Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1935, Blaðsíða 16

408
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
neita, að hann og fylgismenn
hans, styðjast við staðhæfingar
útskýraranna á miðöldum, þó
Snorri sje ekki í þeirra tölu.
Af því verður sennilegt, að fyr-
ir honum hafi annað vakað. En
höfundur Þáttar Hálfdanar
svarta t. d., sem hefir sömu
frásögnina og Snorri, bætir við:
„Kristnir menn halda sín jól
af hingaðburð vors herra Jesú
Kristí, en heiðnir menn gjörðu
sjer samkundu í heiður og tign
við hinn illa Óðin“. Þessa setn-
ingu hlýtur hann að hafa tek-
ið upp úr eldri heimild, því hún
stendur einnig, með alveg sömu
orðum, í Ágripi af Noregs kon-
ungasögum, sem er bara út-
dráttur úr eldri texta, og er
efalaust leyfilegt að álykta, að
frummynd Ágripsins hafi þegar
innihaldið frjettina um jóla-
veislu konungsins. En þá er einn
ig víst, að í henni var höfðing-
inn Óðinn. Því miður leyfir á-
stand handritsins ekki að stað-
festa þessa ályktun; en þó þykir
varla hægt að vjefengja hana.
Auk þess bætist þáttur um upp-
haf ríkis Haralds hárfagra í
Flateyjarbók í hóp þeirra texta,
sem eigna jólablót Hálfdans
konungs Óðni; þar segir svo:
„Hvorugur þeirra Hálfdanar-
feðganna hafði jólagæfu; Þór
tók um sinn alla jólaveislu frá
Haraldi, er hann hafði sjer
búna og sínum vinum, en óðinn
tók frá Hálfdáni“.
Allar þær heimildir, sem nú
voru tilgreindar, eru sammála
um það, að það var Óðinn, sem
aflaði sjer fanga til jólaveislu
úr birgðum Hálfdanar konungs.
En samt sem áður þykir vafa-
samt, hvort þessi kenning sje
annað en útskýring seinni tíma.
Hægt er að heimfæra allar
þessar frjettir til einnar frásagn
ar, sem er nú glötuð; útdráttur
úr henni hefir geymst í Ágripi
af Noregskonungasögum, sem
eru frá ofanverðri tólftu öld. Af
því leiðir, að frummynd hennar
var ekki nauðsynlega svo göm-
ul, að neinu verulegu hefði get-
að verið bætt við, eftir að
kristindómur fór með hefil sinn
yfir arf heiðninnar.
Nú er að geta þess, að þáttur
Hálfdánar svarta hermir frjett-
ina um jólablót tvisvar sinnum,
en þó með ólíku sniði. Hjer er
um tvennar mismunandi myndir
sömu sagnar að ræða, og er
annari þeirra út af fyrir sig eins
heimilt að vera talin sú eldri
og hinni. Nú vill svo til að hlut-
verk Óðins er eignað í hinni
frjettinni hvorki Óðni nje öðr-
um guði, heldur Dofra jötni.
Auk þess er hjer ekki getið um
jólablót. Fje mikið og góðir
gripir hverfa úr gullhúsi kon-
ungsins. Menn hans finna þar
mikinn jötunn, sem segist Dofri
heita, og eiga heima í því fjalli,
sem við sig sje kent. Konungur
lætur hann binda, en Haraldur
sníður fjöturinn og blýböndin
af honum og er fyrir það rekinn
í burtu. I skóginum hittir hann
jötuninn aftur og er þar í góðu
yfirlæti þangað til Dofri jötunn
kemur að máli við hann og ber
honum sömu frjettirnar um lát
föður hans og konungsríki hans.
Þegar Haraldur kemur heim, er
hann til konungs tekinn, og upp
frá þessu er hann kallaður Hár-
aldur Dofrafóstri. Þetta kenni-
nafn konungsins fræga er bæði
upprunalegt og skiljanlegt.
Haraldur var sonur Hálfdanar
konungs, en hann var einnig
fóstursonur vætta landsins, og
varð konungur með samþykki
þeirra. Þessi afstaða Haralds
við landvættirnar styrkir bæði
hamingju og konungsríki hans.
Sögnin var samin í því skyni
að gera grein fyrir nafninu
Dofrafóstri. En óðinn á alls
ekki við hana. Þar sem sagn-
imar eru auðvitað af sömu rót-
um runnar, hlýtur sú sem hefir
Dofra jötunn sem 'aðalpersónu
að vera sú eldri.
Við skiftum okkur nú ekki af
þeirri spurningu, hvernig á því
standi að jötninum var vikið úr
hásætinu í þágu Óðins í tiltek-
inni grein sögunnar.
En þegar búið var að koma
þessari breytingu til leiðar,
var líka óhjákvæmilegt, að
láta hann ekki leita sjer móts
við Harald með því að stela
gulli. Slíkt væri guðinum ósam-
boðið. Endurskoðarinn ljet
koma jólaföngin í stað gullsins.
Það gerði hann af þeirri ástæðu,
að Jólnir er óðinsheiti. Sjálfur
lætur hann þessa meðferð átext-
anum greinilega koma í ljósmeð
því að bæta við: „óðinn heitir
mörgum nöfnum; hann heitir
Viðrir, og hann heitir Hár, og
Þriðji, og Jólnir, og voru af
Jólni jól kölluð“. Þessi setning
leysir úr gátunni eitt skifti fyrir
öll. Það var misskilningur að
byggja kenningu um uppruna-
legt samband Óðins við jóla-
blót, á vitnisburði þáttar Hálf-
danar svarta og honum skyldra
heimilda. f frummynd textans
var Óðinn hjer ekki nema óboð-
inn gestur í jólaveislunni. Vætt-
ir og álfar tókust í hendur þar.
Hvítárvatn
Frh. af bls. 403.
reið yfir heljarmikil þórduna
frá vestari skriðjöklinum og
samstundis sáum við öldu æða
yfir lognkyrt vatnið og brim-
gnýr varð við ströndina. Var
Ólafur ekki seinn á sjer að ljós-
mynda báruföllin er þau æddu
á land við fætur okkar. Hreyf-
ingin á vatninu varaði svo sem
í 10 mínútur, og svo varð alt
jafn kyrt og áður.
Rerum við nú þvert yfir vatn-
ið, og lentum fast við vestari
skriðjökulinn. Þar tók Ólafur
margar myndir, bæði af jökul-
veggnum, jakahrönninni með
honum og nálægum borgarís-
jökum, sem alt endurspeglaðist
í vatnsfletinum.
Meðan Ólafur var önnum
kafinn við myndatökuna, gekk
jeg upp á skriðjökulinn. Með
fram honum og heiðarinnar,
sem hann liggur á, rennur kol-
mórauð jökulspræna. Sýnilegt
er, að jökullinn er altaf að
minka þarna, því margir upp-
þornaðir árfarvegir eru þar,
með sandhryggjum á milli, sem