Tíminn - 18.08.1966, Blaðsíða 5

FIMM3PUIVAGUR 18. ágúst 1966
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvaemdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Ang-
lýsingastj.: Steingrímur Gislason. Ritstj.skrifstofnr 1 Eddu-
búsinu, simar 18300—18305. Skrifstofur, Bankastræti 7. Af-
greiðslusími 12323. Auglýsingasimi 10523 Aðrar skrifstofnr,
sími 18300. Áskriftargjald kr. 105.00 á mán. innanlands — t
lausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f.
Samvizkubit?
SíðastlitSinn þriðjudag skrifar Morgunblaðið forustu-
grein undir fyrirsögninni „Vísvitandi ósannindi”. Þessi
„vísvitandi ósannindi“, sem Morgunblaðið ræðir um, eru
þau ummæli Tímans, að með landhelgissamningnum við
Breta hefðum við bundið á okkur fjötra, og gætum ekki
fært út fiskveiðilögsöguna nema með samþykki Breta eða
biessun ajþjóðadómstólsins í Haag.
Þeir virðast eiga auðvelt með að hafa endaskipti á hlut-
unum í Morgunblaðinu og það er eins og stundum læðist
að manni grunur um, að það kunni að vera skýring sál-
fræðinnar á hinum undarlegu útrásum samvizkubitsins,
sem þarna eigi bezt við.
í landhelgissamningnum við Breta frá í marz 1961 seg-
ir svo orðrétt:
„Ríkisstjórn íslands mun halda áfram að vinna að
framkvæmd ályktunar Alþingis frá 5. maí 1959 varðandi
útfærslu fiskveiðilögsögunnar við ísland, en mun til-
kynna ríkisstjórn Bretlands slíka útfærslu með sex mán-
aða fyrirvara, og rísi ágreiningur um slíka útfærslu, skal
honum, ef annar hvor aðili óskar, skotið til Álþjóðdóm-
stólsins’'’.
Það skaðar ekki að geta þess í þessu sambandi, að sér-
hvert spor í landhelgismálinu var tekið gegn kröftugum
mótmælum Breta, og refisaðgerðum gegn íslandi af
þeirra hálfu. Af fenginni reynslu getum við því ekki
vænzt þess að fá samþykki Breta fyrir útfærslu og vafa-
laust kæmi þá til kasta Alþjóðdómstólsins. Alþjóðadóm-
stóllinn hefúr hins vegar engar augljósar réttarreglur að
dæma eftir í þessu efni, og hætt er við, að réttarþróun í
þessum málum verði hægara en við kysum. Að vísu er
til alþjóðlegur samningur um fiskvernd, sem samþykktur
var í Genf árið 1958. Er þar kveðið á um frumkvæði
strandríkis til friðunarráðstafana, en hins vegar veitir
sá samningur strandríkinu engan rétt til neinna forrétt-
inda til nýtingar fiskstofna á friðunarsvæðinu. Þar skal
eitt og hið samá yfir alla ganga. Þegar svo er komið, að
83% af þorskafla útlendinga á íslandsmiðum er ókyn-
þroska ungþorskur, hlýtur það að kalla á aðgerðir. En
okkur íslendingum er lífsnauðsyn að fá einkarétt eða for-
réttindi umfram aðra til að nýta fiskimið landgrunnsins,
þar sem við eigum flest okkar undir sjávarafla komið.
Það getur orðið okkur þungur róður, en hann þarf að
hefja strax.
í ályktun Alþingis frá 5. maí 1959, sem vitnað er til í
samningnum við Breta, áskilja íslendingar sér rétt til
landgrunsins alls. Þessi réttur okkar var einhliða, þar til
samningur okkar við Breta var gerður. Þegar við færð-
um fiskveiðilögsöguna út í 12 mílur 1958, byggðum við
þá útfærslu á landgrunnslögunum frá 1948 og skv- ein-
hliða rétti okkar til aðgjörða, Þá voru engar augljósar
alþjóðlegar réttarreglur til, er styddu afdráttarlaust þá
einhliða aðgerð af okkar hálfu, og á því byggðu Bretar
mótmæli sín og refsiaðgerðir. Eins stendur á nú- Það eru
engar augljósar alþjóðlegar réttarreglur til, er myndu
styðja frekari útfærslu fiskveiðilögsögunnar, en Alþjóða-
dómstólí getur ekki kveðið upp úrskurði nema skv gild-
andi reglum og með hliðsjón af réttarþróun. Þetta sýnir
hvert glapræði það var að afsala sér hinum einhliða rétti
með samningnum við Breta. Þetta er vel staðfest í for-
ustugrein Vísis á þriðjudag, þar sem segir:
„Sé hins vegar ekki um neinar augljósar réttarreglur
að ræða, er hægara að grípa til einhliða aðgjörða eins og
svo prýðilega reyndist árið 1958."
TÍMtNN
Ritstjórnargrein úr The Economist:
Úrskuröur Alþjóðadómstólsins
styrkir stjórn Suður-Afríku
Búizt vi8 mjög auknu kynþáttamisrétti í Suð-vestur-Afríku. Innfæddir
Afríkumenn urðu fyrir miklum vonbrigðum og herða efaíaust baráttu
sína gegn kynþáttamisréttinu.
ÁrlS T960 óskuðu Ethiopía og Libería sem fyrrverandi aðildarríki
að Þjóðabandalaginu að Alþjóðadómstóllinn í Haag úrskurðaði, hvort
Suður-Afriku bæri að standa Saméinuðu þjóðunum skil á fram-
kvemd umboðsvalds síns í Suð-vestur Afríku, h.vort umboðsskilmál-
arnir hefðu verið rofnir og ennfremur hvort Suður-Afríku bæri ekki
að hætta að ,beita aðskilnaðarstefnunni í landinu. Stjórn Suður-
Afríku vildi álita umboðið fallið niður með Þjóðabandalaginu og
hélt fram, að dómstóllinn ætti ekki úrskurðarvald í málinu. Dóm-
stóllinn vísaði þessu álitl frá árið 1962 með 8 atkvæðum gegn 7 og
málareksturinn hélt áfram.
Nú var nlðurstaða dómsins hins vegar á þá leið, að kærendurnir
ættu ekki lagalegan rétt til þess úrskurðar ,sem þeir færu fram á,
þar sem einstök aðildarrjki hefðu aldrei haft neinn lagalegan rétt
tll afskipta af framkvæmd umboðsvaldsins. í úrskurðinum kemur
ekki einu sinni fram, hvort umboðsvaldið teljist enn við lýði eða
ekki .Meðal þeirra 28 þúsund orða, sem birt voru, finnast engin
svör við þeim spurningum, sem kærendurnir báru fram.
f dómstólnum eiga sæti 15 dómendur. Sex þeirra (ásamt dómaran-
um, sem kvaddur var til frá Suður-Afríku) vildu að dómstóllinn vísaði
máiinu frá án þess að kveða á um, hvort umboðsskilmálarnir hefðu
verið rofnir eða ekki. 'Fimm þeirra höfðu þegar árið 1962 lýst yfir,
að þeir teldu réttinn ekki geta úrskurðað í málinu. í fyrra dó einn
þeirra 7 dómenda, sem þá voru á öndverðum meiði, og annar hefir
verlð fjarverandi vegna veikinda að undanförnu.
Greinin hér á eftir, sem þýdd er úr brezka vikuritinu The Econom-
ist, fjallar um viðbrögð Suður-Afríku eftir að úrskurðurinn var
kveðinn upp.
ENGINN hvítur Suður-Af-
ríkumaður mun hafa búist við
sigri í maraþonmálarekstrin-
um út af Suð-vestur-Afríku fyr
ir Alþjóðadómstólnum og trúa
þeir þó almenrit á nálega yfir-
náttúrlega heppni. Bjartsýn-
ustu menn gerðu sér helzt von-
ir um flókinn og tvíræðan dóm,
sem væri nægilega loðinn til
þess að veita hinum áthafna-
sama Verwoerd tækifæri til að
draga deiluna á landinn í það
óendanlega. Fréttin um að dóm
stóllinn hefði vísað málinu frá
mánudaginn 18. júlí á þeim
grundvelli, að kæruríkin Ethí-
ophía og Líbería ættu ekki að
ild að málinu. olli því svipuð-
um geðhrifum og óvæntur happ
drættisvinningur.
Blaðið Die Vaderland, mál-
gagn dr. Verwoerds í Jóhann-
esarborg, birti fréttina á fram-
síðu undir fyrirsögninni: „Dá-
samlegt.“ Búizt hafði verið við
að forsætisráðherrann yrði þög
ull sem gröfin og verðist allra
frétta að minnsta kosti í mán-
uð eftir að úrskurðurinn yrði
birtur, en hann ók í skyndi til
Höfðaborgar og flutti útvarps-
ávarp til þjóðarinnar.
f Windhock, hinni litlu, fögru
höfuðborg Suð-vestur Afríku,
leit helzt út fyrir að verið væri
að halda heilög jól að nýju.
Ökumenn þeyttu horn sín lát-
laust, bjórinn flæddi um þýzku
bjórkjallarana og hvarvetna
voru haldnar matarveizlur fram
eftir allri nóttu.
f hverfum innfæddra Afríku-
manna utan við borgina var
andrúmsloftið allt annað. íbú-
arnir höfðu gert sér vonir um
skjót og örlagarík umskipti á
högum sínum, en nú lagðist
rökkur yfir hugi þeirra. „Ég
er mjög vonsvikinn,“ sagði
Kapuuo, leiðtogi Sameinuðu,
þjóðlegu lýðræðissamtakanna.
SUÐUR-AFRÍKUMENN voru
I fyTsta lagi að fagna óvæntum
létti langvirinrar óvissu. Málið
hafði hvílt á þeim eins og
skuggi í s.ex ár. Hve áhyggjur
þeirrá voru mikíar má einria
gleggst ráða af þeirri staðreynd
að málið var yfirleitt aldrei
rætt opinberlega öll þessi sex
ár, sem dómstóllinn hafði það
til meðferðar. Ríkisstjórnin tók
þá afstöðu, að málið væri ‘ekki
til umræðu meðan á réttarrann
sókn stæði. Andstæðingar henn
ar þorðu ekki annað en að fara
eins að og við lá, að til föður-
landssvika teldist að minnast
á málið.
Þegar á vikuna leið fóru
fagnaðarlætin að bera annan
blæ og stjórnmála fór að gæta
meira en fyrst. Tvö blöð stjórn
arsinna tóku að beina skeytum
og fullyrtu, að hann væri í
tengslum við kommúnista. Rök-
in voru að vísu heldur léttvæg,
og þó kom upp úr kafinu, að
utanríkismálanefnd öldunga-
deildar Bandaríkjaþings hafði
borizt sú ákæra á hendur Jess-
up, að hann hefði á sinni tíð
haldið með þeim að'lum, sem
ósigur ’iáru í borgarastyrjöld-
inni á Spáni.
Alvarlegra var þó, að svo virt
ist sem ríkisstjórn Suður-Af-
riku tæki úrslitin sem annað
og miklu meira en nauman sig-
ur í túlkun hæpinna lagaákvæða
„Þetta snertir allan lagalegan
grundvöll undir aðstöðu Suður-
Afríku gagnvart Suðvestur Af-
ríku, sagði dr. Verwoerd fagn
andi í útvarpsávarpi sínu. Hann
sniðgekk bá staðreynd, að dóm-
stóllinn hafð; í raun og veru
ekki tekið meginatriði málsins
til meðferðar, (orðið „aðskiln-
aðarstefna“ kemur hvergi fyr-
ir í hinrii löngu álítsgerð dóms-
ins,) en gaf í skyn, að úrskurð-
inum mætti jáfn? til alþjóð-
legrar blessunar yfir kynþátta-
misrétti sem þjóðarstefnu.
BLAÐIÐ Die Vaderland
benti sérstaklega á það álit
dómstólsins, að ekkert ríki
gæti farið fram á úrskurð gegn
öðru ríki, nema að það hefði
lagaréttar eða hagsmuna að
gæta í málinu, sem um væri
að ræða. Haldið var fram í
blaðinu, að af þessu leiddi, að
einingarhreyfing Afríku hefði
engan lögmætan afskiptarétt
um, hvernig Suður-Afrika hag-
aði stjórn sinni í Suð-vestur
Afríku. Réttleysi annarra til
afskipta af innanlandsmálum
héfði loksins hlotið staðfest-
ingu, en það hefði verið megin-
vörn Suður-Afríku fyrir kyn-
þáttamisréttinum um tuttugu
ára skeið.
Stjórn Suður-Afríku virðist
því hallast að þeirri ályktun,
að dómsúrskurðurinn leggi
ekki aðeins blessun sína yfir
kynþáttaaðskilnaðarstefnuna,
heldur kippi um leið ölhim
lagastoðum undan hvers konar
umboðsvaldi í þessu sambandi.
Suður-Afríkumenn hafa alltaf
haldið fram, að umboðið hafi
fallið niður þegar þjóðabanda-
lagið leið undir lok og líta nú
svo á, að dómstóllinn hafi að
minnsta kosti fallist á að rétt-
ur til afskipta annarra af um-
boðinu sé niður fallinn. Þetta
hlýtur að vera örfandi hugsun
fyrir stjórn ríkis, sem hefur í
hálfa öld þráð, reynt og að
nokkru leyti tekizt að leggja
Suð-vestur Afríku undir sig.
Ekki verður þó um að ræða
opinbera innlimun landsins.
En telja má víst, að hert verði H
á hægfara þróun í þá átt, að ff
Suðu-vestur Afríka sameinist 1
Suður-Afríku, og löggjafarþing 8
inu verði innan skamms endan 1
lega breytt í héraðsþing. Fyrir B
nokkrum árum var sett fram
og rædd nákvæm ráðagerð um
að láta Bantustan-áætlun Suð-
ur-Afríku koma til fram-
kvæmda í Suð-vestur Afríku,
frestað um sinn til þess að erta
ekki dómarana í Haag. Talið er
víst, að þessi ráðagerð komi
nú til framkvæmda tafarlaust.
HITT kann að reynast enu
örlagaríkara fyrir blakka íbúa
landsins, að öryggislög Suður-
Afríku verða sennilega látin
koma til fulÞa framkvæmda í
landinu. Eins og sakir standa
gildir 180 daga ákvæðið ekki
þarna. Stofufangelsi vofa ekki
yfir íbúum Suð-vestur Afríku.
Frumlögin um ráðstafanir gegn
kommúnistum voru framkvæmd
í landinu, en hin ströngu
ákvæði, sem við hefur verið
bætt undangengin sextán ár,
hafa til þessa ekki bitnað á
íbúunum. Lagaákvæðunum um
misrétti kynþátta hefur enn-
fremur verið beitt þar með
mun meiri linkind en í Suð-
ur-Afríku sjálfri. En ósennilegt
er, að þau sérréttindi verði lát-
in haldast.
Ríkisstjórn Suður-Afríku ger
ir sér Ijóst, að niðurstaða dóms-
ins eykur sennilega mjög á
ákefð stjórnmálaárása á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna og
Framhald á bls. 15.