Tíminn - 29.07.1966, Blaðsíða 9

FÖSTUDAGUR 29. júlí 1966
TÍMINN
9
„Bundinn er bátlaus maður", segir færeyskur málsháttur. Kirkja og
bátur á Konuey.
Jóhannesar, er haldið hafa á-
fram baráttu föður síns. Á
stríðsárunum síðari hersátu
Bretar Færeyjar. Eftir stríðið,
eða 1946 náðist samkomulag
meðal helztu flokka í Færeyj
um um sameiginlegar sjálfstæð
iskröfur á hendur dönsku
stjómínni og var gengið til
samninga, en upp úr þeim
s-litnaði. Þá krafðist danska
stjórnin þjóðaratkvæðis um
úrslitatillögur sínar, og fór
það fram 14. sept. 1946 og
greiddu 47,2% atkvæði með til
lögum dönsku stjórnarinnar en
48,7% á móti. Enginn hreinn
meirihluti fékkst því.
í marz 1947 tók lögþingið upp
þráðinn aftur og samþykkti að
krefjast samningaviðræðna við
Dani, og árangur þess varð
takmörkuð heimastjórn og þau
heimastjórnarlög gengu í gildi
1. apríl 1948. Samkvæmt þeirri
skipan er á Færeyjum sjálf-
stætt þjóðfélag innan danska
ríkisins. Færeyska er nú viður
kennd sem þjóðtunga, en
dönsku skal einnig kenna í skól
um. Viðurkennt var einnig sér
stakur danskur fáni, en stjórn
aryfirvöld skulu þó nota dansk
an fána.
Færeyingum hefur vegnað
Framhald á bls. 12.
Eldviðarkláfurinn fer vel á baki i höfuðbandinu og slíkur burður
gerir menn sterka í hálsi. Jon Heine Joensen undir buröinum.
Teikn: Haye Hansen)
P
... . n—J
Hjálmar Vilhjálmsson:
HUGLEIÐING UM
STÆKKUN
SVEITARFÉLAGA
2. hluti
in.
Þó að naumast verði um deilt,
að rétt sé að sameina sveitarfé-
lögin og stækka þau, er þó víst,
að á framkvæmd þess máls eru
ýms vandkvæði. Verður nú leitast
við að gera grein fyrir nokkrum
þessara vandkvæða.
1. Samkvæmt gildandi sveitar-
stjórnarlögum, nr. 58, 29. marz
1961, er mjög víðtæk heimild til
þess að sameina hreppa. Heimild
þessi er þó takmörkuð við lög-
sagnarumdæmin. Án nýrra laga-
heimildar má því ekki sameina
kaupstað nágrannahreppum hans.
Sama gildir um sameiningu hreppa
sem eru sitt í hvoru sýslufélagi.
Hins vegar þarf ekki nýja laga-
setningu til þess að sameina
hreppa innan sömu sýslu. Þetta
gildir um alla hreppa sýslunnar,
svo að ekkert er því til fyrirstöðu,
að öll sýslan yrði eitt sveitarfé-
iag. Skilyrðin fyrir slíkri samein-
ingu eru tvö og þau eru þessi:
a. Hlutaðeigandi hreppar verða
að óska sameiningar.
b. Meðmæli sýslunefndar verða
að vera'fyrir sameiningunni.
Að þessum skilyrðum fullnægð-
um, skal ráðuneytið, þ.e. félags-
málaráðuneytið, framkvæma sam-
eininguna. Raunar var þessi heim-
ild í eldri sveitarstjórnarlögum.
Þessi heimild hefur vist aldrei
verið notuð. Engin sveitarfélög
hafa óskað eftir sameingingu, hve
fámenn og vanmegna, sem þau
annars eru. Af þessu virðist mega
draga þá ályktun, að sveitarstjórn
armenn séu yfirleitt mjög íhalds-
samir í þessu tilliti og tregir til
að samþykkja nokkrar breytingar.
Lagaboði í þessum efnum yrði
sennilega ekki fagnað í þeim hópi,
því að ótrúlegt má það virðast, að
menn kjósið heldur boð ríkisvalds-
ins, en óháða eigin ákvörðun.
2. Þó að sveitarstjórnir hafi ekki
sýnt framtakssemi varðandi sam-
einingu sveitarfélaga, er þó engan
veginn víst, að þær séu öllum breyt
ingum í þá átt alveg andvígar.
Afstaða löggjafarvaldsins, þ. e.
stjórnmálamannanna mun mótast
að verulegu leyti eftir því, hvern
ig sveitarstjórnir snúast við hugs-
anlegum lagabreytingum í því
skyni að koma á meiri eða minni
sameíningu sveitarfélaganna
Ef sveitarstjórnir reynast almennt
andvígar breytingum, er hætt við,
að þetta annars mikla nauðsynja-
mál eigi takmörkuðu fylgi að fagna
á Alþingi.
3. Stjórnmálaviðhorf í einstök-
um sveitarfélögum, sem eðlilegt
væri að sameina af atvinnulegum,
viðskiptalegum og landafræðileg-
um ástæðum geta valdið vandkvæð
um. Slík sameining gæti alveg
breytt valdahlutfalli stjórnmála-
flokkanna t.d. í kaupstað, ef um
væri að ræða sameiningu eins eða
fleiri hreppa við kaupstaðinn. Jafn
vel þó að hér sé aðeins um tíma-
bundið ástand að ræða, má gera
ráð fyrir, að aðstæður sem þessar
geti torveldað sameingingu, sem
af hreinum málefnaástæðum væri
nauðsynleg og sjálfsögð.
4. Á sumum stöðum kynni út-
svarsbyrðin geta valdið erfiðleik-
um. Á árinu 1965 reyndist hún
mjög misjöfn eftir sveitarfélögum.
Sumir þurftu að leggja á hinn
lögfesta útsvarsskala allt að 20%.
Að vísu var hér um fá sveitar-
félög að ræða. Flest sveitarfélög
gáfu afslátt frá skalanum, allt frá
4% og upp í 80%. Yfirleitt mun
afsláttur hafa verið frá 20% upp
í 50—60% hjá sveitahreppunum.
Nú getur vel staðið svo á, að allar
ástæður mæli með sameiningu
fleiri hreppa í einn hrepp, en með
al þeirra hreppa, sem sameina
skyldi væru hreppar, sem þurft
hefðu álag á útsvarsskalann, og
aðrir hreppar, sem hefðu gefið
mikinn afslátt frá skalanum. Er
augljóst, að slíkar ástæður geta
einatt torveldað sameiningu, sem
af öðrum ástæðum væri nauðsyn-
leg.
5. Efnahagsástæður samliggjandi
sveitarfélaga geta verið mjög mis-
jafnar. Sum sveitarfélög eiga verð-
mætar eignir. Önnur eru eignalít-
il og jafnvel með miklar skuldir.
í 5. gr. sveitarstjórnarlaganna er
ákvæði, sem heimilar að verja fé
úr Jöfnunarsjóði til þess að greiða
fyrir sameiningu, sem annars væri
torveld vegna skuldabyrða. Senni-
lega þarf víðtækari lagaheimild en
þessa til þess að auðvelda samein-
ingu hreppa, sem vandkvæði eru
á að sameina af slíkum efnahags-
ástæðum. Ástæður þessu líkar eru
t.d. afréttarlönd með veiðivötnum,
sem kunna að tilheyra einu sveit-
arfélagi, en ekki hinum sveitarfé-
lögunum, sem um væri að ræða
að sameina öll í einn hrepp .Fleiri
atvik af þessari tegund má sjálf-
sagt finna.
6. Þjónusta sú, sem sveitarfé-
lög veita þegnum sínum er ákaf-
lega misjöfn. Á þetta einkum við
um kaupstaði og kauptún, sem
leysa ýmsar þarfir þegnanna á
vegum sveitarfélagsins. Má þar t.
d. nefna vatnsveitur, skolpræsi raf
veitur o.fl. Hins vegar eru sveita-
hreppar, sem aðstæðna vegna eiga
þess einatt engan kost að veita
þegnum sinum slíka þjónustu. Slík
ar aðstæður gera annnars eðlilega
sameiningu torvelda, nema að sett
ar séu reglur með samkomulagi
og/eða lagasetningu, sem greiði
fyrir sameiningu þegar svona
stendur á.
7. Á nokkrum stöðum á land-
inu torvelda landafræðilegir stað-
hættir mjög sameingingu, ef hún
er þá ekki alveg útilokuð af þeim
sökum. Þó að vel yrði ágengt með
sameiningu sveitarfélaganna verð-
ur því að gera ráð fyrir því, að
til verði tiltölulega fámenn sveit-
arfélög, vegna slíkra staðhátta.
Það er einkum á Vestfjörðum og
sumstaðar á Austfjörðum, sem
erfiðleikar þessarar tegundar
kunna að vera fjrrir hendi.
8. Loks má geta þess, að sam-
eining sveitarfélaga þarf að miða
við það, sem bezt hentar í við-
skipta- og atvinnuháttum. Eftir
því, sem fært er, þvi að óneit-
anlega er það mikilsvert, að þessi
umdæmi verði sem víðast hin
sömu og sveitarfélögin.
Fleiri vandkvæði á í'ramkvæmd
þessa nauðsynjamáls má eflaust
nefna, en hér verður látið staðar
numið að sinni.
Að vísu er hér um verulega
erfiðleika að etja, en þó misjafn-
lega mikla. Ef allir leggjast á eitt
má áreiðanlega yfirstíga þá.
IV .
Hér verður í mjög stuttu máli
reynt að greina frá sameiningar-
mála sveitarfélaganna í Danmörku
Noregi og Svíþjóð. í þessum lönd-
um öllum hefur á síðustu árum
verið unnið að fækkun og stækk-
un sveitarfélaganna.
Danmörk:
Sett var á laggirnar sveitar-
stjórnarlaganefnd 18. desember
1958. Skyldi nefndin m.a. athuga
hagstæðari skiptingu ríkisins í sveit
arfélög. Nefndin lauk störfum í
maí s.l. Svo virðist, sem verulegur
hluti af starfi nefndarinnar hafi
beinzt að nauðsyn þess að fækka
sveitarfélögunum og stækka þau.
Nefndin skilaði uppkasti að frum-
varpi til laga um endurskoðun á
skiptingu landsins í sveitarfélög.
FrumVarpið er í höfuðatriðum
byggt á eftirtöldum þrem grund-
vallaratriðum:
1. Komið verði á fót nýjum hér-
aðsstjórnum (ömtum), sem ná
bæði til hreppa og kaupstaða.
2. Það á að fara fram lagfær-
ing (regulering) á sveitarfélaga-
skiptingunni í nágrannahreppum
kaupstaðanna þannig, að það sem
saman heyrir í atvinnulegu tilliti
og vegna búsetu verði gert að
einu sveitarfélagi. Jafnframt verði
þessu sveitarfélagi tryggðir nægi-
legir útþennslumöguleikar innan
marka sveitarfélagsins.
3. Það verður að koma á fót
stærri og sterkari sveitarfélögum,
sem geti af eigin ramleik innt af
hendi verkefni sveitarfélagsins.
Til þess að framkvæma þessar
meginreglur er í uppkastinu lagt
til, að sett verði á fót sérstök
nefnd. Nefnd þessi geri bráða-
birgðatillögur, sem lagðar skulu
fyrir hlutaðeigandi sveitarstjórnir
til umsagnar um leið og sveitar-
stjórnirnar eru hvattar til að leita
samkomulags sín á milli um fram-
kvæmd tillagnanna. Ef sveitarfé-
lag (sognekommune) á að flytjast
á milli amta, skal fengin yfirlýsing
um það frá hlutaðeigandi sveit-
arstjórn (sognerád). Að fenginni
umsögn sveitarstjórna gerir nefnd-
in lokatillögur og sameining fer
þá fram samkvæmt lögum frá 1965,
en almenna reglan virðist hafa ver
ið sú, að sameining hafi yfirleitt
ekki farið fram gegn vilja hlut-
aðeigandi sveitarfélags. Stefnt er
að því, að þessar meginreglur
verði komnar í gildi 1. apríl 1970.
Það er athygli vert í sambandi
við þróun þessara mála í Dan-
mörku, að sveitarfélög hafa sjálf
samið sín á milli um sameiningu.
Á timabilinu frá 1. apríl 1962—
1. apríl 1966 hafa þannig 398 sveit-
arfélög verið sameinuð í 118 ný
sveitarfélög. Sveitarfélögum hefur
því eftir þessari leið fækkað um
280 á 4 árum. Skrifstofa nefndar-
innar veitti sveitarfélögunum að-
stoð við samninga um framkvæmd
sameininganna.
Samkvæmt manntalinu 1960,
skiptist þjóðin í sveitarfélög, sem
hér segir: (Höfuðborgarumdæmið
ekki talið með)
A Kaupstaðir:
kaupst.
Með minna en 5000 íbúa 32
Með 5000—15000 íbúa 28
Með 15000—25000 íbúa 15
Með 25000—50000 íbúa 7
Með 50000 og fleiri íbúa 4
Samtals 86 kaupst.
B. Hreppar (Sognekommuner):
hreppar.
Með minna en 1000 íbúa 469
Með 1000—1500 íbúa 331
Með 1500—2500 íbúa 310
Með yfir 2500 íbúa 170
Samtals 1280 hreppar.