Tíminn - 29.07.1966, Blaðsíða 8

8

TÍJMLNN
FÖSTUDAGUR 29. júlí 1966
(sex til íslands). Einokunar-
verzlunin lagði síðan hramm
sinn yfir eyjarnar eins og ís-
land og lauk raunar ekki fyrr
en 1856. Úr þeirri lokabaráttu
er nafn Nolseyjar-Páls frægast.
Lögþing Færeyja var upphaf
lega alþing eins og hið íslenzka
og er vafalaust nokkrum árum
eldra. Um það er oft rætt í
Færeyingasögu í tengslum við
atburði, sem urðu fyrir og um
1000. Þingið var háð í Þingnesi
við Þórshöfn, og gátu sótt það
allir frjálsir menn. Þar voru
lög sett og dómar felldir og
þeim fullnægt. Síðar breyttist
þingið, og varð lögmaðurinn
forseti þess. Fram á sextándu
öld er aðeins vitað um nöfn
örfárra færeyskra lögmanna,
en flestir voru þeir valdríkir
bændahöfðingjar. Árið 1816
var lögmannsembætti lagt nið-
ur, og ýmis hlé urðu á þing-
haldinu bæði fyrr og síðar.
1816 urðu Færeyjar eitt amt
Danmerkur, og amtmaðurinn
var settur yfir eyjarnar. Danska
einveldið hélt Færeyjum í
harðri greip.
En einveldið söng sitt síð-
asta vers einnig í Færeyjum, og
á siðari helmingi 19. aldar fer
að rofa til. Þá fara blundandi
og beygðar frelsishugsjónir að
láta á sér bæra. Kolbíturinn
reis úr öskunni. Færeysk tunga
var þá mjög hart leikin og í
raun og veru glötuð, enda ó-
hœgt um endurreisn, þar sem
fáar bækur voru til ritaðar frá
fyrri öldum á færeysku. En
þá komu ljóðin og þjóðkvæðin
að haldi, því að Færeyingar eru
alveg einstök Ijóða- og þjóð-
vísnaþjóð. Færeyingar eignuð
ust á síðari hluta 19. aldar sína
málhreinsunarmenn og sjálf-
stæðishetjur. Jóhannes Paturs
son kóngsbóndi í Kirkjubæ var
þeirra Jón Sigurðsson, fæddur
1866 og dáinn 1947.
Árið 1903 sendi Jóhannes
frá sér bókina „Færeysk stjórn
mál“, þar sem han dregur sam
an fimm meginmarkmið sjálf-
stæðisbaráttunnar, eins og hún
horfði þá við. Það markmið
var að vísu ekki stofnun siálf
stæðs ríkis heldur „færeyskt
sjálfstæði í tengslum við Dana
konung. Færeyingar fengu þá
líka sitt „uppkast" eða tilboð
frá Danakonungi, og um það
var kosið 1906. Það fól í sér
nokkrar réttarbætur og forræði
í lagasetningu og fjármálum.
En Færeyingar óttuðust skatt
ana, felldu tilboðið og Jóhann
es og síðan hefur færeyska
þjóðin staðið í tveimur andstæð
um fylkingum í þessum mál-
um.
Siðan valt á ýmsu og nýir
menn komu til, ekki sízt synir
(Teikn: Haye Hansen)
„EG 0YGGJAR VEIF7
Færeyingar hafa lengi átt
sér verndardýrling vænan. Sá
er Ólafur digri og Helgi Har-
aldsson, sá er féll á Stiklastað
við mikinn orðstýr 29. júlí 1030
fyrir dönskum jörlum og þýj-
um þeirra, en færði með falli
sinu norsku þjóðinni þann sig-
ur, sem dugað hefur henni til
sjálfstæðs konungsdæmis linnu
lítið til þessa dags. Og Ólafur
helgi varð síðan dýrlingur víða
um Norðurlönd, þó að helgi
hans væri einna mest i Þrænda
lögum og á Færeyjum, og í
þessum byggðum báðum er ár-
tíð hans eins konar þjóðhátíð.
Færeyingar hafa lengi haldið
Sjávarbjörg á Sandey.
Ólafsvöku, og nú er hún raun-
veruleg þjóðhátíð, því að þeir
eru sjálfstæð þjóð í nafni Ólafs
helga, þó að þeir lifi undir
Danakonungi. Þess vegna er
Ólafsvaka mikil hátíð i Fær-
eyjum, þar sem þjóðleg hefð og
skemmtan er í heiðri höfð, og
að sjálfsögðu setur hinn seið-
magnaði, færeyski dans með
fornum og færeyskum hetjuljóð
um meginsvip á hátíðina. Þessa
daga, 28. og 29. júlí þyrpist
fólkið til Þórshafnar og Þing-
ness, allt norðan af Viðareiði
og sunnan úr Suðurey. Fjöldi
erlendra manna kemur og til
Færeyja á Ólafsvöku, því að
það er mörgum nýstárlegt.
Færeyjar hafa verið byggðar
í meira en þúsund ár, og byggð
ar- og þjóðarsagan hefur orðið
íslendingasögunni furðulega
samferða í góðu gengi og hörðu
mótlæti. Færeyingar og íslend-
Malfrid Madsen húsfreyja í Sandey
ingar eru því bræður í miklu
dýpri og víðtækari skilningi en
norræn ættarbönd ein hafa til
stofnað. Þeir eru þjáninga- og
sögubræður.
Enginn veit með neinni vissu,
hvenær fyrstu menn tóku sér
um það í bókinni „De mensura
orbis terrae" eftir írska munk-
inn Dicuil, að írskir munkar
hafi setzt að á eyjum norður í
hafi, og af lýsingu að dæma
hljóta það að hafa verið Fær-
eyjar. En þeir urðu að flýja
eyjar sínar öld síðar vegna
ágangs norskra víkinga, og sýni
legar minjar um hina írsku
byggð er lítt að finna í Færeyj-
um fremur en á íslandi.
Færeyingar telja heldur ekki
fra fyrstu landnámsmenn sína,
(Telkn: Haye Hansen)
heldur norskan víking, alveg
eins og íslendingar. í ættartölu
Guðmundar ríka á Möðruvöll-
um er talið, að hann sé kom-
inn af Grími Kamban, þeim
er fann Færeyjar og þann mann
telja Færeyingar einmitt fyrsta
landnámsmann sinn eftir heim-
ildum FæreyingaSögu, sem
margir telja þó lítt áreiðanlega.
Grímur fór til Færeyja í upp-
hafi hinna miklu þjóðflutninga
frá Noregi, og því nokkru fyrir
íslands byggð. En hin norska
konungsbarátta heldur áfram
í Færeyjum og eigast þar
einkum við tveir frægir höfð-
ingjar, Þrándur í Götu og Sig-
mundur Brestisson, og barðist
hinn fyrri fyrir sjálfstæði Fær-
eyja en hinn síðari fyrir norsk
um áhrifum á eyjunum með til-
styrk Noregskonungs. Sigmund
ur kristnaði síðan Færeyjar
með valdi Ólafs Tryggvasonar
og varð Þrándur í Götu meira
að segja að láta skírast. En litlu
síðar var Sigmundur myrtur,
og Þrándur í Götu rikti síðan
óskorað í eyjunum til dauða-
dags 1035.
En um næstu 500 ár í sögu
Færeyja lykur myrkrið eitt.
Þar skilur á milli fslendinga
og Færeyinga. Frá þessum
söguríku árum fslendinga eiga
Færeyingar varla annað skrífað
mál um sína sögu en eitt
„seyðabræv" frá 1298, en það
er tilskipan um sauðfjárrækt í
eyjunum, og bregður þar fyrir
óljósri mynd af hinu færeyska
bændaþjóðfélagi, sem var að
myndast, og stóð síðan lítt
breytt fram undir 1900. Þar
réðu stórbændur smáríkjum
eyjanna mann fram af manni
í ættum, og fara ýmsar sögur
af. Eru þar kvenhetjur á með-
al, svo sem Guðrún Sigurðar-
dóttir í Húsavík, en hennar ríki
var einnig í Noregi og á Orkn-
eyjum. Kona þessi var uppi á
síðari hluta 14. aldar.
Á öldum hinnar óskráðu sögu
í Færeyjum er þó augljóst, að
norska konungdæmið hefur sí-
fellt fært sig upp á skaftið í
völdum og áhrifum, og árið
1380 fylgdu Færeyjar Noregi
undir dönsku krúnuna eins og
fslendingar. Á þrettándu öld
skuldbatt Noregskonungur sig
bólfestu' á FæreyjumJ 'rfCTtíir
en á íslandi, en þeir voru írsk-
ir munkár í'Úáðúm iðhdunúm.
Til er þó rituð héimild frá 825
Tindhólmur.
Elín Hentze, 16 ára færeysk mær
búin í dansinn á Ólafsvöku 1959.
(Ljósm: Haye Hansen)
til þess að láta tvö vöruskip
sigla til eyjanna á ári hverju