Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1941, Blaðsíða 10

322
LESBÓK MORGUNBLAÖSINS
Dr. Guðmundur Finnbogason:
SNORRI STURLUSON
/ ljósi tveggia vísna hans.
r
í Háttatali Snorra Sturlusonar
er vísa með hætti, sem heitir
„in mesto. refhvörf":
Síks glóðar verr sækir
slétt skarð hafi jarðar,
hlífgranda rekr hendir
heit köld loga öldu;
fljótt válkat skilr fylkir
friðlæ, röðuls sævar
ránsið ræsir stöðvar
reiðr, glaðr frömum meiðum.1)
í nafninu virðist bending um það,
að hátturinn sje ekki allur þar
sem hann er sjeður. Einkenni hans
er það, að í hverju vísuorði virð-
ast tvö og tvö orð gagnstæðrar
merkingar, t. d. heit köld, þar sem
heit er þó ekki af lýsingarorðinu
heitr, heldur nafnorð og merkir
hótanir. í vísunni eru því 16 and-
stæður og gera þó samfelt mál og
rjetta hugsun, þegar orðin eru
skynsamlega upp tekin.
Slíkur skáldskapur kann í fljótu
bragði að virðast fánýtt glingur.
En ef litið er á vísuna í sambandi
við önnur verk Snorra, þá er frá
henni furðumikil útsýn yfir þau.
Háttatal var í rauninni hvelfing-
in á hinu veglega höfuðhofi ís-
lenskrar tungu, er vjer köllum
Eddu Snorra Sturlusonar. Hver
vísa kvæðisins var einn reitur í
hvelfingunni. Til þessarar hof-
smíðar hafði Snorri dregið saman
alla fágætustu dýrgripi tungunn-
ar, öll auðræði skáldskaparmáls-
ins, heiti og kenningar. í þessari
óþrjótandi orðgnótt var fólginn
*) Síks glóðar (gulls) sækir
(Hákon) verr skarð jarðar (Firði)
hafi slétt (sljettað, jafnað); öldu
loga (gulls) hendir rekr köld heit
(hótanir) hlífgranda (sverði) ;
glaðr fylkir skilr friðlæ fljótt
válkat; reiðr ræsir stöðvar fröm-
um sævar röðuls (gulls) meiðum
ránsið.
Líkneski Vigelands af Snorra, er
Norðmenn ljetu gera og ætluðu að
gefa oss. Væri nú líkneskið komið í
Reykholt, ef alt hefði verið meö feldu.
hugmynda- og hugtakaarfur þjóð
arinnar. Þar blikaði á rammforn-
ar trúarhugmyndir, goðasögur,
hetjusögur og hin fyrstu rök
Snorri virðist hafa kunnað eða
haft tiltækan allan skáldskap, er
þá var kunnur á íslandi. Og hann
var rammskygn á skáldskapar-
málið. Eins og eðlisfræðingar ráða
eðli og sögu fjarlægustu stjarna
af litrófi þeirra, virðist Snorri
hafa skynjað og skilið hvern
hugsanaglampa í orðum skálda-
málsins og lesið út úr þeim merki-
legar sögur. Hins vegar hefir
hann raðað orðaforðanum og sýnt,
hvernig höfuðskáldin höfðu látið
sjer líka tð fara með hann í kvæð-
um sínum, og geymdi hann þann-
ig jsíðari kynslóðum; hafði það
geysileg áhrif á viðhald, með-
ferð og skilning málsins fram. á
vora daga.
Þessi orðaforði var annar þátt-
ur skáidskaparins. „Tvenn eru
kjm þau, er greina skáldskap all-
an: mál ok bættir“, segir Snorri
Hættina sýndi hann í Háttatali
sínu, líklega flestalla, er þá voru
kunnir, en fegraði þá og fullkomn-
aði og jók við. Hvað voru þessir
hættir? Þeir voru hugvitsamlegt
mót til að raða oðunum í, svo að
þau fengju nýjan ljóma og mögn-
uðu hvert annað svo sem samstilt-
ir litir á fleti. Það mætti líka
segja, að hættirnir væru eins kon-
ar lag, er gefur málinu innfjálga
hrynjandi og hljómfegurð. íslend-
ingar höfðu frá öndverðu gert
skaipan greinarmun á samföstu
máli og sundurlausu, og sögu-
stíllinn er frægur að því, að þar
er forðast að hafa nokkurt orð til
skrauts eins eða sundurgerðar.
Efnið ræður þar forminu, sem er
samgróið því eins og hörund
holdi. í skáldskapnum var formið
ósveigjanlegt, eins og þegar gera
skal myndir í fyrirfram ákveðið
mjmstur. Þar með kom baráttan
milli forms og efnis, er varð því
harðari sem formið var flóknara.
Þar spöruðu íslendingar sjer eng-
ar þrautir. Þeir leituðu stöðugt á
brattann. í refhvörfum Snorra sjá-
um vjer þessa baráttu á hæsta
stigi. Þar hefir hátturinn ekki að-
eins lagt undir sig málformið,
hrynjandi, stuðlun og hendingar,