjaldsriki til setu i nefndinni, en
stjórn Parks á tvö and-
kommúnistisk riki. — Nefndin i
Kóreu náði aldrei samkomulagi
um eitt eða neitt, þvi að
kommúnistisku fulltrúarnir
drógu taum sinna skoðana-
bræðra og settu kikinn fyrir
blinda augað, þegar vopnahlés-
brot þeirra bar á góma. Ef ein-
hver vildi sýna hlutleysi eða
réttsýni, þá gafst hann fljótlega
upp á þvi, þegar hann fann, að
slikt sást aðeins úr annarri átt-
inni.
Sú varð auðvitað lika raunin i
Suður-Vietnam.
Menn ráku þvi viðast upp stór
augu á dögunum, þegar þau
furðulegu tiðindi bárust, að allir
fjórir fulltrúar alþjóðlegu eftir-
litsnefndarinnar hefðu skrifað
undir plagg, þar sem fordæmd-
ar voru aðgerðir bráðabirgða-
stjórnar Vietcong. — Allir fjórir
sammála um að forvigismönn-
um skæruliða kommúnista hefði
orðið á! Hvað var á seyði?
Pólverjar og Ungverjar voru
þó fljótir að afsaka þetta athæfi
fulltrúa sinna. Þeir fullyrtu, að
sendinefndir þeirra i ICCS hefðu
verið þvingaðar til undirritunar
af „skril, sem lögreglan hafði
hleypt inn I fundarsalinn”. —
Þetta hafa yfirvöld i Saigon bor-
ið til baka og segja það tilhæfu-
laust.
„Það kom okkur mjög á
óvart,” sagði einn fulltrúi hinna
nefndanna i ICCS um undirritun
Pólverja og Ungverja.
1 Saigon er litið á eftirlits-
nefndina sem þýðingarmikla
um framkvæmd vopnahléssam-
komulagsins i Paris. En
árangurinn af störfum hennar
er þó nákvæmlega núll. — Þó
kannski ekki nákvæmlega, þvi
kostnaður af rekstri hennar er
mikill og hallar þá heldur á.
Annað er það jú i Saigon, sem
ber þar fyrir augu og minnir á
samningsgerðina. Inni i miðri
Davis-herstöðinni, sem Saigon-
stjórnin hefur við Tan Son
Nhut-flugvöll höfuðborgarinn-
ar, rekast menn sér til mikillar
furðu á hermenn bæði Víetcong
og Norður-Vietnams!
Þeir eru þarna til þess að
þjóna sameiginlegri herráðs-
nefnd Hanoistjórnarinnar og
Saigonstjórnarinnar. Hún var
sett á laggirnar til þess að fylgj-
ast með framkvæmd vopnahlés-
ins og til viðræðna um hugsan-
legt framhald samninga i átt til
lokafriðar.
Enginn fundur hefur þó verið
haldinn hjá henni siðan I júni i
fyrra, þegar kommúnistar
ákváðu að hætta störfum i
henni.
— Sá hluti þessarar tviskiptu
nefndar, sem Bandarikin, Norð-
ur-Vietnam og báðir aðilar Suð-
ur-Vietnam eiga sæti I, hefur þó
komið saman reglulega tvisvar
i viku til þess að biða hinna sem
láta aldrei sjá sig. Þessi hluti
sameiginlegu herráösnefndar-
innar hefur einkanlega að verk-
efni sinu aö reyna að grafast
fyrir um örlög horfinna her-
manna. Þótt aldrei verði af
fundum, vegna fjarveru annars
helmingsins, þá hafa Banda-
rikjamenn stöðugt haldið uppi
gagnrýni á kommúnista og
segja þá leyna upplýsingum um
týnda hermenn.
Það er með miklum eftirtöl-
um, að Saigonstjórnin umber
fulltrúa Vietcong og Norð-
ur-Vietnam i Davis-herskálun-
um. Enda hefur oft komið til
minniháttar árekstra erind-
reka, sem þykir þessum fulltrú-
um slælega þjónað og naumt
skammtað vatn eða illa séð fyr-
ir simasambandi við stjórnir
sinar — svo að drepið sé á ein-
hver dæmi. Nýjasta dæmið er
ágreiningur um, hvort liðsfor-
ingjum Vietcong sé heimilt að
bera skammbyssur á flugferð-
um sinum til og frá Saigon og
aðalstöðva bráðabirgðastjórnar
Vietcong i Loc Ninh.
Um slika smámuni er enda-
laust þrasað á meðan þúsundir
láta lifið á vigvöllunum, sem
áttu að heita úr sögunni við
undirritunina þann stóra dag 27.
jan. 1973.