Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1941, Blaðsíða 9
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
321
með vissu samin á þroskaárum
Snorra, en það er Egils saga.
Hefir sú skoðun einkum verið
rökstudd af Birni M. Ólsen og
Sigurði Nordal. Þetta hefir ver-
ið mikið deiluefni með fræði-
mönnum, en nú virðist svo, eftir
röksemdir Sigurðar Nordals í
formála Egils sögu (Fornritaút
gáfan), að frekar sje sókn en
vörn af þeirra hendi, sem eignn
vilja Snorra söguna. Að minsta
kosti mun mega fullyrða það, að
hafi annar maður samið Egils
sögu, þá sje hann um margt
jafnoki Snorra.
IV.
Saga Snorra og rit hafa sætt
undarlegum örlögum. Sturla
lögmaður, bróðursonur Snorra,
skrifaði sögu ættar sinnar á of-
anverðri 13. öld. Sú saga fjell
brátt nálega í gleymsku hjer á
landi. Sturlunga saga var ná-
lega óþekt hjer á landi, þangað
til í upphafi 17. aldar. Þá fyrst
lryntust menn æviatriðum
Snorra. Líku máli gegnir um
Heimskringlu. — Hún varð
snemma uppistaðan í hinum
lengri konungasögum, sem
gefnar eru út í Formanna sög-
um og Flateyjarbók, en þessar
sögur voru meir að smekk
m,anna á næstu öldum eftir
Snorra. Heimskringla sjálf fjell
í gleymsku á Islandi; öll þau
forn handrit, sem nú eru til af
lienni, eða eftirrit eru af, voru
í Noregi á 16. öld. Þó vissu
menp, að Snorri hafði ritað um
Noregskonunga, því að víða er
til hans vitnað í hinum lengri
sögum. Frá Noregi kom svo
vitneskja um Heimskringlu uin
sama leyti' sem ævisaga Snorra
í Sturlungu varð kunn hjer á
landi. En Edda Snorra Sturlu-
sonar var jafnan í miklum met-
um og hjelt nafni hans á lofti
meðal þeirra, sem iðkuðu Eddu-
leglu eða Eddu-list.
V.
Snorri Sturluson var einn
mesti höfðingi hjer á landi á
sinni tíð. Honum auðnaðist að
afla sjer meiri mannaforráða
og metorða en flestum öðrum.
Hann var fjegjarn og auðsæll.
Sá vegur, sem honum hlotnað-
ist, augur og völd, var ótrúlega
auðfengið. Hann ætlaði sjer
sjálfur meira hlut en öllum
mönnum öðrum hjer á landi. En
völd hans stóðu ekki á jafn-
styrkum stoðum sem þau voru
mikil að ytra áliti. Snorra brast
áþreifanlega marga þá eigin-
leika, sem voru ómissandi hverj-
um þeim, er vildi sækja
völd í greipar harðsnúnum
höfðingjum 13. aldar, sem sátu
á arfleifð sinni og áttu traust-
an bakhjarl í rótgrónu fylgi
manna sinna. Það fer ekki hjá
því, að þeir, sem áttu við hann
að skifta, hafi sjeð veilurnar í
skapgerð hans og gengið á það
lagið. Snorri var fyrstur til þess
að taka að sjer að reka erindi
konungs hjer á landi, Sturla Sig-
hvatsson annar. Þegar Sturla
Þórðarson segir í Hákonar sögu
frá samningum konungs og
Sturlu Sighvatssonar, kemst
hann svo að orði: „Konungur
spurði, hversu mikið fyrir
mundi verða, að koma einvaldi
yfir landið, og kvað þá mundu
vera frið betra, ef einn rjeði
mestu. Sturla tók þessu líklega
cg kvað lítið mundu fyrir verða,
ef sá væri harðvirkur og ráð-
ugur er við tæki“. Það er eins
cg konungi sje bent á, að Snorra,
hinn fyrsta erindreka konungs,
hafi einmitt skort þetta.
Ætt Snorra var í miklum
uppgangi. Synir hans hefðu get-
að orðið honum mikill styrkur
í valdastreitu hans, ef rjett
hefði verið á haldið. En Snorri
vildi ekki miðla þeim af auði
sínum nje ríki. Hann, hinn
niikla vitsmunamann og glögg-
skygna sagnaritara, brast
skilning á því skjóli, sem
frændgaðurinn gat veitt hon-
um. Jón murtur, sonur hans,
vildi mægjast við Oddaverja:
til þess, að þær mægðir gætu
tekist, þurfti hann að fá sjer
staðfestu. Hann beiddist Staf-'
holts af föður sínum, en fjekk
ekki. Vísaði Snorri honum á
Borgarland og fje móður sinn-
ar, en dró undan sitt fje. Hefir
Jóni þótt Snorra farast lítil-
mannlega; hann vildi ekki leita
á móður sína, en lýsti utanför
sinni og hjet á vini sína til far-
arefna; þá ljet faðir hans und-
an, en það var um seinan. Jón
lór utan og varð ekki afturkomu
auðið, var veginn í Noregi.
Órækja fekk göfugt kvonfang,
mægðist við Ásbirninga. Aftur
tímdi Snorri ekki að sjá af neinu
af höfuðbólum sínum, þó að
hann ætti þau mörg. Órækja
lenti á hrakningi, varð rauna-
legur ógæfumaður, en virtist þó
höfðingjaefni. — Tengdasynir
hans voru ,.engin smámenni“,
mestu höfðingjaefni norðan
lands og sunnan, en þeir stóðu
yfir höfuðsvörðum Snorra.
Bræður Snorra og bróðursyn-
ir voru bæði ríkir og fram-
gjarnir, fóstbræður hans voru
enn öflugri. I stað þess að hæna
þá að sjer, leitaði hann á þá.
Fyrsta árásin á ríki hans kom
frá bróður hans og bróðursyni;
þá hrundi ríki hans um koll.
Næsta árásin frá tengdasyni
hans; þá misti hann lífið.
Þannig lauk baráttu Snorra
fyrir auði og völdum. Síðustu
æviár hans eru stórfengleg
harmsaga. En sá ljómi og glæsi-
leiki, sem nú leggur af snill-
ingnum Snorra Sturlusyni, hef-
ii stafað af manninum sjálfum í
samvistum við hann. Vinum
hans og frændum var hann ó-
gleymanlegur. „Minstu á það,
hve marga og mikla skömm þú
átt Gizuri að gjalda, fyrst í
drápi Snorra Sturlusonar, er
vjer værim allir skyldir að
hefna, ef vjer mættim“, sagði
Ólafur hvítaskáld. „Man engi
nú Snorra Sturluson, ef þú fær
grið“, sagði Kolbeinn grön.
Snorri hlaut jarls nafn í Nor-
egi, en honum auðnaðist ekki að
ná jarls völdum á Islandi. En
honum hlotnaðist að gefa þjóð
sinni þær gersimar, að aldrei
mun þurfa að spyrja: Man engi
i*ú Snorra Sturluson?