Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1945, Qupperneq 14

190
\
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
eignir sem þar voru á þeiiu tíma,
voru allar íslensk eign, en konungs-
jarðir engar.
Rosmhvalsneshreppur er næstur;
þar verður viðhorfið annað, og öllu
ógeðfeldara. Þar telst mjer til að
liafi verið 105 jarðir og bygðar
hjáleigur, voru hvorki meira nje
minna en 78 þeirra, konungseign, í
þessum eina hreppi. Kirkjan átti
Útskála og 9 hjáleigur. 1 einkaeign
voru 17 jarðir og hjáleigur. •— A
Útskálum bjuggu á 14. öldinni
Bjarni Guttormsson og kona hans,
Ingibjörg að nafni. Son áttu þau er
Hrómundur hjet. Hinn 17. des. ár-
ið 1340, gerðu þau samnin^ við Jón
Indriðason Skálholtsbiskup (1339—
41). Þess efnis, að þau gáfu til
Skálholtsstaðar fjórðung í Utskála-
landi, með hlunnindum og öllum ak-
urlöndum, ásamt karfa, með legu-
færum og öllum reiða og báti, ^gn
því að Ilrómundur sonur þeirra fái
æfinlega kost, ekki lakari en þann
er ráðsmaður fær, með heldri mönn-
um á staðnum. Einnig gáfu þau um
leið, annan fjórðung jarðarinnar,
hinum helga Pjetri postula og heil-
ögum Þorláki biskupi, til æfinlegr-
ar eignar. — En um það atriði,
hvort kirkjan hefir áður átt liinn
helming . jarðarinnar, eða cignast
hana síðar, er mjer ekki kunnugt.
Jeg hefi ekki gætt að því, annars-
staðar, en í Máldaga-bók Vilkins
Skálholtsbiskups (1395—1405). •—
En þar er ekkert um það getið.
Sandgerði með 6 hjálcigum, var
cign ábúandans Vilhjálms lögrjettu-
manns Jónssonar, einnig átti%hann
jörðina Uppsali í sömu sveit. Um
ætt Vilhjálms cða^ afkomendur cr
mjer ckki kunnugt, cn hann hefir
verið álitsmaður og efnaður vel,
enda voru legrjettumenn yfirleitt
úr fremstu röð bænda, og var að
kalla mátti arfgeng staða, svo al-
gengt var að sonur tók við af föð-
ur, og þótti mikil virðing að lög-
rjettu-menskan gengi ekki úr hönd-
um þeirrar ættar sem einu sinni
hafði liöndlað það hnoss.
Flankastaði með 4 hjáleigum átti
Erlendur lögrnaður á Stórólfshvoli,
Jónsson sýslum. Vigfússonar sýslu-
manns Gíslasonar lögmannsHákonar
sonar. Kona Erlendar var Ingibjörg'
dóttir Sigurðar lögmanns Björns-
sonar í Saurbæ á Kjalarnesi. MeðaL
barna þeirra var sjera Vigfús, er
prestur var á Setbergi við Grundar-
fjörð, næst á undan sjera Birni
Ilalldórssyni frá Sauðlauksdal.
Rafnkellsstaðir með 1 hjáleigu,
var að jöfnu, eign þeirra, Sveins
Torfasonar og Bjarna Gíslasonar.
Sveinn klausturshaldari á Munka-
þverá, var sonur þess merka manns,
Torfa prófasts í GauLverjabæ Jóns-
sonar hálfbróðir Brynjólfs biskups.
En kona Torfa var Sigríður systir
Margrjetar konu Brynjólfs, voru
þær dætur Halldórs lögmanns Ólafs-
sonar. Enda var Torfi erfingi að því
nær öllum hinum miklu auðæfum
Brynjólfs biskups. — Ilinn eigand-
inn Bjarni lögrjettum. Gíslason í Ási
í Iloltum var sonur Gísla Stapa-
umboðsmanns Bjarnasonar. Kona
Bjarna í Ási, var iGuðrún dóttir
Markúsar Vestmannaeyja-sýslum.
Snæbjörnssonar. Meðal barna þeirra
var sonur GísLi að nafni, var hann.
við nám erlendis, er hann andaðist
úr Stóru-bólu, var svo talið að sú
mannskæða sótt hefði borist hingað
til lands áriÖ 1707 með fötum Gísla,
sem auðvitað er þvættingur, hútt
hefir borist' með skipsmönnum á
skipi því sem fötin komu með, enda
varð • hennar fyrst vart á Eyrar-
bakka og þar í grend.
Krókur með 1 lijáleigu, var eign
líunólfs * lögrjettumanns Sveins-
sonar, var hann þó sjálfur
leiguliði konungs og bjó á Stafnesi.
Runólfur var 6. maður í karllegg
frá Torfa í Klofa, sem allir kannast
við. En kona Runólfs var Guðrún
dóttir Sigurðar í Sandgerði, sonar
hins fjöllærða prests, sjera Gísla á
Stað í Grindavík, Bjarnasonar. Ilef-.
ir Sigurður verið eitthvað mentað-
ur maður, og þess er. getið að hann
hafi „sigldt í Iiolland",. Margt á-
gætisfólk er'frá Runólfi komið. Var
Runólfur M. Ólsen á Þingeyrum,
i'aöir Björns M. Ólsen háskólakenn-
ara, 5. maður frá Runólfi og heitir
hans nafni, enda var Runólfur á
Stafnesi kunnur merkismaður ásinni
tíð, og átti jarðir í ýmsum áttum.
1 Vatnsleysustrandarhreppi var
ástandið svo óglæsilegt, að þar var
ekki ein einasta jörð í einkaeigp.
Af þeim 54 jörðum og hjáleigum
sem í hreppnum voru, átti kirkjan
Kálfatjörn með 9 hjáleigum, en hin-
ar 44 voru konungseign.
Álftaneshreppur er næstur, voru
þar 6G jarðir og h'jáleigur. Var kon-
ungur, seni vænta mátti mestur jarð-
eigandinn þar, og átti 46 jarðir.
Furðanl. hefir þó forsvarsmönnum
Garðakirkju, tekist að halda vörð
um reitur hennar, því hún átti
Garða-stað og 18 aðrar jarðir þar
í sveitinni. Aðeins ein jörð í öllum
hreppnum, var í einkaeign: Setbcrg,
og þó að það hafi ekki þá verið
neitt höfuðból, 16 hundruð að dýr-
leika, er eigi að síður ánægjulegt,
að sjá þessa einu undantekningu,
rjet.t við nefið á Bessastaðamönnum.
Eigandi Setbergs og ábúandi, var
ekkjan Þóra, dóttir sjera Þorsteins
á Útskálum, sem haldinn var ramm-
göldróttur; var hann sonur Björns
Grímssonar, sem kallaður yar mál-
ari og hafði sýsluvöld í Árnessýslu.
Sjera Þorsteinn dó á Setbergi í
skjóli Þóru dóttur sinnar, cn hafði
áður ritað grafskrift sína á latínu,
með íburðarmiklu og skrumkendu
lofi um sjálfan sig, þar sem hann
kallaði sig: „Prýði föðurlandsins".
— Einnig oi^ti hann mikið kvæði á
latínu, „Noctes Setbergenses‘1 cða
Setbérgs nætur.