Tíminn - 28.10.1966, Qupperneq 5

FÖSTUDAGUR 28. október 1966
5
Útgefandi: FRAMSÓKNARlFLOKKURINN
Framkvas-mdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson Aug-
lýsingastj.: Steingrímur Gíslason. Ritstj.skrifstofur t Eddu-
húsinu, símar 18300—18305, Skrifstofur: Bankastræti 7. Af-
greiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523 Aðrar skrifstofur,
sími 18300 Áskriftargjald kr. 105.00 á mán tnnanlands. — 1
lausasölu kr. 7.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h. f.
tíafnir og byggða-
kjarnar
Þegar Gísli Guðmundsson, alþm., mælti fyrir frv. Fram-
sóknarmanna um hækkun ríkisframlags til hafnagerða,
sagði hann, að uppbygging hæfilega margra hafna við
firði landsins og víkur væri með tilliti tií krafa nútíðar
og framtíðar, lífsnauðsyn fyrir landið í heild og einstak-
ar byggðir þess. Hafnir af nútímagerð væru skilyrði þess,
að hægt væri að nýta miðin umhverfis landið og halda
uppi sómasamlegum flutningum á sjó með þeim hætti,
sem tækni vorra tíma heimtar og gerir fært. Hann sagði,
a-ð kaupstaðir og kauptún við firði og víkur dreifbýlla
héraða væru náttúrlega byggðakjarnar, sem myndazt
hefðu á 19. og 20- öld, en undirstaða þessara byggða-
kjarna væru hafnirnar, sumar vel á veg komnar, aðrar
í smíðum, sumar hálfgerðar eða minna en pað
Það er viðurkennt í lögum, að ríkinu beri að byggja
þjóðvegi og annast viðhald þeirra, þótt fjáríramlög til
þess séu raunar miklu minni en þörf er á. Að lögum eru
hér einnig þrjár landshafnir, sem ríkið kostar að því
leyti, sem þær standa ekki sjálfar straum af stofnkostnaði
sínum og rekstrarkostnaði, en það gerir raunar aðeins ein
þeirra enn sem komið er, eða gerði til skamms tíma,
hvað, sem síðar kann að verða. Aðrar hafnir þar sem
verklegar framkvæmdir hafa átt sér stað, eru 65 talsins.
eða því sem næst. Þar er reglan sú, að ríkið greiðir
40% af framkvæmdakostnaði, en hlutaðeigandi sveitar-
félag 60% svo _og óhjákvæmilegt viðhald og ýmsan
kostnað við starfrækslu hafnanna.
Upp í allan þennan kostnað taka sveitarfélogin, eða
nánar tiltekið hafnarsjóðirnir, hafnargjöld af þeim, sem
hafnirnar nota. Af þessu hafnargjaldi verður að greiða
ár hvert vexti og afborganir af framkvæmdalánum hafn-
anna svo og ýmsan rekstrarkostnað. Með fáum undan-
tekningum er þess yfirleitt ekki að vænta, að sveitar-
félögin geti lagt á sérstök útsvör, sem verulega nægi til
að standa straum af 60% framkvæmda, sem hafa kostað
milljónir eða tugi milljóna. Samt eru hafnirnar ein af
lífsnauðsynjum landsbyggðarinnar og margar þeirra
geta væntanlega borið uppi sveitarfélagshlutann fjár-
hagslega, er stundir líða, atvinnulíf eflist og fólkinu fjölg-
ar í byggðakjörnunum við hafnirnar.
Staðreyndin er sú, að sveitarfélögunum er í gildandi
lögum ætlaður of stór hluti af framkvæmdakostnaðin-
um og að framlag ríkisins þarf að hækka. Þetta viður-
kenndi Alþingi með þingsályktun fyrir átta árum. A
grundvelli þeirrar þingsályktunar var samið frumvarp til
nýrra hafnalaga, serp búið er að liggja í fimm ár í stjórn-
arráðinu. Ár eftir ár hafa skapþungir skilamenn í hafnar-
nefndum og sveitarstjórnum orðið að una því að geta
ekki greitt vexti og afborganir af ríkisábyrgðavlánum,
sem ríkissjóður og ríkisábyrgðasjóður þá hafa orðið að
greiða. Allt hefur þetta orðið erfiðara vegna þess. að
ríkið hefur ekki greitt sinn hluta af framkvæmdakostn
aðinum jafnóðum, og skuld ríkissjóðs við hafnarsjóðina
af þeim sökum nemur nú nál. 55 millj. kr samtals.
Þarna er um ófremdarástand að ræða- Ríkissióður
stendur ekki í skilum, en greiðir jafnframt vexti og af-
borganir fyrir hafnarsjóði og lætur þá þannia safna van-
skilaskuldum að því leyti, sem ekki tekst að ná af þeim
jöfnunarsjóðstillaginu, sem ætlað var til almennra þarfa.
Nú leggja Framsóknarmenn til. að ríkishlutinn, sem
Framhald á bls. 14
TÍMJNN
Kosningabar átta f lokka í Banda-
ríkjunum kostuð af almannafé
Hið opinbera framlag verður 70 millj. dollarar í næstu forsetakosningum
ÁTTUGASTA OG NÍUNDA
kjörtímabili bandaríska þingsins
iauk í reynd síðastl. langardag,
þótt það haldist formiega til 8.
nóvember, þegár fram fara
fcosningar til fulltrúadeildarinn
ar. Þingið lauk störfum síð-
astl. laugardag, en rúmar tvær
vikur voru þá eftir til kjördags.
Þingmenn flestir voru longu
hættir að mæta á þtngfundum,
nema endrum og eins, því að
þeir voru önnum kafnir í kosn
ingabaráttunni heima í kjör-
dæmum sínum.
Kjörtímabil bandaríska þings
ins er miðað við fulltrúadeild-
ina, en til hennar er kosið á
tveggja ára fresti. Það er 89
kjörtímabil hennar, sem nú er
á enda. Oft er gerður saman-
burður á því hvaða kjörtímabil
markist af mestum eða minnst
um árangri. Það virðast vfir-
leitt samhljóða álit, að 89.
kjörtímabilið sé hið þriðja
árangursríkasta i allri sögu
Bandaríkjaþings, því að svo
framsækin og víðtæk hafi lög
gjafarstarfsemi þess verið. Hin
kjörtimabilin eru hið 63. í for
setatíð Wilsons og hið 73. i
forsetatíð Franklin Roosevelts.
Þetta þykir góður vitnisburður
um framsækni og umbótastefnu
Johnsons forseta i innanlands-
málum, og má á þeim vett-
vangi skipa honum sæf.i með
athafnasömustu og umbótasöm
ustu forsetum Bandaríkjanna.
TVÖ ÞING voru haldin á 89.
kjörtímabilinu. Hið fyrra var
stórum athafnasamara. Þá voru
sett lög um réttindi svertjngja,
sem eiga að tryggja þeim
kosningarétt til fulls, en áður
höfðu þeir hann aðeins í orði
kveðnu í allmörgum ríkjum. Þá
f voru sett merk og víðtæk lög
um útrýmingu fátæktar, um
endurbyggingu . fátækrahverfa
stórborganna, um skipulagn-
ingu nýrra borgarhverfa og um
ráðstafanir til að hreinsa and-
rúmsloftið, sem er orðið óheil-
næmt í hinum stærrj þorgum.
Þá voru sett lög um ókeypis
sjúkrahjálp eldra fólks. Þá
voru sett athyglisverð náttúru
friðunarlög, sem m. a. banna
auglýsingaspjöld meðfram þjoð
vegum. Þá voru sett lög, sem
auka stórum framlög til skóla-
mála. Þá voru sett lög um
aukið öryggi bifreiða og aukið
öryggi á þjóðvegum. Öll þóttu
þessi lög og fleirí meira og
minna byltingarkennd.
Síðara þingið var ekki eins
athafnasamt og hið fyrra. Starf
þess beindist meira að því að
tryggja framkvæmd be;rra laga
sem fyrra þingið' hafði sam-
þykkt. Á vissum sviðum varð
það líka íhaldssamara, ,m. a. í
.réttindamálum svertingjanna,-
Þannig hafnaði ölduneadeil/iin*
frumvarpi frá Johnson forseta,
sem átti að tryggja svertingj-
um rétt til kaupa á fasteignum
tivar sem væri. Tilefni bessa
frumvarps var það. að svertingj
um er nú meinað með þpgj
andi samkomulagi hinna hvítu
að eignast húsnæði eða ieigja
húsnæði í hinum bet.ri borgar
hverfum. Aukin uppþot af
hálfu svertingja í ýmsum borg
um, hafa vafalaust átt þátt í
því, að þingmenn hafa gerzt
íhaldssamari í þessum efnum
á síðara þinginu. Sú skoðun virð
ist hafa rutt sér. til rúm;3 að
markvist beri að scefna í þá
.átt áð auka réttindi svertingja
og bæta aðstöðu þeirra, en
hér megi samt ekki fara of-
hratt, beldur verði þetta að
þróast stig af stigi. Hilt er
annað mál, hvort svertingjar
hafa þolinmæði til að sætta sig
við þetta.
SEINASTA málið, sem þing
ið afgreiddi áður en það íauk
störfum á laugardaginn var,
fjallaði um stofnun kosninga-
sjóðs, sem veiti flokkumrm
styrki til að heyja íorsetakosn
ingar. Kosningabarátt.u flokk-
anna er orðin mjög dýr og
menn hafa óttast í æ ríkari
mæli, að flokkarnir yrðu liáð-
ir vissum auðfélögum eða viss
um stéttarsamtökum, ef þeir
ættu að byggja fjáröflun sína
alveg á frjálsum framlögum.
Long öldungadeildarþingmaður
frá Louisiana flutti því þá
viðbótartillögu við skattafrum-
varp, sem lá fyrir þmginu, að
hverjum skattborgara væri
heimilt á skattseðli sínum að
draga frá skattinum einn doll-
ara, sem rynni í kosningasióð,
sem styrkti flokkanna í forseta
kosningum. Giftur maður má
draga frá tvo dollara. Reifcnað
er með því, að skattgreiðendur
muni yfirleitt gera þetta, þar
sem þetta eykur ekkert út-
gjöld þeirra, heldur dregur úr
tekjum ríkisins og er því raun
verulega framlag þess. Reiknað
er með því, að fyrir forsetakosn
ingarnar 1968 ráði þessi sjóð
ur alltaf yfir 70 milljónum
dollara og mun það skiptast
milli aðalflokikanna tveggja. Ef
sjóðurinn hefur þá ekki fenjx
ið þetta fé, er honum heimiit
að taka lán, sem ýrði endur-
greitt með framlöguim þeim,
sem koma í sjóðinn næstu árin.
Nýir flokkar fá því aðeins styrk
úr sjóðuim, að þeir hafi fengið
yfir 5 milljónir atkv. í forseta-
kosningum.
Hér er um svo mikið fjár-
magn að ræða, að eftir þetta
eiga fiokkarnir ekki neitt að
vera háðir einkaframlögum í
forsetakosningum.
Talsverður ágreiningur varð
um þetta mál í öldungadeild-
inni ,en hann fór ekki neitt
eftir flokkum. Verulegur meiri
hluti var fylgjandi þessari
sjóðsstofnun.
MIKLAR getgátur eru að
sjálfsögðu um það, hveinig
hið nýkjörna þing verði skipað.
Það er spádómur flestra, að
republikanar muni vinna 20—
40 þingsæti í fulltrúadeildinni.
Meirihluti þeirra yrði samt
tryggður áfr^m, en þessi breyt
ing er samt talin óheppileg fyr
ir umbótastefnu Johnsons í inn
anlandsmálum, þar sem yfir-
leitt er reiknað með því, að
hinir nýju þingmenn repu-
blikana verði íhaldssamari en
þeir þingmenn demókrata, sem
þykja líklegir til að falla.
Þetta getur þó farið mjög eftir
því hvor armurinn hjá repu
blikönum kemur til með að
mega sín meira á næstu tveim
ur árum.
Flestar skoðanakannanir
benda til, að Johnson forseti
sé fremur óvinsæll um þessar
mundir, einkum vegna dýrtíð-
armálanna. Johnson hefur hins
vegar átt drjúgan þátt í því, að
margir þingmenn iemókrata í
baráttukjördæmunum hafa gert
mikið fyrir kjósendur sína, t.
d. tryggt þeim ýmsar fram-
kvæmdir. Þessir þingmenn
standa því betur að vígi en
ella og þykir ekki óliklegt, að
það geti haft nokkur áhrif á
kosningaúrslitin. Þ.Þ. ®