Tíminn - 18.09.1966, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
SCNWUDAGUR18. sepíember 1966
UPPSALABRÉF FRÁ LÁRUSI JÓNSSYNI:
Þýðingarmiklar kosn-
ingar í Sviþjóð í dag
Sumri er tekið að halla. Eitt
bezta sumar, sem gengið hef-
ur yfir sænsku þjóðina um lang
an aldur. Hitar og sólskin. Það
getur varla verið betra sumar
leyfaveðrið en það hefur ver
ið í ár. Sjálfur fór ég til Dan
merkur um Jónsmessuna, þar
rigndi á hverjum degi þrumu
skúrir, ef ekki annað. Á með-
an var þurrkur og sólskin í
Uppsölum.
Veturinn var sá lengsti, sem
skráðst hefur í annálum. Um-
skiptin urðu svo snögg, að allt
Fór á flot. Flóð urðu gífurleg,
víða hefðu bændur þurft að
ynkja akra sína á mótorbátum
í stað dráttarvéla. Slík er þó
;kki tæknin orðin, því varð
illt seinna en eðlilegt er. Jörð
in þornaði þó mjög snögglega
ag mikið, þegar flóðunum
létti. Eðlisástand þessa jarð-
vegs spilltist og akrar greru
seint, ójafnt og illa, enda mun
ippskera víðá með eindæmum
lítil í ár. Hé'r í nágrenni Upp-
sala eru sumir akrar svo illa
útlítandi, að ótrúlegt má telja.
>ar sem flóðin urðu sem verst
í vor, er efazt um að upp verði
skorið í haust. Þar var ekki
fyrri en í júlílok, að nokkur
gróðrarskúr féll, þá spratt ill-
gresi ört vegna hitanna, en
nytjagróður var þá svo spilltur
orðinn, að til lítils kom, nema
auðvitað hvað grasvöllum við
kemur, þar má vænta betri síð
ari sláttar. Að venju er ástand-
ið verra í austurhluta landsins
en í suður- og vesturhlutanum.
Á Skáni er jafnvel talað um
meðaluppskeru sums staðar.
Nú er það ekki bara veður
farið, sem hrellir sænska bænd
ur. í vetur sem leið var lagt
fram álit nefndar þeirra, sem
síðan 1960 hefur unnið að end
urskoðun á landbúnaðarstefnu
ríkisins. Þar urðu menn ekki
á eitt sáttir. Ríkisstjómarfólk-
ið og launafólkið í nefndinni
viU fækka bændum til mikilla
muna, vinna að stækkun bú
anna og halda búvöruverðinu
niðri. Fulltrúar bænda gátu
sætt sig við markið, en deilur
hafa aðallega orðið um aðgerð
ir til þess að ná markinu. Að
vísu hafa þjóðhagsfræðingar
ríkisstjórnarinnar reiknað út,
að landbúnaður borgi sig ekki
hér og gyllt fyrir fólki, hve mik
ið sé að vinna á því að leggja
niður landbúnaðinn að mestu
leyti. Matvæli myndu ódýrari,
ef innflutt væru, framleiðni
vinnuaflsins sé meiri í öðrum
atvinnugreinum, og fleira af
því taginu. Forsvarsmenn
bænda sem og hægri menn og
miðflokksmenn efast um að
innflutningur matvæla verði
ódýrari neytendum og að ekki
sé svo mikið vinnuafl í land
búnaðinn að sækja vegna óhag
stæðrar aldursskiptingar, en
bændur eru til muna eldri en
þjóðin í meðaltali. f kosninga
baráttu þeirri, sem nú stendur
vfir, er einnig talað um að,
ósæmandi sé með tilliti til mat
vælaástandsins, í heiminum að
draga saman matvælafram-
leiðslu hér, talar hefur verið
um matvælabanka með meiru
þess háttar. Önnur röksemd,
sem tók betur á stjómarliðinu,
var sú, að við styrjöld eða ein
angrun væri hætta á matvæla-
skorti, ef framleiðsla á friðar-
tímum væri allt of lítií. Nefnd-
armeirihlutinn leggur því til
að landbúnaðarframleiðslan,
minnki á næstu 12— 15 árum
frá núverandi ca. 95% af þörf-
inni niður í ca. 80%. Talið er
að þetta þurfi að leiða til þess
að þændum fækki um hart nær
helming á þessum tima. Þetta
er ekki hvað sízt talið
nauðsynlegt að stækka til
mikilla muna þau bú,
sem eiga haldast við. Nýlega
var jarðakaupalögum breytt svo
að auðveldara yrði fyrir fyrir-
tæki í matvælaiðnaðinum t. d.
sláturhús eða niðursuðuverk-
smiðjur að reka stórbúskap,
s. s. flesk- eða kjúklingaverk-
smiðjur.
Bændafulltrúarnir hafa nauð
ugir fallist á þetta 80%-mark,
en þeir vilja ná því með mild-
ari leiðum. M. a. segja þeir
að fækkun bænda sé þegar nú
svo ör, að ekki þurfi að reka
á eftir. Þeir vilja nota jákvæð-
ar aðgerðir, þ. e. auðvelda þeim
að hætta sem vilja og auð-
velda þeim sem vilja halda
áfram að gera það.
Þetta myndi samkvæmt for-
ystumönnum bænda krefjast
þess að verðlag sé það hátt
að fólk vilji leggja fé í fjár-
festingu í landbúnaði, og að
vel sé fyrir þeim séð, sem vilja
eða verða að hætta, en vegna
aldurs eiga erfitt með að finna
atvinnu í öðrum atvinnuvegum.
Sósíalistar vilja ekki halda verð
laginu uppi, heldur þvert á
móti, að það hækki minna en
annað verðlag, vilja seta pressu
á bændur að bæta rekstrar-
fyrirkomulagið. Þeir vilja efla
þá starfsemi ríkisins, sem hafin
var 1948, og miðar að stækkun
búanna með ríkisstuðningi og
veitir aðhald að sölu bújarða.
Þeir lofa stuðningi við þá, sem
hætta í samræmi við það, sem
aðrar stéttir hafa í og með
starfsemi atvinnumálastjórnar-
innar, sem tvímælalaust er hin
umfangsmesta í heiminum.
Baráttan hefir oft verið hörð
og ekki alltaf málefnaleg. í
fyrrasumar héldu bændur mót-
mælafundi, í sumar hafa þeir
sett upp hér og hvar meðfram
vegum skilti, þar sem spurt
er „getið þið hugsað ykkur
þessa sveit án landbúnaðar?"
og sitthvað í þeim dúr. Það
merkilega hefir nú komið í
ljós, að það eru fyrst og fremst
bændur, sem geta hugsað sér
þetta. Þeim er engin akkur í
að hokra við sultarkjör, og ef
þeir eiga að geta fært út kví-
arnar, ja, þá verða aðrir að
hætta og sleppa við þá jarð-
næðinu. Hins vegar vilja kaup-
staðarbúar hafa búfé í högum
kringum sumarbústaði sina.
Hvað um allt þetta, sá sem
orðið hefir fyrir reiði bænda
er öðrum frejpur landbúnaðar-
ráðherrann Holmqvist. Ég hefi
í sumar, ferðazt nokkuð mikið
um suður- og miðhluta lands-
ins og hitt að máli fáeina bænd-
ur, og hafa þeir átt bágt með
að finna prentunarhæf orð til
þess að lýsa tilfinningum sín-
um í garð Holmqvist. Tilgang-
ur ferðar minnar var að taka
jarðvegssýnishorn í tilrauna-
reitum á ökrum bænda. Því
var ávallt reynt að ná tali af
húsráðanda áður en farið var
af húsráðanda áður en farið
var að róta í hveitiakrinum.
Flestir tóku því vel. Einn var
bóndi við mjaltir er okkur fé-
laga bar að garði. Gat hann
því ekki fylgt okkur á áfanga-
stað. Innan stundar kom hann
hjólandi með hressingu handa
okkur og vildi gjaman spjalla.
Hann þýfgaði okkur um það,
hvort við værum ekki sendir
af Holmqvist, til þess að athuga
hvort ræktunarjörð hans væri
nothæf til akuryrkju. Við bár-
um þetta af okkur eftir beztu
getu og ég held jafnvel að
hann hafi trúað okkur, því að
hann varð smám saman hinn
ræðnasti, viðfeldinn og ánægju-
legur að kynnast eins og flest-
ir sænskir bændur.
Það sem er á döfinni í land-
búnaðarmálum er meir en vel
þess virði að um það skrifa
eitt heilt Uppsalabréf. Kanski
verður af því síðar, en að sinni
verður þetta að nægja. Það
eru kosningar hér eftir tæpan
hálfan mánuð og skal þeirra
getið að nokkru.
Þann 18. september fara fram
almennar kosningar til sveita-
og sýslustjórna. Sýslustjórnir
kjósa svo síðar meir þingmenn
efri deildar Ríkisdagsins, ca.
einn áttunda hluta ár hvert.
þess vegna hafa þessar kosn-
ingar áhrif á þjóíjmálin, geta
jafnvel valdið stjórnarskiptum,
ef sós.dem. bíða ósigur og borg-
aramir sigra. Af þessu leiðir
að sjálfsögðu, að þjóðmálin
setja svip á kosningabaráttuna.
Stjórnarskrármálið hefir fyrir
tilstilli frjálslyndra orðið að
bitbeini. Þar hefir stjórnarand-
staðan beint geiri sínum að
stjórninni. Einkum hafa deil-
urnar snúizt um kosningarfyrir-
komulagið og deildaskipun Rík-
isdagsins. Sós. dem. hafa kanski
ekki neitt á móti því að við-
halda því tveggjadeilda kerfi,
sem nú er, og þá með óbeinum
kosningum til efri deildarinn-
ar. Eins og er hafa sýslustjórn
arkosningar áhrif á skipan efri
deildar í tólf ár eftir kosningar.
Sós. dem. náðu völdum undir
þessum kringumstæðum fyrir
hálfum fjórða áratugi síðan, og
það er varla ofmælt, að síðustu
tíu árin hefir veldi þeirra oft
hangið á þeim bláþræði, sem
vel heppnaðar sveitarstjórnar-
kosningar eru.
Borgararnir vilja ekki una
þessum kjörum, þeir telja, að
því er virðist, að eina leiðin
til valda sé yfir breytt kosn-
ingafyrirkomulag. Þeir vilja því
eina deild, kjörna beinum hlut-
bundnum kosningum við eitt
og sama tækifæri, þeir segja
að þjóðarviljinn eigi að slá í
gegn með fullum krafti og sam-
stundis. Allir nema kommúnist-
ar eru sammála um að hafa
þröskuldi fyrir smáflokka, til
þess að hindra klofning og
tryggja stöðugt þingræði. Fyr-
ir nokkrum árum buðust sós.
dem. til þess að láta leysa upp
efri deild fyrir kosningar 1966
og að allir þingmenn yrðu
kosnir í einu eftir þessar sýslu-
kosningar og til jafnlangt tíma
allir. Þetta afþökkuðu borgar-
arnir með þeim rökum að slíkt
myndi tefja fyrir endurskoð-
un stjórnarskrárinnar, svo og
að ef stjórnin tapaði sveita-
stjórnarkosningunum, þá gæti
hún bætt svo ráð sitt, að hún
héldi velli þegar til nksdags-
kosninga kæmi. Sveitastjórnar-
kosningarnar fara nefnilega
fram mitt á milli ríksdagskosn
inganna. Sós. dem. halda því
fram að sveitastjórnarmál og
þjóðmál séu í svo nánum tengs!
um að ekki sé óeðlilegt að
kjósandinn geti látið álit sitt
á báðum í ljósi samtímis.
Tengslunum neitar enginn. en
borgararnir neita því, að þau
gefi tilefni til þess að hræra
saman kosningunum, þvert á
móti sé margt, sem mæli með
því að hreinrækta sveitastjóma
málin og kjósa þau eingöngu.
Sveita- og sýslustjórnarkosningar í
Svíþjóð, er áhrif hafa á þjóðmálin
Hafi sóc. dem. verið í vöm
í stjórnarskrármálinu hafa þau
reynt að bæta sér það upp með
sókn á öðrum vígstöðvum. Eink
um í lóðamálum, þeir hafa ný-
lega birt stefnu sína 1 því efni,
sem miðar að því að gefa sveita
og bæjarfélögum til mikilia
muna aukna möguleika að
ganga inn í kaup á fatseign-
um, sem ástæða er til að ætla
að þurfa muni til almennings-
þarfa eða húsbygginga í náinni
framtíð. Sveitirnar eiga helzt
að hafa banka af jarðnæði, sem
dugir I tíu ár, þá er von til
þess að hægt sé að halda lóða-
braskinu í skefjum. Lóðabrask-
ið er eins og er erfiður baggi
á husnæðisvandamálinu, sem
þó er nógu erfitt fyrir. Ný húsa
leigulöggjöf er annað tromp,
sem veifað er, svo og aukin
árvekni í verðlagsmálum. Verð-
bólgan er býsna ör eins og
stendur. Stjórnarandstaðan
gagnrýnir af móði allar aðgerð-
ir stjórnarinnar í öllum þess-
um málum, þó er ekki stjóm-
arandstaðan aldeilis einhuga,
sérstaklega í lóðamálinu, þar
sem frjálslyndir og miðflokks-
menn vilja veita sveitafélögun-
um forkaupsrétt, en nokkuð
meira takmarkaðan en stjóm-
in vill, á meðan hægri menn
era algerlega mótfallnir siíku.
Stjómin hefur æ ofan í æ ver-
ið minnt á, að fyrir tuttugu
árum síðan lofaði hún að hafa
byggt burtu húsnæðisskortinn,
innan fjögurra ára, en hann
hafi kannski aldrei verið verri
en nú. Stjórnin segir að hvergi
í heiminum hafi verið byggt
meira en í Svíþjóð og að full-
ur helmingur þjóðarinnar búi
nú í húsnæði sem hafi verið
byggt á síðustu tuttugu áram
og ef fólk léti sér nægja þá
íbúðarstærð, sem þá var,
myndi ÖU þjóðin fá plass í
þessu húsnæði.
Stjórnarandstaðan er auk
kommúnista, sem era vongóð-
ir vegna háværra umræðna inn
an vinstri arms sóc. dem„ hægri
flokkurinn, frjálslyndi flokkur-
inn, miðflokkurinn og sú blaðra
sem kom upp við síðustu kosn-
ingar, KDS, eða kristna lýðræð-
ishreyfingin. KDS er ákaflega
erfitt að henda reiður á, það
er eins og mest beri á reynslu-
skorti og þekkingarleysi um
stjómmál. Þeir svara með mörg
um orðum og lítilli nákvæmni,
að afkristnun þjóðarinnar og
siðgæðisupplausnin séu alvar-
legustu vandamálin, þeir vi'.ja
skerpa eftirlit með bókaútgáfu
og blaðaútgáfu, kvikmyadagerð
og öðram tjáningarformum.
Þeir segja að þetta sé hægt
með núverandi löggjöf
óbreyttri, svo þeir vilji ekki
innleiða nokkra ritskoðun. Þeir
vilja þjóðstjórn og tala með
lítilsvirðingu um flokkadrætti
hinna gömlu flokkanna. Þeir
segja, að guð sé með KDS að
vísu kunni hann að vera með
hinum flokkunum líka, en áreið
anlega með KDS. Gallinn er
bara sá að guð hefur ekki kosn-
ingarétt hér fremur en ég og
aðrir útlendingar. Miðflokkur-
inn og frjálslyndir hafa lagt
fram sameiginlega stetnuskrá.
sem þó er nokkuð götótt og
ekki sérlega Ijós í öllum grein-
um. Það var ekki alltaí hægt
að ná samkomulagi, þetta á við
um svo þýðingarmikil mál sem
landbúnaðarmál, þar sem frjáls
lyndir eru að mestu stjórnar-
megin, eða a.m.k. voru, og mið
flokkurinn bændamegin. þetta
á einnig við um dreifingu at
vinnutækjanna, þar sem mið-
flokksmenn vilja iðnfyrirtæki í
Framhald á bls. 14