Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1926, Qupperneq 8

8
Sólhvörfin eru merkileg tíma-
mót. Þá urðu menn að vera hljóðir
og halda kyrru fyrir. Bigi mátti
vinna neitt, því að alt, sem gert
var, mishepnaðist.
Á sjálfri sólhvarfastundinni, um
leið og sólin hækkar aftur, breytist
alt vatn í vín, en verður svo að
vatni aftur. Sömuleiðis er sagt, að
á jólanóttina, einmitt á þeirri
stundu, sem frelsarinn fæddist, þá
verði öll vötn að víni. Þessi trú á
rót sína að rekja til átrúnaðarins á
gríska vínguðinn Dionysos. Á af-
mæli hans 6. janúar, átti vatnið í
lindinni hjá hofi hans að breytast
í vín, og máske á trúin líka rót
sína að rekja til frásagnarinnar um
brúðkaupið í Kana. Það er því
skiljanlegt, að einmitt við sólhvörf
átti að hita jólaölið. í sambandi
við gamalt rím er sagt um 21. des-
ember: „Þá kemur Tómas með jóla-
vatn í góða drykki, og fyr má eigi
brugga jólaöl; en alþýðu þvkir
mjög gott að fá ferskt öl um jólin,
því sagt er að það hreinsi blóðið.“
Á jólaborðið var borið kvöldinu
áður og átti alt að standa óhreyft
tim nóttina, svo að „jólasveinarn-
ir“ gæti fengið sjer þar hressingu.
Bkki mátti líta undir borðið og ef
eitthvað fjell niður, matur eða
hnífar, mátti ekki taka það upp
fyr en daginn eftir. Ö1 það, sem
afgangs var á könnunni á jólakvöld,
mátti eigi drekka. Og allir urðu að
leifa af mat sínum. Á jóladagirm
var svo öllum leifunum safnaf
saman grandgæflega, brauði, kjöti,
fiski, öli og jafnvel tólginni,' sem
dropið hafði úr kertunum. Þessu
var öllu hnoðað samian og það gef-
ið skepnunum til þess að firra þær
allskyns óþrifnaði.
Að óska mönnum gleðilegra jóla,
er góður og gamall siður, en nú er
eigi lögð nein sjerstök merking í
það. Oðru máli var að gegna fyrr-
um. Ef einhver vanrækti það, hafði
hann glatað hamingju sinni. En
óskin hrein á þeim, sem hún var
ætluð. Menn óskuðu því hver öðr-
um gleðilegra jóla í þeirri óbifan-
legu trú, að með því stuðluðu þeir
að gengi sínu og hins, sem óskinni
var beint að. Þess vegna óskuðu
menn eigi aðeins hver öðrum gleði-
legra jóla, heldur einnig kvikfjen-
aðinum. Mjaltakonur gengu að
LESBÓR M.ORGUNBLAÐSINS
hverjum grip í fjósinu og kölluðu
„gleðileg jól“ í eyrun á þeim.
„Ykkur má ekki lengja eftir sumr-
inu, jólin eru í dag“, sögðu þæi
við kýrnar um leið og þær komu í
fjósið á jólamorgun. „Etið vel,
þrífist vel, það er jólakvöld í
kvöld“, sögðu þær um leið og þær
færðu kúnum kvöldgjöfina. —
Tvent var það, sem ekki mátti
skorta um jólin: jólaöl og jólagraut.
Frá ómunatíð hefir ölið verið hinn
helgi veisludrykkur Germana. Upp-
haflega vissu menn ekki um áhrif
jasturs og þess vegna hlaut þeim
að vera það stór ráðgáta að áfengi
varð í drykknum. En áhrif áfeng-
isins hlutu þeir því að telja yfir-
náttúrleg og guðdómleg eins og
alt það, sem þeir fengu eigi skilið.
Um bændur á Þelamörk segir
Wille löngu, löngu síðar: „Bænd-
ur hjer eru mjög áhyggjufullir þá
er þeir brugga veisluöl. Þeir eru
hræddir um að það verði ekki nógu
sterkt og það er talin stór ógæfa.
Þegar þeir halda veislu og dry-kk-
urinn svífur ekki á einhvern, þá er
talið að reiði guðs hvíli á honum
og þess vegna er það máltæki: ,Guð
náði þann sem guðs gáfur hrífa
eigi á.‘ Ef það kemur fvrir, að
enginn gestanna verður ölvaður,
þá er húsráðandi jafn aumingja-
legur eins og hann hefði mist al-
eigu sína. Þess vegna látast margir
verða ölvaðir, þótt þeir sjeu það
eigi, til þess að hugga húsráðanda
og sýna að þeir sjeu eigi sjálfir út-
skúf aðir.‘ ‘
Um miðja 18. öld var það enn
venja meðal bænda að drekka „Mar-
íufull“ klukkan 12 á jólanóttina og
morguninn eftir átu allir „sængur-
graut Maríu.“ Um uppruna þessa
nafns á jólagrautnum, er til ein-
fþld skýring: Frá aldaöðli hefir
það verið venja að gefa sængur-
konum graut, og þess vegna átu
menn graut til minningar um fæð-
ingu Krists og til dýrðar Maríu
guðs móður. í grísku kirkjunni var
það siður að menn suðu graut úr
fínu hveiti og sendu hver öðrum
á afmæli frelsarans til þess að
heiðra hina heilögu móður. En
prestarnir litu öðrum augum á
þennan sið og á kirkjuþingi í Mikla
garði 692 var samþykt. að ef einhver
prestur rækti þennan sið, skyldi
24. des. ’26
það varða embættismissi, en leikir
skyldi gerast safnaðarrækir. Þetta
sýnir það, að prestarnir hafa álitið,
að siðurinn væri upprunninn í
heiðni, og menn vita með vissu að
svo var. Á uppskeruhátíðum í
Grikklandi, sjerstaklega pyanepsie-
hátíðinni, er dró nafn sitt af þess-
um sið, var gerður grautur úr alls-
konar kornvörum og baunum og
skamtaður öllu heimafólki í einum
dalli. Og víða í Evrópu var þessi
siður í sambandi við uppskeruhá-
tíðir. Ennþá er það venja að
skamta graut í töðugjöldin og eins
í kornskurðargjöldin. Upprunalega
mun uppskerugrauturinn hafa ver-
ið gerður úr fyrstu kornunum, sem
þreskt voru. Og það var trú manna,
að með því að eta þann graut,
fengi þeir í sig gróðrarmagn korns.
ins og um leið hreysti og heilbrigði.
Gróðrarmagninu náðu menn og í
sig á annan hátt, sem sje með því
að gera köku úr fyrstu uppsker-
unni. Var hún gerð í mynd og lík-
ingu frjóvgoðsins. Ein tegund af
þessum; kökum heitir jólabokki, og
í hafurslíki birtist frjóvgoðið
venjulegast hjá Germönum.
Eins og áður er getið báru menn
mikla umhyggju fyrir húsdýrunum
um jólin. Einn var sá siður á Þela-
niörk, að um óttuleyti á jólanótt
fóru menn á fætur og laumuðust.
í fjárhús og hesthús nágranna síns,
mokuðu hesthúsið, sópuðu fjárhús-
ið, gáfu öllu fje og laumuðust svo
burtu aftur. En ef einhver heima-
ínanna varð var við þetta, var
dýravininum boðið inn að borða
og drekka öl. í Seljalandi mokuðu
menn fjósin hvor hjá öðrum.
Hjer er eigi um neinn sjerlegan
þrifnað að ræða, þar sem menn
gcra þetta hver hjá öðrum um há-
nótt. En það er einmitt um það
levti er menn ætluðu solhvörfin
vera og með hinu nýja sólari var
um að gera að gæta þrifnaðar og
heilbrigðis í öllum peningshúsum.
Annar siður var sá, hinn sjöunda
jóladag (nýársdag), er koma skyldi
í veg fyrir að björn grandaði kvik-
fje um sumarið. Á Þelamörk er
siðnum svo lýst: „Á nýárskvöld,
þegar grauturinn yar soðinn, fór
einhver út á fjóshaug, með grautar-
þvöruna og hrópaði þrisvar sinn-
um: „Bassi, bassi, þú skalt eigi fá